DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31852#0020
SŁOWO WSTĘPNE OD WYDAWCY
,, IT /;er.s/:ićA/)'u'A ^oAł/e/ zu/uźek tun /i'su/'e .s'A yuko /lu/.s/ur.szą^ z^u/?y /-e/Aź ć'Arze,SY'9'uń.s7ae/
uru/nfeArtM/y Po/u^ oruz yuko /7U/7?/'pme w(ę/kcu cńrztM, /n'Vofycz7?y dokument /70ć'zą/Aóu' /Yh.sk/e/
ćTM'/7/z^('// ć7?rzaŚY/7mAUT/ /' zacAoJMyb/'"'. Te słowa prof. Klementyny Żurowskiej, charakteryzujące
relikty budowli na Ostrowie Lednickim, są wystarczającym argumentem za tym, aby Ośrodek
Dokumentacji Zabytków w Warszawie wsparł opracowanie i publikację wyników badań archite-
ktonicznoarcheologicznych przeprowadzonych w latach 1987-1990 przez wspólną ekspedycję In-
stytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Wyniki tych badań ukazują w zupełnie nowym świetle początki budowli lednickiej, wiążą ją ściśle
z chrztem Mieszka i jego najbliższych współpracowników, a więc grupy, która podjęła tak istotną
w konsekwencjach decyzję, związania nowo ukształtowanego państwa z cywilizacją zachodnioeuro-
pejską. To ostatnie rozpoznanie architektury lednickiej ukazuje jej przemiany od X do XII w.,
a równocześnie wyjaśnia wątpliwości i pytania, które zrodziły odkrycia dokonywane w ciągu stulecia,
a które sprawiły, że jeden z najważniejszych zabytków dziejów Polski pozostawał ciągłe mało cztelny
i niejasny (jak choćby rola i funkcja kościoła odsłoniętego w północnej części grodziska).
Jednakże obok oczywistych preferencji centralnej instytucji ochrony zabytków, jakim jest Ośrodek
dla obiektu, którego wartość określa obecność na liście pomników historii Polski, obejmującej
zaledwie kilka pozycji, istnieją też względy programowe, wynikające z zadań statutowych ODZ.
Tworzy on różnego rodzaju wzory i metody postępowania w zakresie dokumentowania zabytków, od
najprostszego zapisu jego cech zewnętrznych, do takich, które ujawniają się w toku procesu badaw-
czego. Od połowy lat 70-tych, od kiedy dyrektorem Ośrodka został prof. Wojciech Kalinowski
(1919-1992), instytucja ta wspierała merytorycznie i finansowo programy naukowe, których celem
było stworzenie modelowego działania badawczo interdyscyplinarnego, z uwzględnieniem i wyko-
rzystaniem pełnej dokumentacji prac studialnych, wykopaliskowych i analitycznych. Idea takich prac,
zrodzona jeszcze w okresie niepodległości, zrealizowana była wielokrotnie w wielu miejscach,
w okresie badań nad początkami państwa polskiego, w latach 50-tych i 60-tych. Badania interdyscy-
plinarne, wówczas podejmowane, często nie były jednak wieńczone opracowaniami, a w latach
następnych, w wielu innych istotnych zespołach zabytkowych podejmowano prace nie uwzględniając
w ogóle zasady współpracy architekta, archeologa i historyka sztuki (nie mówiąc o innych dyscy-
plinach wspomagających) na zasadzie partnerskiej, niekiedy przy niewłaściwym zakresie i stopniu
dokładności ich dokumentacji. Skutkiem takiego postępowania były liczne przypadki nadinterpretacji
znalezisk (niekiedy powoływanie budowli fikcyjnych), przede wszystkim zaś szkody nieodwracalne,
gdyż badania wykopaliskowe niewłaściwie udokumentowane niszczą układ źródeł materialnych.
Chodziło więc o utrwalenie modelu prac badawczych, które nie tylko zaczynają się wspólną pracą
specjalistów różnych dziedzin, lecz także kończą publikacją wyników i działaniami dla ochrony
badanego obiektu i jego przystosowania do służby społecznej. W latach 70-tych i 80-tych Ośrodek
wspomagał Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przy
badaniach pobenedyktyńskiego zespołu klasztornego w Mogilnie, będącego jedną z najstarszych, bo
XI wiecznych fundacji. Przyniosły one zadziwiające odkrycia i na nowo ukazały rolę tego zespołu
nie tylko w okresie pierwszych Piastów, lecz aż do czasów nowożytnych.
Ośrodek opublikował już w 1978 r. pierwszy zespół prac poświęconych Mogilnu, a następnie wydał
cztery pozycje tym zagadnieniom poświęcone. Powstała wówczas ekspedycja badawcza poświeciła
kilka sezonów na badania zespołu klasztoru w Strzelnie, a następnie w Trzemesznie, gdzie prowadzono
badania w latach 50-tych. Nowe prace istotnie zweryfikowały dawniejsze ustalenia albo uzupełniając
je i wyjaśniając pozostawione bez odpowiedzi pytania jak np. dotyczące chronologii strzelneńskich
kościołów, albo istotnie zmieniając wyniki badań (jak w Trzemesznie).
