DOI Artikel:
Karaskiewicz, Katarzyna: Recepcja filozofii Pierre’a Bayle’a w pisarstwie Stanisława Kostki Potockiego: zarys problematyki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35074#0046
Co się stało z drugim egzemplarzem, należącym do Stanisława
Kostki Potockiego? Edycja amsterdamska z 1740 roku (bez su-
plementu) została w 1834 roku oddana (wymieniona) przez Alek-
sandra Potockiego jako duplikat z Biblioteki Wilanowskiej". Z za-
chowanych źródeł wynika jednak, że kolejni właściciele Biblio-
teki Wilanowskiej zakupili ponownie ten sam egzemplarz Słow-
nika..., z tą tylko różnicą, że w opisie inwentarza podano nie
7Z70, aFa^a 7Z7(7. Pełny zapis wydania z 1740 roku
wygląda następująco: Dictionnaire historiąae et critóyue, 5 edit.
Amsterdam-Leyde-La Haye-Utrecht, 1740, 4 vol. Zatem albo
Aleksander nie dokonał wymiany (dlaczego wówczas w inwen-
tarzu z 1932 roku zapisano 7Z70, a nieźl77i8^7Yj(%??i 7Z70?),
albo w istocie kolejni właściciele Wilanowa kupili ten sam eg-
zemplarz, tylko inaczej go opisali.
Co mogło zafascynować Potockiego, zwolennika sensualizmu, w filo-
zofii ojca racjonalistycznej myśli oświeceniowej? Tylko z pozo-
ru dostrzegamy tu sprzeczność. Głównym wątkiem w pismach
Bayle'a było zagadnienie tolerancji, nie tylko tej religijnej czy
politycznej, ale jej wszelkich przejawów w codzienności. Stani-
sław Kostka wskazywał na formułowanie obiektywnego sądu,
a zatem głosił tolerancję dla cudzego wnioskowania. Postulował
także tolerancję wobec manifestowania wolnego słowa i postawy.
Dał temu wyraz w jednej ze swoich mów sejmowych: w
TćlYMM ąpo-sćł? i 0 IlicA
Uważał bowiem, że manifestowanie w słowie własne-
go stanowiska światopoglądowego nie może być karane, nawet
jeśli jest sprzeczne z poglądami jakiejś grupy społecznej. Ścigane
i karane powinny być naganne czyny, które zagrażają bezpie-
czeństwu i wolności jednostki oraz państwa.
Pierwszy raz nazwisko francuskiego filozofa zostało wymienione
na kartach Rozprawy o krytyce (1811)'°. Dysertacja ta różni się od
tekstów teoretycznych drukowanych w Polsce stanisławowskiej,
traktujących o tematyce stylu. Przede wszystkim prawodawca-
mi stylu i dobrego smaku byli dla Potockiego filozofowie Francis
Bacon i Pierre Bayle. W swoim traktacie Potocki zwraca się nie
ku zasadom pisania, ale ku zasadom myślenia, bo to właśnie na
myśleniu opiera się umiejętność pisania i mówienia. Myślenie
jest także, zdaniem Potockiego, gwarantem obiektywnego, czyli
prawdziwego, sądu. Ideę myślenia rozwijał w pozostałych swoich
dziełach. Dlatego bayleowski sceptycyzm stanowił podstawowy
składnik krytycznego (logicznego) myślenia. Zgodnie z nim jed-
nostka wnioskuje, analizuje, dyskutuje, poznaje, docieka, szuka.
Stanisław Kostka Potocki był w dziejach polskiej filologii i polskiej
nauki o języku pierwszym Polakiem, który zajął się zagadnieniem
krytyki, dostrzegając w niej przede wszystkim ważny element
kształtowania samodzielnego myślenia. Symboliczną datą narodzin
s AGAD, AGWil., nr 342,
(27 XI 1823 r.).
1789 Miana, [bmw.] 1789,
rozdz. XXXIV „O krytyce"
(s. 540-571); Pochwały,
roha 1811 (s. 250-276);
(s. 101-119).
