DOI issue:
Varia
DOI article:Nowacki, Dariusz: Addenda i corrigenda: "Złotnictwo dawnych Prus Królewskich i Książęcych w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu"
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0175
Kat. 42—43
Wśród bardzo niewielu środkowoeuropejskich, skromniej-
szych odpowiedników wawelskich kandelabrów Schlaubitza
warto odnotować pięcioramienne zwieńczenie świecznika,
sfotografowanego przed r. 1944 w Stadtmuseum w Gdańsku151.
Budowa tulei na świece o wklęsłych bokach oraz ramion
złożonych z dwóch stykających się liści, zbliża je do pary
dwuramiennych kandelabrów z Kaiser-Friedrich Museum
Posen - wspólnego dzieła Johanna Gottfrieda Schlaubitza
i Emmanuela Ellerholtza152. Niestety, brak danych o war-
sztacie, w którym wykonano wspomniane pięcioramienne
zwieńczenie; można domyślać się, iż mamy do czynienia
z wyrobem gdańskim.
Bibl.: Klak, o.c., s. 120; „...łyżeksrebrnych... ”, s. 360-361, nr 1.15.6 [oprać.
D. Nowacki],
Kat. 44
Archiwalne poszukiwania Jacka Kriegseisena pozwoliły na
prawidłowe zinterpretowanie praktyki wybijania dwóch róż-
nych znaków warsztatowych na tym samym gdańskim wyrobie
złotniczym, znanej z kilkunastu zachowanych przykładów.
Przepisy cechowe nie pozwalały na podwójne autoryzowanie
prac, w związku z tym znak wybity w pierwszej kolejności
zawsze odnosi się do wykonawcy przedmiotu, a wybity na
nim - do złotnika, który wprowadził przedmiot do obrotu
handlowego. Dlatego autorem talerza ze zbiorów wawelskich
jest Christoph Hecker.
Bibl.: „...łyżeksrebrnych... ”, s. 248, 263 nr 1.3.5 [oprać. D. Nowacki],
Kat. 45
Gradowski i Kasprzak-Miler nie uwzględnili odmiany znaku
Ungera z obu naszych sreber, charakteryzującej się prostym
- a nie kursywnym - krojem liter, nieco grubszych od publi-
kowanej przez nich wersji153.
Analogiczna łyżka Simona Gottlieba Ungera dwukrotnie po-
jawiła się w handlu antykwarskim154.
Bibl.: „.. .łyżek srebrnych... ”, s. 319. nr 1.12.3 [oprać. D. Nowacki], s. 327.
Kat. 46
Bibl.: Klak, o.c., s. 118; „.. .łyżek srebrnych... ”, s. 432,434, nr 1.25.3 [oprać.
D. Nowacki].
151 Bildarchiv Foto Marburg, nr 20491932.
152 Jeden kandelabr zaginiony po 1945, drugi zachowany w Mu-
zeum Narodowym w Poznaniu (nr inw. Rm 331) - Fischinger,
Nowacki, o.c., s. 183, il. [B],
153 Gradowski, Kasprzak-Miler, o. c., s. 136, nrG572 A.
154 Na trzonku napis: „Teikjen Klaases Hasingsma is geboren den
30 October 1816” - The Dr Bodo Slingenberg Collection, Sotheby’s,
Amsterdam, 29 III 2001, nr 441; Silver, Judaica, Russian Works of
Art and Objects ofVertu, Christie’s, Amsterdam, 13 XI 2001, nr 127
-jako mistrz SGV, Gdańsk, w. XVIII.
155 Gradowski, Kasprzak-Miler, o.c., s. 136, nr G 573 B.
156 International Autumn Ouality Auction 28th of October 2001,
Kat. 47
Znak warsztatu Lehnerta, pomimo zniekształcenia odbitki, daje
się identyfikować z drugą odmianąjego cechy, używaną od r.
1766, z wyraźnym szeryfem w inicjale imienia155.
Bibl.: Klak, o.c., s. 120; „...łyżeksrebrnych..., s. 435, nr 1.25.4 [oprać. D.
