Studia Wilanowskie (19.2012)

amatorki - żona Stanisława Kostki Aleksandra, bratanica Laura
Potocka i synowa, Anna z Tyszkiewiczów Potocka^. Była to już Villa
Nuova, miejsce spotkań twórców pod patronatem muz, o tyle szcze-
gółne, że połączone ze zbiorami muzealnymi. Za nowożytny pier-
wowzór tej koncepcji uważa się willę Paola Giovia w Como (od 1536
roku), wzniesioną na domniemanym miejscu willi Pliniusza Młod-
szego (według Giovia - „ideowa" rekonstrukcja antycznej poprzed-
niczki), której ten humanista nadal nazwę Musaeum, obejmując nią
oba człony - rodzaj salonu humanistów i kolekcję portretów sław-
nych ludzi. Historyk sztuki Julius von Schlosser upatrywał w tej
willi początek koncepcji nowożytnego muzeum^, aż do XIX wieku
realizowanej najczęściej jako muzeum-rezydencja.
W założeniu wilanowskim nawiązania do mitu Apolla i muz przy-
bierały różnorodne formy: jako Groty (konserwowane w Wilanowie
i wcześniej w Roskoszy), motywy dekoracyjne - od konwencjonal-
nych, jak płycina z motywem liry (tzw. lira apollińska) na elewacji
pałacyku w Morysinie, zestawiona z inskrypcją: GFATPF FGCP/
do bardziej oryginalnych, jak fryz o tematyce orfickiej w salonie
w Natolinie^.
Południowemu skrzydłu - rezydencji Arkadyjczyków pod patronatem
muz (Musaeuui, jako Musen/ioD - odpowiadało skrzydło północne,
mieszczące ekspozycję zbiorów, które pod nazwą Muzeum zostało
5 sierpnia 1805 roku udostępnione publiczności^.
Stanisław Kostka Potocki nazywał swoje zbiory Galerią, i jako typ
(Projet d'une Galerie, 1779/1780), i jako formę architektoniczną
(Galeria na Obrazy i Sala na Statuy, 1779)*°. jednak od 1786 roku
swą kolekcję (rozlokowaną w rezydencji warszawskiej, czyli Pała-
cyku Humańskiego) określał mianem małego muzeum. Po otrzy-
maniu Wilanowa, przeważającą część dzieł zgromadził w zaadap-
towanym północnym skrzydle pałacu, tworząc pierwsze publiczne
muzeum w Warszawie. Fakt ten upamiętnił jego wnuk, August Po-
tocki, dwiema tablicami z inskrypcjami u wejścia do tego skrzydła
- w zwieńczeniu portalu:
P/AMGGP//F6/1M /P4AF
S//1A7SFH/F GGMFP PF PGPGF, /AF/7/7TP
POSTAW P/F GOATFPIHAT FP POOFO/FP1AT
P/ŁFPFAT ATT PPOF/PFAT/
oraz w posadzce:
CPAT77S
P4FFF/FGPFFSFF
Oba napisy mówiły o dostępności muzeum, czyli idei sięgającej tra-
dycji greckiej (przywołanej już przez Paola Giovia), zachęcającej do
studiów i zdobywania mądrości, ku czemu drzwi do jej przybyt-
ków pozostawiano otwarte, tak aby dostęp do ołtarzy muz mieli
wszyscy, poza Zawiścią i Oszczerstwem*/ Zapewne August Potocki
wyraził przechowaną w tradycji rodzinnej intencję dziada.

„Kółko Domowe" 1861,
s. 257: sńd
wJ^ee/' yeezeze KM leJ
JawMeAzycA,
MczoKycA % zae^MŻoKyeA
w Am/M TKgźow. JedK!
KMeN M<%de jorzez
/eJo w^a^acM KMeezAawe,
Iw&WKMzy CAryeAiaK
yt^Ker, XowKacłf
Jozef <S7eraAow.sA!, Jozef
UjoiKsAf [małarz Antoni]
F^aKł, często przyjeżdżałi
też m.in. Stanisław Staszic,
storia deii'arte moderna,
Firenze-Wien 1956,
s. 195-197.
s. 289-290.
39 Por. ibidem, s. 257-258.
s. 153-154 i s. 79-91
XV i XVI, Toruń 2006,
księcia wraz z dobrami
łowickimi, AGAD,
Zbiór Adama i Beaty
z 8 VII 1807 r.

STANISŁAW KOSTKA POTOCKI - LITERAT ARKADY)CZYK...