DOI Artikel:
Kriegseisen, Jacek: Klejnoty Rzeczypospolitej: Przyczynek do dziejów polskich klejnotów koronnych
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0125
1-2. Medal Dymitra Samozwańca (awers i rewers), 1606 (wg Ławrientiew, Carewicz...)
już po śmierci Jana Kazimierza40. W roku 1700, obok
innych klejnotów41, została oddana w zastaw42, a nigdy
nie wykupiona podzieliła prawdopodobnie losy innych
polskich klejnotów koronnych43.
Wygląd pierwotnej korony moskiewskiej w ogól-
nych zarysach poznać możemy na podstawie czterech
zabytków. Chronologicznie pierwszy jest medal Dy-
mitra Samozwańca, wybity na początku roku 1606,
gdzie korona została pokazana na obu jego stronach:
na awersie medalu - na głowie władcy (fig. 1) oraz na
swoich uczniów, zob. Kopera, o.c., s. 169-170; E. v. Czihak,
Die Edelschmieśekunstfritherer Zeiten in Preussen, cz. 2: Westpre-
ussen, Leipzig 1908, s. 122, 132, poz. 74; L. Lepszy, Przemysł
złotniczy w Polsce, Kraków 1933, s. 286, poz. 47, s. 322, poz. 169;
Lileyko, Regalia..., s. 98, 148, przyp. 49; T. Chrzanowski,
M. Kornecki, Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu
toruńskiego od wieku XIVdo 1832 roku, Warszawa 1988, s. 18-19;
H. Lileyko, Złotnicy-serwitorzy na dworze Jana Kazimierza
w Warszawie [w:] Rzemiosło artystyczne. Materiały sesji Oddziału
Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. R. Bobrow,
Warszawa 1996, s. 48-50, tam wskazówki źródłowe i literatura;
M. G radowski, A. Ka sprzak-M i ler, Złotnicy na ziemiach pół-
nocnej Polski, cz. I: Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie
i warmińsko-mazurskie. Warszawa 2002, s. 190, poz. T 90 (Biblioteka
Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. CIV).
40 K o p e r a, o.c., s. 205.
41 Spis zamieszczony w aneksie II sumarycznie wylicza klejnoty,
dwa berła i jeszcze jedną koronę („die moscovitische Crone nebst
andere Kleynodien”, „2 Cronen u 2. Sceptem”). Natomiast spis za-
mieszczony w aneksie III podaje szczegółowe opisy klejnotów, ale nie
ma w nim zapisu dotyczącego dwóch bereł i dodatkowej korony.
42 Zanotowano wtedy: „Pudełko z dyamentem wielkim, sznurkami
przewiązane i dwiema pieczęciami zapieczętowane [...] Drugie pu-
dełko z pieczęciami nietkniętemu, lecz z sznurkami poprzecinanymi,
rewersie - ponad dwugłowym orłem (fig. 2)44. Drugim
obiektem jest haftowany lambrekin (fig. 3), według
tradycji pochodzący z baldachimu wykonanego na
niedoszłą koronację królewicza Władysława na cara
Rosji45. Wśród innych herbów umieszczono tam tar-
czę z moskiewskim dwugłowym czarnym orłem ze
św. Jerzym na piersi, zwieńczoną koroną zamkniętą
(fig. 4). Na podstawie tego haftu wygląd korony zre-
konstruował Walery Eljasz-Radzikowski (fig. 5)46.
Trzecim jest obraz przedstawiający Zygmunta III na
w którym znaleziono dwa klejnoty na kształt starożytnych kolczyków,
tj. noszenia [...] zdobione różnemi kamieńmi, z których dyamenty łatwo
wypaść mogą, jeden z nich od wiszącej perły i bez kasztu w papier
owinięty zapieczętowany, lecz sznurki są przecięte. Nadto cztery
mniejsze dyamenty osobno w woreczku [...] Prócz tego w tej samej
skrzyni znaleźliśmy trzy kartki, na dwóch wspomniane klejnoty były
wyrysowane, trzecia zaś odmiennego była kształtu, a nie odpowiadał
jej żaden klejnot [...] Wyjęliśmy nadto koronę carską lub powszechnie
moskiewską zwaną w pudle. Chociaż była zapieczętowaną, sznurki
były poprzerywane”, cyt. wg K o p e r a, o.c., s. 211. ..
43 Przynajmniej do ok. r. 1738 korona przechowywana była
w Berlinie „w Galeryi nad Wielkiemi stajniami. Korona ta zamknięta
jest w paczce i opatrzona pieczęcią królestwa Polskiego”, cyt. wg
Kopera, o.c., s. 210, 214.
^JlaBpeHTteB, o.c., s. 59-62, il. 10.
45 Orzeł i Trzy> Korony. Sąsiedztwo polsko-szwedzkie nad Bałty-
kiem w epoce nowożytnej (XVI-XVIIIw.), red. K. Połujan, Warszawa
2002, s. 234, nr kat. III 36 [oprać. J. Chruszczyńska], il., tam litera-
tura. Pani dr M. Piwockiej oraz E. Orlmskiej-Mianowskiej dziękuję
za udostępnienie zdjęć lambrekinu.
46 W. Eljasz-Radzikowski, Korony b-ólów polskich, Po-
znań 1899, s. 46M7. J. Lileyko uznał niesłusznie, jak postaramy się
udowodnić, że rekonstrukcja ta jest niewiarygodna, zob. Lileyko,
Regalia..., s. 98.