Nowacki],
Kat. 48-49
W ostatnich latach na rynku antykwarskim pojawiło się kilka
par hchtarzyków niemal identycznych z opisanymi przez nas
jako praca monogramisty ATK. Pieiwszą określono jako dzieło
Ephraima Wischckego (czynny 1755-1799)156, drugą parę jako
prace mistrza M (?) z lat 1752, 1758 lub 1764157. Czterokrotnie
sprzedawano parę (względnie różne pary) świeczników z lat 1763
lub 1767158 pochodzącą z warsztatu Christopha Heckera (czynny
1751-1784, pracownia istniała do 1787). Najwięcej do myślenia
daje para identycznych lichtarzy z takim samym oznaczeniem jak
w przypadku wawelskiego zestawu, wchodząca w skład kolekcji
Ryszarda Z. Janiaka159, będąca niewątpliwie współczesnym falsy-
fikatem. Zdradza go przede wszystkim wyjątkowa niestaranność
odlewu i lutowania oraz nieudolne próby postarzania powierzchni, a
także sposób spreparowania znaków złotniczych (fig. 35). Obecnie
jesteśmy skłonni także wawelskie lichtarzyki uznać za późniejsze
(XX-wieczne ?) naśladownictwo rokokowych sreber gdańskich.
Być może także wśród powyżej przytoczonych analogii znajdują
się podobne falsyfikaty, w tym przypadku stosunkowo łatwe do
wykonania przy obecnym zaawansowaniu technologii.
Bibl.: Gradowski, Kasprzak-Miler, o.c., s. 146, nr G 615 A; Katalog
IV..., s. 36, nr 491; Kriegseisen, Słownik..., s. 177-178, nr 109 (F).
Kat. 50
Znak warsztatu występuje tu w najwcześniejszej odmianie,
bez błędu w pisowni nazwiska160.
Auktionshuset Anders Antik, Landskrona 2001, nr 493 - datowana
ok. 1765-1778.
157 Auktion 125, Kunstauktionshaus Schloss Ahlden, 8, 14-15 V
2004, nr 333 - datowane ok. 1760.
158 Auktionshaus Hans Stahl, Hamburg, 15 VI2002, nr 524 - jako
..ECK ER, 1763/67; Katalog A 24, Kunstauktionen Nachst St. Sebald,
Niimberg, 27 VI2003 nr 282; Kunstgewerbe, 855. Auktion, Kunsthaus
Lempertz, Koln, 21 V 2004, nr 405; Katalog IV. Kunst-Auktion, Ham-
pel Kunst Auktionen, Mtinchen, 24-25 III 2006, s. 36, nr 491.
159 Pani Annie Kwaśnik-Gliwińskiej zawdzięczam możliwość
dokładnego zapoznania się z tymi srebrami.
160 Gradowski, Kasprzak-M iler, o.c., s. 138, nr G 579 A.
169
Wśród bardzo niewielu środkowoeuropejskich, skromniej-
szych odpowiedników wawelskich kandelabrów Schlaubitza
warto odnotować pięcioramienne zwieńczenie świecznika,
sfotografowanego przed r. 1944 w Stadtmuseum w Gdańsku151.
Budowa tulei na świece o wklęsłych bokach oraz ramion
złożonych z dwóch stykających się liści, zbliża je do pary
dwuramiennych kandelabrów z Kaiser-Friedrich Museum
Posen - wspólnego dzieła Johanna Gottfrieda Schlaubitza
i Emmanuela Ellerholtza152. Niestety, brak danych o war-
sztacie, w którym wykonano wspomniane pięcioramienne
zwieńczenie; można domyślać się, iż mamy do czynienia
z wyrobem gdańskim.
Bibl.: Klak, o.c., s. 120; „...łyżeksrebrnych... ”, s. 360-361, nr 1.15.6 [oprać.
D. Nowacki],
Kat. 44
Archiwalne poszukiwania Jacka Kriegseisena pozwoliły na
prawidłowe zinterpretowanie praktyki wybijania dwóch róż-
nych znaków warsztatowych na tym samym gdańskim wyrobie
złotniczym, znanej z kilkunastu zachowanych przykładów.
Przepisy cechowe nie pozwalały na podwójne autoryzowanie
prac, w związku z tym znak wybity w pierwszej kolejności
zawsze odnosi się do wykonawcy przedmiotu, a wybity na
nim - do złotnika, który wprowadził przedmiot do obrotu
handlowego. Dlatego autorem talerza ze zbiorów wawelskich
jest Christoph Hecker.
Bibl.: „...łyżeksrebrnych... ”, s. 248, 263 nr 1.3.5 [oprać. D. Nowacki],
Kat. 45
Gradowski i Kasprzak-Miler nie uwzględnili odmiany znaku
Ungera z obu naszych sreber, charakteryzującej się prostym
- a nie kursywnym - krojem liter, nieco grubszych od publi-
kowanej przez nich wersji153.
Analogiczna łyżka Simona Gottlieba Ungera dwukrotnie po-
jawiła się w handlu antykwarskim154.
