Studia Wilanowskie (19.2012)

POD MŁOTKIEM
STANISŁAWA KOSTKI
POTOCKIEGO

WOLNOMULARSTWO KSIĘSTWA
WARSZAWSKIEGO I KRÓLESTWA
POLSKIEGO W KONTEKŚCIE
EUROPEJSKIM
Tadeusz Cegle/s^ł


ił. ł Stanisław Kostka

Potocł?;' w stroją kawalera
Różanego Krzyża, stopnia
VK rytn/rancns^iego,
ma/arz nieznany,
0/2. 1785-1790; Muzeum
Narodowe w Warszawie

w tatach 1784-1789,
w Warszawie (7727-7827),
Warszawa 1980, s. 324.

Stanisław Kostka Potocki był jednym z najwybit-
niejszych polskich wołnomularzy; był osobą, która
najdłużej w dziejach rodzimej „sztuki królewskiej",
bo od 1784 do 1821 roku, piastowała najwyższe
godności w Towarzystwie Wolnych Mularzy, w tym
przez 11 lat (od 1810 roku) dzierżyła młotek Wielkie-
go Mistrza. Niniejszy szkic nie jest lożową biografią
Potockiego, która czeka wciąż na swego dziejopisa.
Stanowi zaledwie próbę wpisania wolnomularskiej
aktywności Stanisława Kostki w szerszy historycz-
ny kontekst. Ukazania jej, z jednej strony, na tle międzynaro-
dowych relacji Wielkiego Wschodu Narodowego (WWN), przede
wszystkim na tle jego związków ideowych z Wielkim Wschodem
Francji (Grand Oriente de France), z drugiej zaś - w lokalnym,
polskim kontekście kulturowym. Nie ulega bowiem wątpliwości,
że swoją ważną, choć słabo dotąd opisaną, kulturotwórczą rolę
zawdzięcza wolnomularstwo w dużym stopniu osobie Potockiego,
twórcy zarówno polskiej myśli wolnomularskiej, jak i obrzędowo-
ści oraz symbolicznego języka „sztuki królewskiej".
Wielkomistrzostwo Stanisława Kostki Potockiego:
od kultu Napoleona do kultu Aleksandra
Stanisław Kostka Potocki rozpoczął swą spektakularną karierę
w Towarzystwie Wolnych Mularzy w październiku 1784 roku, kiedy
podczas pierwszej (rocznej) wielkomistrzowskiej kadencji Stanis-
ława Szczęsnego Potockiego (1753-1805)* otrzymał stanowisko
Wielkiego MówcyT jedno z kluczowych w systemie wolnomular-
skiej władzy. Wielki Mówca nie tylko wygłaszał oracje podczas
rytualnych zgromadzeń obediencji, lecz także wchodził z urzę-
du w skład wszystkich komisji Wielkiego Wschodu, a co jeszcze
ważniejsze, uchwały WWN podejmowane być mogły dopiero po
aprobacie Wielkiego MówcyT Jako orator, Stanisław Kostka był
aktywny na forum WWN od pierwszych miesięcy sprawowania
urzędu; dowodem jest m.in. broszura z jego mową, wygłoszoną
26 grudnia 1784 roku podczas uroczystości pogrzebowych Wiel-
kiego Mistrza WWN, wojewody mazowieckiego Andrzeja Mokro-
nowskiego (1713-1784)T Z tego oraz innych wystąpień przyszłego
Wielkiego Mistrza przebija gorliwość wj908ż77^77C<7M7M
7 wskazanie na etyczne cele „sztuki królew-
skiej", która nie pozwala, by jedynie 2^70 Ó7/Ć lecz naka-
zuje aktywne złu przeciwdziałanie. Mówca eksponował przy tym
korzyści płynące z przynależności do „sztuki królewskiej", czyli
a z wielokrotnie pojawiającego się w jego
wystąpieniach określenia c?7c6/ uczynił synonim brata-
-adeptaF Wydaje się, że „rozdrukowywane" na koszt Stanisława
Kostki Potockiego teksty jego mów z osiemdziesiątych lat XVIII

STUDIA WILANOWSKIE XIX