119
już po śmierci Jana Kazimierza40. W roku 1700, obok
innych klejnotów41, została oddana w zastaw42, a nigdy
nie wykupiona podzieliła prawdopodobnie losy innych
polskich klejnotów koronnych43.
Wygląd pierwotnej korony moskiewskiej w ogól-
nych zarysach poznać możemy na podstawie czterech
zabytków. Chronologicznie pierwszy jest medal Dy-
mitra Samozwańca, wybity na początku roku 1606,
gdzie korona została pokazana na obu jego stronach:
na awersie medalu - na głowie władcy (fig. 1) oraz na
swoich uczniów, zob. Kopera, o.c., s. 169-170; E. v. Czihak,
Die Edelschmieśekunstfritherer Zeiten in Preussen, cz. 2: Westpre-
ussen, Leipzig 1908, s. 122, 132, poz. 74; L. Lepszy, Przemysł
złotniczy w Polsce, Kraków 1933, s. 286, poz. 47, s. 322, poz. 169;
Lileyko, Regalia..., s. 98, 148, przyp. 49; T. Chrzanowski,
M. Kornecki, Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu
toruńskiego od wieku XIVdo 1832 roku, Warszawa 1988, s. 18-19;
H. Lileyko, Złotnicy-serwitorzy na dworze Jana Kazimierza
w Warszawie [w:] Rzemiosło artystyczne. Materiały sesji Oddziału
Warszawskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, red. R. Bobrow,
Warszawa 1996, s. 48-50, tam wskazówki źródłowe i literatura;
M. G radowski, A. Ka sprzak-M i ler, Złotnicy na ziemiach pół-
nocnej Polski, cz. I: Województwo pomorskie, kujawsko-pomorskie
i warmińsko-mazurskie. Warszawa 2002, s. 190, poz. T 90 (Biblioteka
Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, seria B, t. CIV).
40 K o p e r a, o.c., s. 205.
41 Spis zamieszczony w aneksie II sumarycznie wylicza klejnoty,
dwa berła i jeszcze jedną koronę („die moscovitische Crone nebst
andere Kleynodien”, „2 Cronen u 2. Sceptem”). Natomiast spis za-
mieszczony w aneksie III podaje szczegółowe opisy klejnotów, ale nie
ma w nim zapisu dotyczącego dwóch bereł i dodatkowej korony.
42 Zanotowano wtedy: „Pudełko z dyamentem wielkim, sznurkami
przewiązane i dwiema pieczęciami zapieczętowane [...] Drugie pu-
dełko z pieczęciami nietkniętemu, lecz z sznurkami poprzecinanymi,
rewersie - ponad dwugłowym orłem (fig. 2)44. Drugim
obiektem jest haftowany lambrekin (fig. 3), według
tradycji pochodzący z baldachimu wykonanego na
niedoszłą koronację królewicza Władysława na cara
Rosji45. Wśród innych herbów umieszczono tam tar-
czę z moskiewskim dwugłowym czarnym orłem ze
św. Jerzym na piersi, zwieńczoną koroną zamkniętą
(fig. 4). Na podstawie tego haftu wygląd korony zre-
konstruował Walery Eljasz-Radzikowski (fig. 5)46.
Trzecim jest obraz przedstawiający Zygmunta III na
w którym znaleziono dwa klejnoty na kształt starożytnych kolczyków,
tj. noszenia [...] zdobione różnemi kamieńmi, z których dyamenty łatwo
wypaść mogą, jeden z nich od wiszącej perły i bez kasztu w papier
owinięty zapieczętowany, lecz sznurki są przecięte. Nadto cztery
mniejsze dyamenty osobno w woreczku [...] Prócz tego w tej samej
skrzyni znaleźliśmy trzy kartki, na dwóch wspomniane klejnoty były
wyrysowane, trzecia zaś odmiennego była kształtu, a nie odpowiadał
jej żaden klejnot [...] Wyjęliśmy nadto koronę carską lub powszechnie
moskiewską zwaną w pudle. Chociaż była zapieczętowaną, sznurki
były poprzerywane”, cyt. wg K o p e r a, o.c., s. 211. ..
43 Przynajmniej do ok. r. 1738 korona przechowywana była
w Berlinie „w Galeryi nad Wielkiemi stajniami. Korona ta zamknięta
jest w paczce i opatrzona pieczęcią królestwa Polskiego”, cyt. wg
Kopera, o.c., s. 210, 214.
^JlaBpeHTteB, o.c., s. 59-62, il. 10.
45 Orzeł i Trzy> Korony. Sąsiedztwo polsko-szwedzkie nad Bałty-
kiem w epoce nowożytnej (XVI-XVIIIw.), red. K. Połujan, Warszawa
2002, s. 234, nr kat. III 36 [oprać. J. Chruszczyńska], il., tam litera-
tura. Pani dr M. Piwockiej oraz E. Orlmskiej-Mianowskiej dziękuję
za udostępnienie zdjęć lambrekinu.
46 W. Eljasz-Radzikowski, Korony b-ólów polskich, Po-
znań 1899, s. 46M7. J. Lileyko uznał niesłusznie, jak postaramy się
udowodnić, że rekonstrukcja ta jest niewiarygodna, zob. Lileyko,
Regalia..., s. 98.
119