DOI Artikel:
Nowacki, Dariusz: Andrzej Fischinger - badacz zabytków złotnictwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19889#0184
2. Andrzej Fischinger i Jerzy Szabłowski podczas rozpakowywania
skarbów wawelskich odzyskanych z Kanady w r. 1959 (fot. AFZK)
Intensywne prace przy wystawie obrazującej związki
polsko-węgierskie, prezentowanej w zamku na Wawelu oraz
Magyar Nemzeti muzeum w Budapeszcie (1970) zaowoco-
wały - co charakterystyczne dla ówczesnego muzealnictwa
- skromnym katalogiem, współtworzonym przez Fischingera.
Dopiero dziewięć lat później, wraz z Wacławem Felczakiem
opublikował książkę, stanowiącą popularnonaukowe ujęcie
tematu wspomnianej wystawy. Kolejne poważne przedsię-
wzięcia muzealnicze - wielkie pokazy sztuki polskiej w Petit
Palais w Paryżu (1969) i Royal Academy of Arts w Londynie
(1970) - nie tylko współtworzył, lecz także w towarzyszą-
cych im katalogach publikował wiele haseł oraz syntetyczne
teksty odnoszące się do średniowiecznej i nowożytnej sztuki
zdobniczej. Pojawiła się tam m.in. ważna supozycja dotycząca
diademów w skarbcu katedry krakowskiej. Fischinger sądził,
iż przed zmontowaniem krzyża były przechowywane na
zamku wawelskim i mogły być użyte przez dwóch ostatnich
Piastów w charakterze insygniów koronacyjnych, być może
przywiezionych z Gniezna2. Natomiast Koronę Główną Króle-
stwa Polskiego wykonano dopiero dla Ludwika Węgierskiego
lub Jagiełły, a nie dla Łokietka, o czym przekonująjej cechy
stylowe. Zdyskwalifikowanie tej hipotezy przez kolejnych
2 A. Fischinger, Middle Ages and Renaissance, III. Minor Arts
[w:] 1000 Years of Art in Poland [katalog wystawy]. Royal Academy
of Arts, London 1970, s. 43; Polonia, arte e cultura dal medioevo
alVilluminismo [katalog wystawy] Palazzo Venezia, Rzym 1975,
Firenze 1975, s. 40, poz. 19; A. Fischinger, Skarbiec Koronny na
Wawelu. Przewodnik, Kraków 1988 (wyd. III), s. 3.
' J. Lileyko, Regalia polskie. Warszawa 1987, s. 63.
4 Sztuka dworu Wazów w Polsce. Wystawa w Zamku Królewskim
na Wawelu, maj-czerwiec 1976. Katalog, Kraków 1976, s. 82. poz.
badaczy polskich regaliów3 źle świadczy o poziomie badań
nad najważniejszymi zabytkami średniowiecznego złotnictwa
w Polsce. Do tematyki insygnialnej powrócił Fischinger po
wielu latach jedynie w dwóch popularnonaukowych tekstach:
Złotnictwo na królewskim dworze (1987) oraz Grabież insyg-
niów koronnych w 1795 roku (1996).
Najważniejszą wystawę, jaką dane mu było współtworzyć,
zaprezentowano w roku 1976 na Wawelu pod kontrowersyjnym
dla ówczesnych władz tytułem Sztuka dworu Wazów w Polsce.
W nieco odmiennej formie, pod zmienioną nazwą, pokazano
ją w Sztokholmie. Wzorowo zredagowany przez Fischingera
dwujęzyczny katalog, ze starannie wyselekcjonowanymi i
opracowanymi zabytkami (36 haseł jego autorstwa), który
ukazał się na otwarciu ekspozycji, na długo stał się w naszym
kraju niedościgłym wzorcem dla tego typu wydawnictw. Dość
stwierdzić, iż polska historia sztuki do dziś nie pokusiła się o
poszerzenie wiedzy na temat większości z prezentowanych
tam zabytków. Zdarza się nawet, iż mamy obecnie do czynienia
z chybionymi próbami kwestionowania ustaleń Fischingera,
czego najbardziej kuriozalnym przykładem pozostaje uznanie
rytowanej sygnatury Wojciecha Dixona, na klejnocie z meda-
lem Władysława IV Wazy w zbiorach wawelskich (il. 3)4, za
wybity znak złotniczy. W przekonaniu monografistki tego za-
bytku owa sygnatura „uniemożliwia nam ustalenie faktycznego
związku jego [Dixona] osoby z omawianym tu dziełem”'.
