DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31852#0261
ANEKS
1. 1843-1990: PRZEMIANY W STRUKTURZE
BUDOWLI
Awasć/ /? ćżYzUf sAć/ - (7? o /*<yży
Relikty architektury na lednickiej wyspie budziły zainteresowanie nie tylko strażników narodowego
dziedzictwa takich jak E. Raczyński czy pasjonatów-amatorów jak A. Węsierski, których nazwiska
wpisały się do księgi zasłużonych dla tego zabytku. Były także zwiedzane i opisywane przez postacie
mniej znane. Jak już powiedziano w rozdziale poświęconym stanowi badań, zaginął niestety plan
sporządzony w roku 1858 przez artystę L. Jagielskiego. Zachowały się jednak inne pozwalające
w pewnej mierze na prześledzenie procesu odsłaniania ruin spod ziemi i zarośli, a równocześnie
obrazujące nieuchronnie postępujące zniszczenie. Kolejne plany wsparte opisami oraz nielicznymi,
archiwalnymi fotografiami umożliwiają do pewnego stopnia odtworzenie stanu zachowania zabytku
w okresie ostatnich 160 lat. Ich wzajemna konfrontacja oraz porównanie z obrazem obecnym dowodzi,
w jak odmienny sposób można widzieć i opisywać te same elementy. Co najsmutniejsze — ukazuje
również jak wiele z nich nie zachowało się do czasów współczesnych, pozbawiając nas możliwości
ich wiarygodnej interpretacji.
Najwcześniej datowanymi, znanymi obecnie planami są zachowane odręczne rysunki ks. kanonika
A.W. Brodziszewskiego (późniejszego biskupa-sufragana gnieźnieńskiego) zachowane w Archiwum
Archidiecezjalnym w Gnieźnie (Ryc. 213, Ryc. 214). Autorzy publikujący te ryciny wraz z komen-
tarzem księdza, określają możliwy czas ich powstania na lata 1830-1841^'. Zachowany tekst opisu
oraz stosunkowo duży stopień dokładności szczegółów potwierdzają opinię erudyty i człowieka
biegłego w różnych naukach, jaką cieszył się ks. A.W. Brodziszewski. Analiza tych planów wykazuje,
iż zarówno północna część baptysterium-kaplicy, jak i wnętrze budowli pałacowej nie były jeszcze
odsłonięte. Niewidoczny pozostawał również północno-wschodni narożnik dawnego narteksu. W
sposób całkowicie czytelny zaznaczona jest południowa ściana szczytowa krzyża z parą okien
i połudmowa para ćwierćkolistych filarów. Szczególnie istotne dla nas wydają się być detale w części
południowo-wschodniej, mianowicie wyraźnie rysująca się kolista wieżyczka (,,wzńży
.stwoAJ"), do której od zachodu dobija mur 5a. Co więcej, niewielkie, kwadratowe pomieszczenie
Ula, (,,zzzu/u zróu") jest przestrzenią zamkniętą, a jej mury: zachodni i południowy nie mają otworów
wejściowych''^. Ponadto w południowym murze pomieszczenia Ilia znajduje się ,,oCrąfgĄ zńA g<ĄAy
Acwzzrz". Interesującym szczegółem części zachodniej jest od południa, oznaczony literą A, fragment,
a właściwie kraniec ściany poprzecznej jakby wyłaniający się z zalegającego środek budowli ru-
mowiska. Określenie gtfpóy AuzzzzTz" powtarza się jeszcze raz w odniesieniu do litery g, ozna-
czającej otwór w murze południowym pałacu. Enigmatyczny jest element oznaczony literą z' znajdujący
się w północno-zachodnim narożniku pomieszczenia Y Odnośny fragment tekstu brzmi: ,,z zuAgJyAy
<Azwz <2o yzziząysńzA'^. Dalej, bez wątpliwości, odczytać można mury aneksu-wieży VI z niszą
641 .1. Rył, ks. W. Zientarski 1991, s. 365-366.
642 Na planie bez notatek (Ryc. 213) w murze zachodnim można ewentualnie dopatrzeć się nieśmiało zaznaczonego kropkami przejścia,
kwestii tej jednak nie da się rozstrzygnąć definitywnie.
