DOI issue:
Stanisław Kostka Potocki - Literat arkadyjczyk, znawca sztuki, architekt amator - i jego rezydencje w dobrach wilanowskich
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35074#0107
79 The Gen;'us o/ the P/ace.
7620-7820,ed.J.D.Hunt,
P. Willis, London 1988, s. 13-14.
PAN 16 XII 2010 r.,
Temp[e'a(1628-1699)
iw sowie ce/*(a7K PfOjoor77ows,
or 77M7/brwi777es,'
OMf IPaJłs OMy Trees
.so, as 7o amswer owe awo7Aer,
awi7 a7 e%ac7 /AsTuwces.
TAe CAiwese scor?i 7Ais IPay
Williama Gilpina(1724-1804),
(1770, wyd. 1: 1792) pisał:
d p7ece o/*PH7(ao(7aw afcA77ee7Mi*e
7way Ae e(e^aw( (Ae 7as7 <7eyree
[...]. we wTsA (o y7w 77
jMcOiresywe Aeaw7y we MMs7 wse
7Ae wM(7e7.., we wws7 hea7 <7oww
owe Aa7/o7^4 &/ace 7Ae o(Aef
awo( (Aww (Ae wiw(77o7ei7 wewiAers
"** T. Mowl; op. cit., s. 93-104.
o/assoc7a(7cw 7w joa7w(7wys
awi7 poe(wy were weaalżJy
7mws/ewA7e (o yaro(ews,
e77Aer as joor7 o/*a o(es7ywef's
s. 36.
stylów historycznych. Podjęto go najpierw w Anglii, w założe-
niach łandscape gardens, gdzie neoklasyczne, często neopal-
ladiańskie, pałace były otoczone ogrodami typu pictnresąne,
których powodzenie miało wpływ też na architekturę rezyden-
cjonałną i na sam krajobraz. Było to wynikiem recepcji - w wa-
runkach Północy - c/assica? indeggiatnra, jak to wyraził poeta
Alexander Pope, który tłumacząc Homera, chciał, aby postacie
w jego przekładzie mogły -?pe%A F7%d78A, a w swej pio-
nierskiej poetica? vd/a w Twickenham pod Londynem zmierzał
do przystosowania jej do c/27%%^, Fug/As* A /a^agragłAg,
F77gF8A 80(^8^.
Na tym tle w Potockim można widzieć twórcę określanego w Anglii
mianem amatenr łandscaper (amatenr /andscape gardener). Tak
jak tamtejsi gente/men arctntects, podejmował on te same tema-
ty wynikłe z podobnej struktury społecznej, zwłaszcza temat
vd?a, z ogrodem pojmowanym jako ricordi ded' Rada. Nałożyło
się na to przyjęcie podobnych przesłanek w rozumieniu sztu-
ki. U Potockiego było ono idealistyczne, neoplatońskie, bar-
dzo wyrafinowane, o nieomal protestanckim antyikonizmie.
W Anglii neoplatonizm (odnowiony przez lorda Anthony'ego
Ashera Coopera, Earla Shaftesbury) oddziałał także na po-
szukiwania w zakresie sztuki ogrodowej i na recepcję palla-
dianizmu^. Potocki, podejmując podobne tematy, niekiedy
podobnie je rozwiązywał. Jego kompozycje założeń pałacowo-
-ogrodowych w oparciu o dopełniające się kategorie estetycz-
ne^* i formuła pictnresąne garden - pozwalają wręcz na próbę
rozważania „angiełskości" jego sztuki^. Obserwacja ta daje się
zawęzić do wyodrębnionej grupy angielskich literatów, którzy
byli zarazem amatenr /andscapers^, poczynając od Alexan-
dra Pope'a (1688-1744), kreatora rezydencji w podlondyńskim
Twickenham pod patronatem „Genius of the Płace"^, po młod-
szych o pokolenie: Henry'ego Hoare'a (1705-1795), projektan-
ta Stourhead (Wiltshire)^^, Williama Shenstone'a (1714-1763),
twórcę The Leasowes (Worcestershire), Charlesa Hamiltona
(1704-1786), twórcę Painshiłł (Surrey) i Horace'a Wałpole'a
(1717-1797) z podłondyńskim Strawberry Hill. Porównując ogro-
dy Pilawity z tą grupą rezydencji inspirowanych poezją i ma-
larstwem^, można stwierdzić, że był on oryginalnym artystą -
stworzył odrębny „podgatunek" - arctntectnrat łandscape garden.