1 KL. Żurowska 1991, s. 34.
XVI
,, IT /;er.s/:ićA/)'u'A ^oAł/e/ zu/uźek tun /i'su/'e .s'A yuko /lu/.s/ur.szą^ z^u/?y /-e/Aź ć'Arze,SY'9'uń.s7ae/
uru/nfeArtM/y Po/u^ oruz yuko /7U/7?/'pme w(ę/kcu cńrztM, /n'Vofycz7?y dokument /70ć'zą/Aóu' /Yh.sk/e/
ćTM'/7/z^('// ć7?rzaŚY/7mAUT/ /' zacAoJMyb/'"'. Te słowa prof. Klementyny Żurowskiej, charakteryzujące
relikty budowli na Ostrowie Lednickim, są wystarczającym argumentem za tym, aby Ośrodek
Dokumentacji Zabytków w Warszawie wsparł opracowanie i publikację wyników badań archite-
ktonicznoarcheologicznych przeprowadzonych w latach 1987-1990 przez wspólną ekspedycję In-
stytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy.
Wyniki tych badań ukazują w zupełnie nowym świetle początki budowli lednickiej, wiążą ją ściśle
z chrztem Mieszka i jego najbliższych współpracowników, a więc grupy, która podjęła tak istotną
w konsekwencjach decyzję, związania nowo ukształtowanego państwa z cywilizacją zachodnioeuro-
pejską. To ostatnie rozpoznanie architektury lednickiej ukazuje jej przemiany od X do XII w.,
a równocześnie wyjaśnia wątpliwości i pytania, które zrodziły odkrycia dokonywane w ciągu stulecia,
a które sprawiły, że jeden z najważniejszych zabytków dziejów Polski pozostawał ciągłe mało cztelny
i niejasny (jak choćby rola i funkcja kościoła odsłoniętego w północnej części grodziska).
Jednakże obok oczywistych preferencji centralnej instytucji ochrony zabytków, jakim jest Ośrodek
dla obiektu, którego wartość określa obecność na liście pomników historii Polski, obejmującej
zaledwie kilka pozycji, istnieją też względy programowe, wynikające z zadań statutowych ODZ.
Tworzy on różnego rodzaju wzory i metody postępowania w zakresie dokumentowania zabytków, od
najprostszego zapisu jego cech zewnętrznych, do takich, które ujawniają się w toku procesu badaw-
czego. Od połowy lat 70-tych, od kiedy dyrektorem Ośrodka został prof. Wojciech Kalinowski
(1919-1992), instytucja ta wspierała merytorycznie i finansowo programy naukowe, których celem
było stworzenie modelowego działania badawczo interdyscyplinarnego, z uwzględnieniem i wyko-
rzystaniem pełnej dokumentacji prac studialnych, wykopaliskowych i analitycznych. Idea takich prac,
zrodzona jeszcze w okresie niepodległości, zrealizowana była wielokrotnie w wielu miejscach,
w okresie badań nad początkami państwa polskiego, w latach 50-tych i 60-tych. Badania interdyscy-
plinarne, wówczas podejmowane, często nie były jednak wieńczone opracowaniami, a w latach
następnych, w wielu innych istotnych zespołach zabytkowych podejmowano prace nie uwzględniając
w ogóle zasady współpracy architekta, archeologa i historyka sztuki (nie mówiąc o innych dyscy-
plinach wspomagających) na zasadzie partnerskiej, niekiedy przy niewłaściwym zakresie i stopniu
dokładności ich dokumentacji. Skutkiem takiego postępowania były liczne przypadki nadinterpretacji
znalezisk (niekiedy powoływanie budowli fikcyjnych), przede wszystkim zaś szkody nieodwracalne,
gdyż badania wykopaliskowe niewłaściwie udokumentowane niszczą układ źródeł materialnych.
Chodziło więc o utrwalenie modelu prac badawczych, które nie tylko zaczynają się wspólną pracą
specjalistów różnych dziedzin, lecz także kończą publikacją wyników i działaniami dla ochrony
badanego obiektu i jego przystosowania do służby społecznej. W latach 70-tych i 80-tych Ośrodek
wspomagał Instytut Archeologii i Etnologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, przy
badaniach pobenedyktyńskiego zespołu klasztornego w Mogilnie, będącego jedną z najstarszych, bo
XI wiecznych fundacji. Przyniosły one zadziwiające odkrycia i na nowo ukazały rolę tego zespołu
nie tylko w okresie pierwszych Piastów, lecz aż do czasów nowożytnych.
Ośrodek opublikował już w 1978 r. pierwszy zespół prac poświęconych Mogilnu, a następnie wydał
cztery pozycje tym zagadnieniom poświęcone. Powstała wówczas ekspedycja badawcza poświeciła
kilka sezonów na badania zespołu klasztoru w Strzelnie, a następnie w Trzemesznie, gdzie prowadzono
badania w latach 50-tych. Nowe prace istotnie zweryfikowały dawniejsze ustalenia albo uzupełniając
je i wyjaśniając pozostawione bez odpowiedzi pytania jak np. dotyczące chronologii strzelneńskich
kościołów, albo istotnie zmieniając wyniki badań (jak w Trzemesznie).
1 KL. Żurowska 1991, s. 34.
XVI