235
1. 1843-1990: PRZEMIANY W STRUKTURZE
BUDOWLI
Awasć/ /? ćżYzUf sAć/ - (7? o /*<yży
Relikty architektury na lednickiej wyspie budziły zainteresowanie nie tylko strażników narodowego
dziedzictwa takich jak E. Raczyński czy pasjonatów-amatorów jak A. Węsierski, których nazwiska
wpisały się do księgi zasłużonych dla tego zabytku. Były także zwiedzane i opisywane przez postacie
mniej znane. Jak już powiedziano w rozdziale poświęconym stanowi badań, zaginął niestety plan
sporządzony w roku 1858 przez artystę L. Jagielskiego. Zachowały się jednak inne pozwalające
w pewnej mierze na prześledzenie procesu odsłaniania ruin spod ziemi i zarośli, a równocześnie
obrazujące nieuchronnie postępujące zniszczenie. Kolejne plany wsparte opisami oraz nielicznymi,
archiwalnymi fotografiami umożliwiają do pewnego stopnia odtworzenie stanu zachowania zabytku
w okresie ostatnich 160 lat. Ich wzajemna konfrontacja oraz porównanie z obrazem obecnym dowodzi,
w jak odmienny sposób można widzieć i opisywać te same elementy. Co najsmutniejsze — ukazuje
również jak wiele z nich nie zachowało się do czasów współczesnych, pozbawiając nas możliwości
ich wiarygodnej interpretacji.
Najwcześniej datowanymi, znanymi obecnie planami są zachowane odręczne rysunki ks. kanonika
A.W. Brodziszewskiego (późniejszego biskupa-sufragana gnieźnieńskiego) zachowane w Archiwum
Archidiecezjalnym w Gnieźnie (Ryc. 213, Ryc. 214). Autorzy publikujący te ryciny wraz z komen-
tarzem księdza, określają możliwy czas ich powstania na lata 1830-1841^'. Zachowany tekst opisu
oraz stosunkowo duży stopień dokładności szczegółów potwierdzają opinię erudyty i człowieka
biegłego w różnych naukach, jaką cieszył się ks. A.W. Brodziszewski. Analiza tych planów wykazuje,
iż zarówno północna część baptysterium-kaplicy, jak i wnętrze budowli pałacowej nie były jeszcze
odsłonięte. Niewidoczny pozostawał również północno-wschodni narożnik dawnego narteksu. W
sposób całkowicie czytelny zaznaczona jest południowa ściana szczytowa krzyża z parą okien
i połudmowa para ćwierćkolistych filarów. Szczególnie istotne dla nas wydają się być detale w części
południowo-wschodniej, mianowicie wyraźnie rysująca się kolista wieżyczka (,,wzńży
.stwoAJ"), do której od zachodu dobija mur 5a. Co więcej, niewielkie, kwadratowe pomieszczenie
Ula, (,,zzzu/u zróu") jest przestrzenią zamkniętą, a jej mury: zachodni i południowy nie mają otworów
wejściowych''^. Ponadto w południowym murze pomieszczenia Ilia znajduje się ,,oCrąfgĄ zńA g<ĄAy
Acwzzrz". Interesującym szczegółem części zachodniej jest od południa, oznaczony literą A, fragment,
a właściwie kraniec ściany poprzecznej jakby wyłaniający się z zalegającego środek budowli ru-
mowiska. Określenie gtfpóy AuzzzzTz" powtarza się jeszcze raz w odniesieniu do litery g, ozna-
czającej otwór w murze południowym pałacu. Enigmatyczny jest element oznaczony literą z' znajdujący
się w północno-zachodnim narożniku pomieszczenia Y Odnośny fragment tekstu brzmi: ,,z zuAgJyAy
<Azwz <2o yzziząysńzA'^. Dalej, bez wątpliwości, odczytać można mury aneksu-wieży VI z niszą
641 .1. Rył, ks. W. Zientarski 1991, s. 365-366.
642 Na planie bez notatek (Ryc. 213) w murze zachodnim można ewentualnie dopatrzeć się nieśmiało zaznaczonego kropkami przejścia,
kwestii tej jednak nie da się rozstrzygnąć definitywnie.
235