Systematyczna kwerenda podjęta przy okazji prac nad
wystawą o sztuce dworu Wazów przyniosła dwie publikacje.
Jeszcze podczas przygotowań do wystawy, Fischinger zdyskon-
tował jedno ze swych najważniejszych odkryć w zakresie złot-
nictwa, wygłaszając odczyt pt. Trzy zespoły świeczników z her-
bami Wazów, którego streszczenie opublikowano w roku 1976.
Dziesięć lat później napisał erudycyjną monografię srebrnego
augsburskiego orła w zbiorach Skarbca Koronnego na Wawelu,
którego uznał za jedną z asystencyjnych figur z zastawy króla
Jana Kazimierza Wazy. Tekst ukazał się w roku 1990 w tomie
dedykowanym jego przyjacielowi z okresu wspólnych studiów
uniwersyteckich - Andrzejowi Ciechanowieckiemu.
Korzystając z materiałów zgromadzonych przy okazji wspo-
mnianej ekspozycji, w roku 1980 sporządził druzgocącą, brze-
mienną w skutkach recenzję wydawniczą maszynopisu katalogu
zabytków Jasnej Góry. Rzetelność i determinacja recenzenta
uchroniła nas przed wydawnictwem, którego opublikowanie
- wobec całego szeregu odkrytych błędów i przeinaczeń
- wyrządziłoby wielką szkodę temu wyjątkowemu zespołowi
zabytków. Nota bene po czterdziestu latach od rozpoczęcia
183 [oprać. A. Fischinger], il. 65;M.Piwocka. D. Nowack i, Jed-
ność Europy widziana poprzez manierystyczne klejnoty [w:] Amulet
- znak - klejnot. Biżuteria w Polsce. Materiały> IV Sesji Naukowej
zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia History-
ków Sztuki oraz Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A. w Gdańsku
w dniach 6-7 marca 2003, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 16.
5 E. Letkiewicz, Kłejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiel-
lonów i Wazów, Lublin 2006, s. 169.
178
skarbów wawelskich odzyskanych z Kanady w r. 1959 (fot. AFZK)
Intensywne prace przy wystawie obrazującej związki
polsko-węgierskie, prezentowanej w zamku na Wawelu oraz
Magyar Nemzeti muzeum w Budapeszcie (1970) zaowoco-
wały - co charakterystyczne dla ówczesnego muzealnictwa
- skromnym katalogiem, współtworzonym przez Fischingera.
Dopiero dziewięć lat później, wraz z Wacławem Felczakiem
opublikował książkę, stanowiącą popularnonaukowe ujęcie
tematu wspomnianej wystawy. Kolejne poważne przedsię-
wzięcia muzealnicze - wielkie pokazy sztuki polskiej w Petit
Palais w Paryżu (1969) i Royal Academy of Arts w Londynie
(1970) - nie tylko współtworzył, lecz także w towarzyszą-
cych im katalogach publikował wiele haseł oraz syntetyczne
teksty odnoszące się do średniowiecznej i nowożytnej sztuki
zdobniczej. Pojawiła się tam m.in. ważna supozycja dotycząca
diademów w skarbcu katedry krakowskiej. Fischinger sądził,
iż przed zmontowaniem krzyża były przechowywane na
zamku wawelskim i mogły być użyte przez dwóch ostatnich
Piastów w charakterze insygniów koronacyjnych, być może
przywiezionych z Gniezna2. Natomiast Koronę Główną Króle-
stwa Polskiego wykonano dopiero dla Ludwika Węgierskiego
lub Jagiełły, a nie dla Łokietka, o czym przekonująjej cechy
stylowe. Zdyskwalifikowanie tej hipotezy przez kolejnych
2 A. Fischinger, Middle Ages and Renaissance, III. Minor Arts
[w:] 1000 Years of Art in Poland [katalog wystawy]. Royal Academy
of Arts, London 1970, s. 43; Polonia, arte e cultura dal medioevo
alVilluminismo [katalog wystawy] Palazzo Venezia, Rzym 1975,
Firenze 1975, s. 40, poz. 19; A. Fischinger, Skarbiec Koronny na
Wawelu. Przewodnik, Kraków 1988 (wyd. III), s. 3.