Daty życia Stanisława Kostki Potockiego, łata 1755-1821, są nie-
omal cezurami w dziejach historii sztuki. Czas „około roku 1750"
to początek autonomizacji sfery sztuk pięknych, a zarazem
zainicjowanie analiz przemian formalnych dzieła w aspekcie
czasu, co „około roku 1820" pozwoliło na uprawianie nowej
dziedziny według paradygmatu nauki historycznej. Oscylacje
myśli estetyczno-krytycznej i historycznej między normatywną
STUDIA WILANOWSKIE XIX
7620-7820,ed.J.D.Hunt,
P. Willis, London 1988, s. 13-14.
PAN 16 XII 2010 r.,
Temp[e'a(1628-1699)
iw sowie ce/*(a7K PfOjoor77ows,
or 77M7/brwi777es,'
OMf IPaJłs OMy Trees
.so, as 7o amswer owe awo7Aer,
awi7 a7 e%ac7 /AsTuwces.
TAe CAiwese scor?i 7Ais IPay
Williama Gilpina(1724-1804),
(1770, wyd. 1: 1792) pisał:
d p7ece o/*PH7(ao(7aw afcA77ee7Mi*e
7way Ae e(e^aw( (Ae 7as7 <7eyree
[...]. we wTsA (o y7w 77
jMcOiresywe Aeaw7y we MMs7 wse
7Ae wM(7e7.., we wws7 hea7 <7oww
owe Aa7/o7^4 &/ace 7Ae o(Aef
awo( (Aww (Ae wiw(77o7ei7 wewiAers
"** T. Mowl; op. cit., s. 93-104.
o/assoc7a(7cw 7w joa7w(7wys
awi7 poe(wy were weaalżJy
7mws/ewA7e (o yaro(ews,
e77Aer as joor7 o/*a o(es7ywef's
s. 36.
stylów historycznych. Podjęto go najpierw w Anglii, w założe-
niach łandscape gardens, gdzie neoklasyczne, często neopal-
ladiańskie, pałace były otoczone ogrodami typu pictnresąne,
których powodzenie miało wpływ też na architekturę rezyden-
cjonałną i na sam krajobraz. Było to wynikiem recepcji - w wa-
runkach Północy - c/assica? indeggiatnra, jak to wyraził poeta
Alexander Pope, który tłumacząc Homera, chciał, aby postacie
w jego przekładzie mogły -?pe%A F7%d78A, a w swej pio-
nierskiej poetica? vd/a w Twickenham pod Londynem zmierzał
do przystosowania jej do c/27%%^, Fug/As* A /a^agragłAg,
F77gF8A 80(^8^.
Na tym tle w Potockim można widzieć twórcę określanego w Anglii
mianem amatenr łandscaper (amatenr /andscape gardener). Tak
jak tamtejsi gente/men arctntects, podejmował on te same tema-
ty wynikłe z podobnej struktury społecznej, zwłaszcza temat
vd?a, z ogrodem pojmowanym jako ricordi ded' Rada. Nałożyło
się na to przyjęcie podobnych przesłanek w rozumieniu sztu-
ki. U Potockiego było ono idealistyczne, neoplatońskie, bar-
dzo wyrafinowane, o nieomal protestanckim antyikonizmie.
W Anglii neoplatonizm (odnowiony przez lorda Anthony'ego
Ashera Coopera, Earla Shaftesbury) oddziałał także na po-
szukiwania w zakresie sztuki ogrodowej i na recepcję palla-
dianizmu^. Potocki, podejmując podobne tematy, niekiedy
podobnie je rozwiązywał. Jego kompozycje założeń pałacowo-
-ogrodowych w oparciu o dopełniające się kategorie estetycz-
ne^* i formuła pictnresąne garden - pozwalają wręcz na próbę
rozważania „angiełskości" jego sztuki^. Obserwacja ta daje się
zawęzić do wyodrębnionej grupy angielskich literatów, którzy
byli zarazem amatenr /andscapers^, poczynając od Alexan-
dra Pope'a (1688-1744), kreatora rezydencji w podlondyńskim
Twickenham pod patronatem „Genius of the Płace"^, po młod-
szych o pokolenie: Henry'ego Hoare'a (1705-1795), projektan-
ta Stourhead (Wiltshire)^^, Williama Shenstone'a (1714-1763),
twórcę The Leasowes (Worcestershire), Charlesa Hamiltona
(1704-1786), twórcę Painshiłł (Surrey) i Horace'a Wałpole'a
(1717-1797) z podłondyńskim Strawberry Hill. Porównując ogro-
dy Pilawity z tą grupą rezydencji inspirowanych poezją i ma-
larstwem^, można stwierdzić, że był on oryginalnym artystą -
stworzył odrębny „podgatunek" - arctntectnrat łandscape garden.
Daty życia Stanisława Kostki Potockiego, łata 1755-1821, są nie-
omal cezurami w dziejach historii sztuki. Czas „około roku 1750"
to początek autonomizacji sfery sztuk pięknych, a zarazem
zainicjowanie analiz przemian formalnych dzieła w aspekcie
czasu, co „około roku 1820" pozwoliło na uprawianie nowej
dziedziny według paradygmatu nauki historycznej. Oscylacje
myśli estetyczno-krytycznej i historycznej między normatywną
STUDIA WILANOWSKIE XIX