RECEPCJA FILOZOFII P1ERREA BAYLE A...
Kostki Potockiego? Edycja amsterdamska z 1740 roku (bez su-
plementu) została w 1834 roku oddana (wymieniona) przez Alek-
sandra Potockiego jako duplikat z Biblioteki Wilanowskiej". Z za-
chowanych źródeł wynika jednak, że kolejni właściciele Biblio-
teki Wilanowskiej zakupili ponownie ten sam egzemplarz Słow-
nika..., z tą tylko różnicą, że w opisie inwentarza podano nie
7Z70, aFa^a 7Z7(7. Pełny zapis wydania z 1740 roku
wygląda następująco: Dictionnaire historiąae et critóyue, 5 edit.
Amsterdam-Leyde-La Haye-Utrecht, 1740, 4 vol. Zatem albo
Aleksander nie dokonał wymiany (dlaczego wówczas w inwen-
tarzu z 1932 roku zapisano 7Z70, a nieźl77i8^7Yj(%??i 7Z70?),
albo w istocie kolejni właściciele Wilanowa kupili ten sam eg-
zemplarz, tylko inaczej go opisali.
Co mogło zafascynować Potockiego, zwolennika sensualizmu, w filo-
zofii ojca racjonalistycznej myśli oświeceniowej? Tylko z pozo-
ru dostrzegamy tu sprzeczność. Głównym wątkiem w pismach
Bayle'a było zagadnienie tolerancji, nie tylko tej religijnej czy
politycznej, ale jej wszelkich przejawów w codzienności. Stani-
sław Kostka wskazywał na formułowanie obiektywnego sądu,
a zatem głosił tolerancję dla cudzego wnioskowania. Postulował
także tolerancję wobec manifestowania wolnego słowa i postawy.
Dał temu wyraz w jednej ze swoich mów sejmowych: w
TćlYMM ąpo-sćł? i 0 IlicA
Uważał bowiem, że manifestowanie w słowie własne-
go stanowiska światopoglądowego nie może być karane, nawet
jeśli jest sprzeczne z poglądami jakiejś grupy społecznej. Ścigane
i karane powinny być naganne czyny, które zagrażają bezpie-
czeństwu i wolności jednostki oraz państwa.
Pierwszy raz nazwisko francuskiego filozofa zostało wymienione
na kartach Rozprawy o krytyce (1811)'°. Dysertacja ta różni się od
tekstów teoretycznych drukowanych w Polsce stanisławowskiej,
traktujących o tematyce stylu. Przede wszystkim prawodawca-
mi stylu i dobrego smaku byli dla Potockiego filozofowie Francis
Bacon i Pierre Bayle. W swoim traktacie Potocki zwraca się nie
ku zasadom pisania, ale ku zasadom myślenia, bo to właśnie na
myśleniu opiera się umiejętność pisania i mówienia. Myślenie
jest także, zdaniem Potockiego, gwarantem obiektywnego, czyli
prawdziwego, sądu. Ideę myślenia rozwijał w pozostałych swoich
dziełach. Dlatego bayleowski sceptycyzm stanowił podstawowy
składnik krytycznego (logicznego) myślenia. Zgodnie z nim jed-
nostka wnioskuje, analizuje, dyskutuje, poznaje, docieka, szuka.
Stanisław Kostka Potocki był w dziejach polskiej filologii i polskiej
nauki o języku pierwszym Polakiem, który zajął się zagadnieniem
krytyki, dostrzegając w niej przede wszystkim ważny element
kształtowania samodzielnego myślenia. Symboliczną datą narodzin
s AGAD, AGWil., nr 342,
(27 XI 1823 r.).
1789 Miana, [bmw.] 1789,
rozdz. XXXIV „O krytyce"
(s. 540-571); Pochwały,
roha 1811 (s. 250-276);
(s. 101-119).
RECEPCJA FILOZOFII P1ERREA BAYLE A...