' J. Lileyko, Regalia polskie. Warszawa 1987, s. 63.
4 Sztuka dworu Wazów w Polsce. Wystawa w Zamku Królewskim
na Wawelu, maj-czerwiec 1976. Katalog, Kraków 1976, s. 82. poz.
badaczy polskich regaliów3 źle świadczy o poziomie badań
nad najważniejszymi zabytkami średniowiecznego złotnictwa
w Polsce. Do tematyki insygnialnej powrócił Fischinger po
wielu latach jedynie w dwóch popularnonaukowych tekstach:
Złotnictwo na królewskim dworze (1987) oraz Grabież insyg-
niów koronnych w 1795 roku (1996).
Najważniejszą wystawę, jaką dane mu było współtworzyć,
zaprezentowano w roku 1976 na Wawelu pod kontrowersyjnym
dla ówczesnych władz tytułem Sztuka dworu Wazów w Polsce.
W nieco odmiennej formie, pod zmienioną nazwą, pokazano
ją w Sztokholmie. Wzorowo zredagowany przez Fischingera
dwujęzyczny katalog, ze starannie wyselekcjonowanymi i
opracowanymi zabytkami (36 haseł jego autorstwa), który
ukazał się na otwarciu ekspozycji, na długo stał się w naszym
kraju niedościgłym wzorcem dla tego typu wydawnictw. Dość
stwierdzić, iż polska historia sztuki do dziś nie pokusiła się o
poszerzenie wiedzy na temat większości z prezentowanych
tam zabytków. Zdarza się nawet, iż mamy obecnie do czynienia
z chybionymi próbami kwestionowania ustaleń Fischingera,
czego najbardziej kuriozalnym przykładem pozostaje uznanie
rytowanej sygnatury Wojciecha Dixona, na klejnocie z meda-
lem Władysława IV Wazy w zbiorach wawelskich (il. 3)4, za
wybity znak złotniczy. W przekonaniu monografistki tego za-
bytku owa sygnatura „uniemożliwia nam ustalenie faktycznego
związku jego [Dixona] osoby z omawianym tu dziełem”'.
Systematyczna kwerenda podjęta przy okazji prac nad
wystawą o sztuce dworu Wazów przyniosła dwie publikacje.
Jeszcze podczas przygotowań do wystawy, Fischinger zdyskon-
tował jedno ze swych najważniejszych odkryć w zakresie złot-
nictwa, wygłaszając odczyt pt. Trzy zespoły świeczników z her-
bami Wazów, którego streszczenie opublikowano w roku 1976.
Dziesięć lat później napisał erudycyjną monografię srebrnego
augsburskiego orła w zbiorach Skarbca Koronnego na Wawelu,
którego uznał za jedną z asystencyjnych figur z zastawy króla
Jana Kazimierza Wazy. Tekst ukazał się w roku 1990 w tomie
dedykowanym jego przyjacielowi z okresu wspólnych studiów
uniwersyteckich - Andrzejowi Ciechanowieckiemu.
Korzystając z materiałów zgromadzonych przy okazji wspo-
mnianej ekspozycji, w roku 1980 sporządził druzgocącą, brze-
mienną w skutkach recenzję wydawniczą maszynopisu katalogu
zabytków Jasnej Góry. Rzetelność i determinacja recenzenta
uchroniła nas przed wydawnictwem, którego opublikowanie
- wobec całego szeregu odkrytych błędów i przeinaczeń
- wyrządziłoby wielką szkodę temu wyjątkowemu zespołowi
zabytków. Nota bene po czterdziestu latach od rozpoczęcia
183 [oprać. A. Fischinger], il. 65;M.Piwocka. D. Nowack i, Jed-
ność Europy widziana poprzez manierystyczne klejnoty [w:] Amulet
- znak - klejnot. Biżuteria w Polsce. Materiały> IV Sesji Naukowej
zorganizowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia History-
ków Sztuki oraz Międzynarodowe Targi Gdańskie S.A. w Gdańsku
w dniach 6-7 marca 2003, red. K. Kluczwajd, Toruń 2003, s. 16.
5 E. Letkiewicz, Kłejnoty w Polsce. Czasy ostatnich Jagiel-
lonów i Wazów, Lublin 2006, s. 169.
178