Studia Wilanowskie (19.2012)

PROJEKT KATAFALKU
STANISŁAWA KOSTKI
POTOCKIEGO
W KOŚCIELE ŚW. KRZYŻA
W WARSZAWIE
WYRAZ POŚMIERTNEGO HOŁDU
BYŁEMU WIELKIEMU MISTRZOWI
PRZEZ BRATA-WOLNOMULARZA

Stanisław Kostka Potocki został przyjęty do war-
szawskiej łoży „Bouclier du Nord" w 1780 lub
1781 roku, a w roku 1784 przeniósł się do łoży
„Świątynia Izis", uzyskując wkrótce wysokie stop-
nie wtajemniczenia. W latach 1784-1790 piasto-
wał urząd Wielkiego Mówcy. Na najwyższy urząd
Wielkiego Mistrza był wybierany nieprzerwanie
od 1812 do 1820 roku, co jest ewenementem
w dziejach polskiego wolnomularstwa'. Przygoto-

wanyw 1820 roku projekt nowej, centralistycznej
Ustawy Konstytucyjnej spowodował rozdźwięk

Londyn 1968, s. XI-XIV.
- Olej, płótno, 109 x 85
MP 3720 (d. 120904);
K. Załęski, Polski portret
wolnomotarskt (do 1821
s. 223, ii. 8.

między lożami i doprowadził do ustąpienia Potockiego z urzę-
du Wielkiego Mistrza 3 kwietnia 1821 roku. Na anonimowym
portrecie [ ii. l Potocki ukazany został w stroju obrzędowym,
z krzyżem zawieszonym na łańcuchu (insygnium władzy Wiel-
kiego Mistrza), młotkiem (znak władzy przewodniczącego loży),
w płaszczu z czerwonym krzyżem i rękojeścią miecza wystającą
spod płaszcza; z wstęgą i gwiazdą Orderu Orła Białego, przyzna-
nego mu w 1781 roku. Na „ołtarzu" leży otwarta Biblia. Portret
został ofiarowany w 1936 roku Muzeum Narodowemu w Warsza-
wie przez Jakuba Potockiego, z zaznaczeniem, że przedstawia
Stanisława Kostkę Potockiego jako kawalera Różanego Krzyża,


czyli w stopniu VII - najwyższym w ówczesnym wolnomularstwie
polskim.

Wilanowskie" 7 (1981),
s. 31, ii. 3.
1980, s. 560; Aneks IV,
wiatach 1815-1819,
Lp. 218.

Wołnomularzem był syn Stanisława Kostki, Aleksander, w 1810 roku
Wielki II Dozorca Wielkiego Wschodu Narodowego^. W arkana
„sztuki królewskiej" wprowadzano też łuftona Augusta Potockie-
go, urodzonego w 1806 roku wnuka Stanisława Kostki, o czym
świadczy zamieszczony w jego albumie rronipe-Poed ! ił. 2 [Ł
skomponowany z rozrzuconych na mapie Les emńrons de Bonie
13 /uin 1816 rysunków, rycin, nut oraz dokumentu wolnomular-
skiego VII stopnia Różanego Krzyża, z podpisem preceptora dzie-
sięcioletniego wówczas Potockiego - Karola Windeła, członka loży
wołnomularskiej „Tarcza Północna"Ł Na pierwszym planie zna-
lazł się widok sztucznej ruiny w ogrodzie mokotowskim księżnej
mar szalkowej Lubomirskiej, który to ogród wielokrotnie malował
Zygmunt Vogel.

Stanisław Kostka Potocki zmarł w Wilanowie 14 września 1821 roku.

Polski Wielki Wschód został unicestwiony na mocy dekretu Alek-
sandra 1, ogłoszonego 25 września 1821 roku, likwidującego wszys-
tkie tajne związki, w tym wolnomularstwo. Przyniosło to długo-
trwały skutek, o czym pisał Piotr Chmielowski w artykule zatytu-
łowanym Kazimierz Brodziński woinomaiarzem:


STUDIA WILANOWSKIE XIX