Studia Wilanowskie (19.2012)

POCZĄTKI MUZEUM
W WILANOWIE
SZKIC O GALERH MALARSTWA
EUROPEJSKIEGO STANISŁAWA
KOSTKI POTOCKIEGO
Krystyna Gafows/?a-Dude&

Niezwykłym zbiegiem okoliczności rozmaite dzia-
łania Stanisława Kostki Potockiego na połu nauko-
wym i artystycznym dały mu wiedzę i doświadcze-
nie, które przygotowały go, jak się później okazało,
do przejęcia pałacu w Wilanowie, ulubionej rezy-
dencji króła Jana III Sobieskiego, i predestynowały
do stworzenia w niej muzeum. Jednym z głównych

(1775), s. 11; por. Z. Dębicki,
Puławy 1763-7830, cz. 1:
Warszawa 1976, s. 121.
^ S.K. Potocki korzystał

działów tej instytucji pro pab/ico bono stała się ga-
I łeria malarstwa obcego ] ił. t j.
Stanisław Kostka Potocki miał zaledwie 20 łat, kiedy został ogłoszo-
ny pierwszy w Polsce projekt pt. Myś/ względem założenia Mazeam
Poionicam, sformułowany przez Michała Jerzego Mniszcha, dorad-
cę króla Stanisława Augusta. Monarcha po objęciu tronu przy-
stąpił do realizacji szerokiego programu rozwoju kultury polskiej
oraz podniesienia oświaty narodowej'. Planował, poza utworze-
niem publicznego muzeum, również założenie akademii nauk oraz
akademii sztuk pięknych i galerii obrazów. Idea zakładania mu-
zeów publicznych dostępnych dla całego społeczeństwa ukształ-
towała się w Europie w epoce oświecenia. Propagowały ją i uza-
sadniały pisma encyklopedystów, z Denisem Diderotem na czele.
W tym czasie, w 1775 roku, Potocki po zakończeniu studiów w aka-
demii turyńskiej, podróżował po Włoszech, odbywając Grand Toar
(od listopada 1774 roku). Nie znamy jego reakcji na opublikowa-
ny projekt Mniszcha, którego rękopis nosił własnoręczne uwagi
Stanisława Augusta, ale prawdopodobnie starszy brat Ignacy,
przebywający w otoczeniu króła, wówczas mocno zaangażowany
w działalność Komisji Edukacji Narodowej i prezes Towarzystwa
Do Ksiąg Elementarnych, mógł ze Stanisławem Kostką rozma-
wiać na ten temat.
W początkowym okresie rodzenia się idei muzeum narodowego,
młodego hrabiego pochłaniało studiowanie architektury i arche-

1974, Warszawa 1976,
Podróż do Wioch od hpca 1779

ologii starożytnej. Zwiedzając Włochy, systematycznie poznawał
nie tylko zabytki architektury starożytnej i nowożytnej, ałe także
dzieła sławnych malarzy, zgromadzone w galeriach i kościołach.
Stopniowo zaczął zgłębiać tajniki malarstwa, zdobywając wiedzę
teoretyczną konieczną dla miłośnika i zbieracza obrazów. Po ślu-
bie w 1776 roku z Aleksandrą, córką marszałkowej Lubomirskiej,
podczas podróży odbytych w towarzystwie żony (od maja 1777 do
czerwca 1778 roku i od lipca 1779 do maja 1780 roku), zaczął Po-
tocki systematycznie nabywać obrazy. Z właściwą sobie skrupulat-
nością przygotował warsztat pracy niezbędny dła kolekcjonera. Za-
łożył podręczny notes z kopiami sygnatur malarzy, rzeźbiarzy, ar-
chitektów i rytowników zatytułowany S'/eaograp/i/e des Pe/ntres (ok.
800 podpisów), z dołączonymi trzema tabelami. Tabela pierwsza:
Noms des p/as /d/neaax Pe/ntra ranges sa/rant /a part/e dans /eqae/Ze
ds onf /e p/as exce//e, zawierała klasyfikację malarzy ocenianych

STUDIA WILANOWSKIE XIX