Bibl.: „.. .łyżek srebrnych... ”, s. 319. nr 1.12.3 [oprać. D. Nowacki], s. 327.
Kat. 46
Bibl.: Klak, o.c., s. 118; „.. .łyżek srebrnych... ”, s. 432,434, nr 1.25.3 [oprać.
D. Nowacki].
151 Bildarchiv Foto Marburg, nr 20491932.
152 Jeden kandelabr zaginiony po 1945, drugi zachowany w Mu-
zeum Narodowym w Poznaniu (nr inw. Rm 331) - Fischinger,
Nowacki, o.c., s. 183, il. [B],
153 Gradowski, Kasprzak-Miler, o. c., s. 136, nrG572 A.
154 Na trzonku napis: „Teikjen Klaases Hasingsma is geboren den
30 October 1816” - The Dr Bodo Slingenberg Collection, Sotheby’s,
Amsterdam, 29 III 2001, nr 441; Silver, Judaica, Russian Works of
Art and Objects ofVertu, Christie’s, Amsterdam, 13 XI 2001, nr 127
-jako mistrz SGV, Gdańsk, w. XVIII.
155 Gradowski, Kasprzak-Miler, o.c., s. 136, nr G 573 B.
156 International Autumn Ouality Auction 28th of October 2001,
Kat. 47
Znak warsztatu Lehnerta, pomimo zniekształcenia odbitki, daje
się identyfikować z drugą odmianąjego cechy, używaną od r.
1766, z wyraźnym szeryfem w inicjale imienia155.
Bibl.: Klak, o.c., s. 120; „...łyżeksrebrnych..., s. 435, nr 1.25.4 [oprać. D.
Nowacki],
Kat. 48-49
W ostatnich latach na rynku antykwarskim pojawiło się kilka
par hchtarzyków niemal identycznych z opisanymi przez nas
jako praca monogramisty ATK. Pieiwszą określono jako dzieło
Ephraima Wischckego (czynny 1755-1799)156, drugą parę jako
prace mistrza M (?) z lat 1752, 1758 lub 1764157. Czterokrotnie
sprzedawano parę (względnie różne pary) świeczników z lat 1763
lub 1767158 pochodzącą z warsztatu Christopha Heckera (czynny
1751-1784, pracownia istniała do 1787). Najwięcej do myślenia
daje para identycznych lichtarzy z takim samym oznaczeniem jak
w przypadku wawelskiego zestawu, wchodząca w skład kolekcji
Ryszarda Z. Janiaka159, będąca niewątpliwie współczesnym falsy-
fikatem. Zdradza go przede wszystkim wyjątkowa niestaranność
odlewu i lutowania oraz nieudolne próby postarzania powierzchni, a
także sposób spreparowania znaków złotniczych (fig. 35). Obecnie
jesteśmy skłonni także wawelskie lichtarzyki uznać za późniejsze
(XX-wieczne ?) naśladownictwo rokokowych sreber gdańskich.
Być może także wśród powyżej przytoczonych analogii znajdują
się podobne falsyfikaty, w tym przypadku stosunkowo łatwe do
wykonania przy obecnym zaawansowaniu technologii.
Bibl.: Gradowski, Kasprzak-Miler, o.c., s. 146, nr G 615 A; Katalog
IV..., s. 36, nr 491; Kriegseisen, Słownik..., s. 177-178, nr 109 (F).
Kat. 50
Znak warsztatu występuje tu w najwcześniejszej odmianie,
bez błędu w pisowni nazwiska160.
Auktionshuset Anders Antik, Landskrona 2001, nr 493 - datowana
ok. 1765-1778.
157 Auktion 125, Kunstauktionshaus Schloss Ahlden, 8, 14-15 V
2004, nr 333 - datowane ok. 1760.
158 Auktionshaus Hans Stahl, Hamburg, 15 VI2002, nr 524 - jako
..ECK ER, 1763/67; Katalog A 24, Kunstauktionen Nachst St. Sebald,
Niimberg, 27 VI2003 nr 282; Kunstgewerbe, 855. Auktion, Kunsthaus
Lempertz, Koln, 21 V 2004, nr 405; Katalog IV. Kunst-Auktion, Ham-
pel Kunst Auktionen, Mtinchen, 24-25 III 2006, s. 36, nr 491.
159 Pani Annie Kwaśnik-Gliwińskiej zawdzięczam możliwość
dokładnego zapoznania się z tymi srebrami.
160 Gradowski, Kasprzak-M iler, o.c., s. 138, nr G 579 A.
169