DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31852#0031
Część I
ZAGADNIENIA WSTĘPNE
Rozdział 1
Historia zabytku
Terasa
Zespół architektury na Ostrowie Lednickim jest niewątpliwie jednym z najważniejszych zabytków
doby wczesnopiastowskiej w Polsce. Ranga tego zespołu trudna jest do przecenienia z uwagi na jego
datowanie, formy architektoniczne i kontekst topograficzny. Lokalizacja całego założenia na wyspie
jeziora Lednicy oraz brak jakiejkolwiek zabudowy nawarstwiającej się na relikty wpłynęły na duże
zainteresowanie ruinami już od początku XIX wieku. Pomimo wyjątkowo dogodnych warunków
eksploracji architektura kamienna czekała jednak przez wiele łat na systematyczne wykopaliska
pozwalające uporządkować i uzupełnić narastający przez lata stan badań.
Niewiele można się dowiedzieć na temat budowli lednickich z zachowanych źródeł pisanych. Ich
analizą zajął się przede wszystkim M. Sokołowski^, a wnikliwiej w ostatnich latach G. Labuda^*.
Poddać jej można niestety jedynie trzy skąpe zapisy: jeden w tzw. ze schyłku
XIII wieku; drugi, przejęty zeń przez późniejszą o sto lat Krcwtkp yoALic/z oraz trzeci —
informację zanotowaną w XV wieku przez Jana Długosza. Dwie pierwsze kroniki wspominają
o kościele ufundowanym przez księżnę Dobrawę na ,,Ostrowie", nie jest jednak jasno powiedziane,
kiedy to nastąpiło, ani o który Ostrów chodzi. Obecnie przyjmuje się, że oba te zapisy odnoszą się
raczej do Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, a nie Lednicy, co podkreśla G. Labuda. Niewątpliwie
Ostrowa Lednickiego dotyczy natomiast przekaz J. Długosza brzmiący: /ucz o* /zzugmz.s'
Muzorzk Po/ozzzue, pczzc.s' cppzf/zznz PońyayzysAa .sz/zz.s* zn.szz/uzzz uczz zncJzocrczz? z'n .szzz /zuóczz.s' co/yzorc,
zzz yzzu G7zc.snczz.sz.s' ccc/cczu Tzzetz^cyzo/ztunu pz'z'zzzzz/zz o rctc/7N/,s' uzczzzo/^tzzz^ /zzugz.s' yz/uzzz ^crzó/tur tyzzc<:/
et /zzzzzYUYznz tc^tuwtzzr nzzńc et cc/zyzzzcj /zzzzńutu /zz/.SAC et yrocc^zz tczzz/żczi.s' /z/ryt/cz* ńzf/zczz/tutczzz
ucce^M^ Gnezzzew tmzz^/utu."^ Zapis ten, jak dotąd nie potwierdzony przez jakiekolwiek inne źródła
i jak mówi sam kronikarz — oparty na tradycji ustnej, nie został przez G. Labudę uznany za
wiarygodny.^
Akta wizytacji biskupich z lat 1792 i 1800 informują, że wyspa na Lednicy należała do Adama
Drzewieckiego, właściciela wsi Latalice, znajdującej się nieopodal zachodniego brzegu jeziorac
Własnością dziedzica Latalic była aż do roku 1837, kiedy to została sprzedana niemieckiemu
osadnikowi Karlowi Johannesowi.* Ten traktował wyspę jak dogodne miejsce eksploatacji kamienia
4 M. Sokołowski 1876, s. 133 i n.; 264-265, 272.
5 G. Labuda 1988, II, s. 386-397. Por. też: MPH, 111, 439, 447, 617, 622. Źródła pisane omawia również skrótowo T. Wasilewski 1967
(SSS), s. 554, hasło: Ostrów Lednicki 2.
6 Ioannis Dlugossi 1964, 1-11, s. 93. Por. G. Labuda 1988, II, s. 387-388.
7 G. Labuda 1988, II, s. 388.
8 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie.
