DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31852#0129
Część IV
INTERPRETACJA - BUDOWLE LEDNICKIE
JAKO JEDNOLITY 1 KONSEKWENTNY
ZESPÓŁ ARCHITEKTONICZNY
Rozdział 1
Faza I
A. Baptysterium
Podstawą do zidentyfikowania funkcji pomieszczenia I w pierwszej fazie było określenie dwóch
zagłębień BI i B2 jako basenów chrzcielnych. Wniosek taki wyciągnięto na podstawie przesłanek
archeologicznych i architektonicznych wspartych analizą sposobu ich wykonania oraz miejsca
w obrębie świątyni. Pora jednak, by postawić pytanie czy interpretacja taka może zostać podtrzymana
w świetle informacji, jakimi dysponuje obecny stan wiedzy na temat architektury związanej
z chrztem św. oraz dyspozycji urządzeń, służących samemu obrzędowi.
Rozważania nad charakterem lednickiej budowli centralnej oraz nad jej kontekstem funkcjonalno-
genetycznym trzeba prowadzić w dwóch aspektach. Po pierwsze przedmiotem analizy muszą stać się
same baseny, ich lokalizacja, głębokość, kształt oraz ilość. Ważnym elementem jest też ujrzenie ich
w kontekście liturgii chrzcielnej. Po drugie studiami porównawczymi musi zostać objęta forma
budynku. Naświetlenie jej związków z architekturą europejską wymaga zestawienia z innymi bu-
dowlami centralnymi o zbliżonym rzucie poziomym i kompozycji bryły, a szczególnie z tymi, których
baptysterialna funkcja jest potwierdzona archeologicznie i źródłowo. Te dwa równoległe nurty winny
w rezultacie przynieść rozstrzygnięcie postawionej kwestii, a także wskazać korzenie ideowo-formalne,
z których wyrósł ten oryginalny zabytek.
Od pierwszych wieków chrześcijaństwa baptysterium, czyli miejsce, w którym udzielano sa-
kramentu chrztu św. odgrywało zasadniczą rolę w życiu organizujących się gmin. Akt inicjacji był
jednym z najważniejszych obrzędów religijnych, był widomym znakiem rozszerzania się kręgu
wiernych, znakiem umacniania się wspólnoty i potwierdzeniem współuczestnictwa w Kościele dla
wszystkich, którzy byli świadkami odbywającego się misterium przyjęcia nowej wiary^. Stąd też od
samego zarania udzielanie chrztu św. zyskało uroczystą oprawę liturgiczną, a w niedługim czasie
także i odpowiednie tło architektoniczne. Budowle baptysterialne mieszczące urządzenia przystoso-
wane do rytualnych ablucji bardzo szybko stały się pomieszczeniami, których szczególne cechy
pozwalają po niemal dwóch tysiącach lat określić ich pierwotne przeznaczenie. Baptysterium jako
pomieszczenie lub jako samoistny budynek było tematem wielu rozpraw i ma bogatą bibliografię,
której nie sposób całej cytować^. Podobnie rzecz się ma z baptysterium jako składnikiem większej
334 EK 1979, t. 3, s. 347-374; tamże bibliografia dotycząca aspektów teologicznych i doktrynalnych oraz dziejów i liturgii. Por. także:
K. Bihlmeyer, H. Tlichle 1971, t. I, s. 124-128, 329-331; J. Danielou, H.I. Marrou 1984, t. 1, s. 68-72, 133-137, 236-238; M.
Banaszak 1986, t. I, s. 89-92; H. Holstein 1981, 88-92.
335 Monumentalnym dziełem ujmującym typologicznie baptysteria wczesnochrześcijańskie jest praca A. Khatchatriana z 1962 roku oraz
pośmiertna edycja typologii z roku 1982 zawierająca bibliografię zabytków uzupełnioną o opracowania późniejsze od pierwszej
103
INTERPRETACJA - BUDOWLE LEDNICKIE
JAKO JEDNOLITY 1 KONSEKWENTNY
ZESPÓŁ ARCHITEKTONICZNY
Rozdział 1
Faza I
A. Baptysterium
Podstawą do zidentyfikowania funkcji pomieszczenia I w pierwszej fazie było określenie dwóch
zagłębień BI i B2 jako basenów chrzcielnych. Wniosek taki wyciągnięto na podstawie przesłanek
archeologicznych i architektonicznych wspartych analizą sposobu ich wykonania oraz miejsca
w obrębie świątyni. Pora jednak, by postawić pytanie czy interpretacja taka może zostać podtrzymana
w świetle informacji, jakimi dysponuje obecny stan wiedzy na temat architektury związanej
z chrztem św. oraz dyspozycji urządzeń, służących samemu obrzędowi.
Rozważania nad charakterem lednickiej budowli centralnej oraz nad jej kontekstem funkcjonalno-
genetycznym trzeba prowadzić w dwóch aspektach. Po pierwsze przedmiotem analizy muszą stać się
same baseny, ich lokalizacja, głębokość, kształt oraz ilość. Ważnym elementem jest też ujrzenie ich
w kontekście liturgii chrzcielnej. Po drugie studiami porównawczymi musi zostać objęta forma
budynku. Naświetlenie jej związków z architekturą europejską wymaga zestawienia z innymi bu-
dowlami centralnymi o zbliżonym rzucie poziomym i kompozycji bryły, a szczególnie z tymi, których
baptysterialna funkcja jest potwierdzona archeologicznie i źródłowo. Te dwa równoległe nurty winny
w rezultacie przynieść rozstrzygnięcie postawionej kwestii, a także wskazać korzenie ideowo-formalne,
z których wyrósł ten oryginalny zabytek.
Od pierwszych wieków chrześcijaństwa baptysterium, czyli miejsce, w którym udzielano sa-
kramentu chrztu św. odgrywało zasadniczą rolę w życiu organizujących się gmin. Akt inicjacji był
jednym z najważniejszych obrzędów religijnych, był widomym znakiem rozszerzania się kręgu
wiernych, znakiem umacniania się wspólnoty i potwierdzeniem współuczestnictwa w Kościele dla
wszystkich, którzy byli świadkami odbywającego się misterium przyjęcia nowej wiary^. Stąd też od
samego zarania udzielanie chrztu św. zyskało uroczystą oprawę liturgiczną, a w niedługim czasie
także i odpowiednie tło architektoniczne. Budowle baptysterialne mieszczące urządzenia przystoso-
wane do rytualnych ablucji bardzo szybko stały się pomieszczeniami, których szczególne cechy
pozwalają po niemal dwóch tysiącach lat określić ich pierwotne przeznaczenie. Baptysterium jako
pomieszczenie lub jako samoistny budynek było tematem wielu rozpraw i ma bogatą bibliografię,
której nie sposób całej cytować^. Podobnie rzecz się ma z baptysterium jako składnikiem większej
334 EK 1979, t. 3, s. 347-374; tamże bibliografia dotycząca aspektów teologicznych i doktrynalnych oraz dziejów i liturgii. Por. także:
K. Bihlmeyer, H. Tlichle 1971, t. I, s. 124-128, 329-331; J. Danielou, H.I. Marrou 1984, t. 1, s. 68-72, 133-137, 236-238; M.
Banaszak 1986, t. I, s. 89-92; H. Holstein 1981, 88-92.
335 Monumentalnym dziełem ujmującym typologicznie baptysteria wczesnochrześcijańskie jest praca A. Khatchatriana z 1962 roku oraz
pośmiertna edycja typologii z roku 1982 zawierająca bibliografię zabytków uzupełnioną o opracowania późniejsze od pierwszej
103