9 F. Wawrzyniak 1936, s. 20.
5
ZAGADNIENIA WSTĘPNE
Rozdział 1
Historia zabytku
Terasa
Zespół architektury na Ostrowie Lednickim jest niewątpliwie jednym z najważniejszych zabytków
doby wczesnopiastowskiej w Polsce. Ranga tego zespołu trudna jest do przecenienia z uwagi na jego
datowanie, formy architektoniczne i kontekst topograficzny. Lokalizacja całego założenia na wyspie
jeziora Lednicy oraz brak jakiejkolwiek zabudowy nawarstwiającej się na relikty wpłynęły na duże
zainteresowanie ruinami już od początku XIX wieku. Pomimo wyjątkowo dogodnych warunków
eksploracji architektura kamienna czekała jednak przez wiele łat na systematyczne wykopaliska
pozwalające uporządkować i uzupełnić narastający przez lata stan badań.
Niewiele można się dowiedzieć na temat budowli lednickich z zachowanych źródeł pisanych. Ich
analizą zajął się przede wszystkim M. Sokołowski^, a wnikliwiej w ostatnich latach G. Labuda^*.
Poddać jej można niestety jedynie trzy skąpe zapisy: jeden w tzw. ze schyłku
XIII wieku; drugi, przejęty zeń przez późniejszą o sto lat Krcwtkp yoALic/z oraz trzeci —
informację zanotowaną w XV wieku przez Jana Długosza. Dwie pierwsze kroniki wspominają
o kościele ufundowanym przez księżnę Dobrawę na ,,Ostrowie", nie jest jednak jasno powiedziane,
kiedy to nastąpiło, ani o który Ostrów chodzi. Obecnie przyjmuje się, że oba te zapisy odnoszą się
raczej do Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, a nie Lednicy, co podkreśla G. Labuda. Niewątpliwie
Ostrowa Lednickiego dotyczy natomiast przekaz J. Długosza brzmiący: /ucz o* /zzugmz.s'
Muzorzk Po/ozzzue, pczzc.s' cppzf/zznz PońyayzysAa .sz/zz.s* zn.szz/uzzz uczz zncJzocrczz? z'n .szzz /zuóczz.s' co/yzorc,
zzz yzzu G7zc.snczz.sz.s' ccc/cczu Tzzetz^cyzo/ztunu pz'z'zzzzz/zz o rctc/7N/,s' uzczzzo/^tzzz^ /zzugz.s' yz/uzzz ^crzó/tur tyzzc<:/
et /zzzzzYUYznz tc^tuwtzzr nzzńc et cc/zyzzzcj /zzzzńutu /zz/.SAC et yrocc^zz tczzz/żczi.s' /z/ryt/cz* ńzf/zczz/tutczzz
ucce^M^ Gnezzzew tmzz^/utu."^ Zapis ten, jak dotąd nie potwierdzony przez jakiekolwiek inne źródła
i jak mówi sam kronikarz — oparty na tradycji ustnej, nie został przez G. Labudę uznany za
wiarygodny.^
Akta wizytacji biskupich z lat 1792 i 1800 informują, że wyspa na Lednicy należała do Adama
Drzewieckiego, właściciela wsi Latalice, znajdującej się nieopodal zachodniego brzegu jeziorac
Własnością dziedzica Latalic była aż do roku 1837, kiedy to została sprzedana niemieckiemu
osadnikowi Karlowi Johannesowi.* Ten traktował wyspę jak dogodne miejsce eksploatacji kamienia
4 M. Sokołowski 1876, s. 133 i n.; 264-265, 272.
5 G. Labuda 1988, II, s. 386-397. Por. też: MPH, 111, 439, 447, 617, 622. Źródła pisane omawia również skrótowo T. Wasilewski 1967
(SSS), s. 554, hasło: Ostrów Lednicki 2.
6 Ioannis Dlugossi 1964, 1-11, s. 93. Por. G. Labuda 1988, II, s. 387-388.
7 G. Labuda 1988, II, s. 388.
8 Archiwum Kurii Metropolitalnej w Gnieźnie.
9 F. Wawrzyniak 1936, s. 20.
5