DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.31852#0253
Rozdział 5
Datowanie i okoiiczności fundacji
Dla ustalenia datowania kolejnych faz zabudowy Ostrowa Lednickiego zestawić trzeba wiadomości,
jakich dostarcza nam grupa omawianych budynków z zakresu zarówno archeologii, jak i historii
architektury oraz ukazać je na tle faktów historycznych.
Materiał archeologiczny z zasady nie da się precyzyjnie datować. W przypadku budowli na wyspie
wskazuje on na drugą połowę w. X. Technika murów budowli lednickich jest na terenie Polski typowa
dla okresu przedromańskiego, ale jej rozpiętość czasowa jest duża. Dopiero bowiem około r. 1040
następuje zmiana muru płytkowego na o/w.s' licowany kostką. Najwymowniejszym zatem
datownikiem są dwa baseny chrzcielne oraz przede wszystkim funkcja całego zespołu. Wgłębna forma
basenów pozwala z dużym prawdopodobieństwem określić czas ich powstania jeszcze na w. X,
a najdalej na lata około r. 1000 — o czym była już mowa wyżej. Gdyby rolę fundatora lednickiego
zespołu biskupiego przypisać Bolesławowi Chrobremu, budowle te musiałyby powstać zapewne
w jednym z biskupstw erygowanych przezeń w r. 1000. Po tej dacie jego lokalizacja na Ostrowie
Lednickim jest raczej wykluczona. Problemem pozostaje więc osoba użytkownika, dla którego
wzniesiono ten zespół przed r. 1000.
Bez względu na ewidentnie wiążące się z chrztem przeznaczenie tego kompleksu, orientacyjną,
najwcześniejszą datę jego powstania, analogicznie zresztą jak wszelkiej kamiennej architektury
w Wielkopolsce, wyznacza rok chrztu Mieszka Pierwszego (966). Próbę sprecyzowania daty budowy
lednickiego kompleksu w okresie między r. 966 a 1000 trzeba będzie podjąć, ukazując dane o nim
na tle wydarzeń dziejowych Polski. Dane te są następujące: w okresie między chrztem Mieszka,
a schyłkiem pierwszego tysiąclecia powstaje w Polsce jedyny tak daleko na północ wysunięty zespół
episkopalny. Poza Półwyspem Apenińskim pozostaje on w tym czasie na razie bez analogii. Wyjąt-
kowość tego faktu podkreśla monumentalna skala założenia. Nie sposób inaczej określić archite-
ktonicznego rozmachu lednickiej koncepcji zważywszy, że wielkość zespołów biskupich była każdo-
razowo dostosowywana do lokalnych wymogów. Zabudowania Ostrowa Lednickiego z powodzeniem
konkurowały pod względem rozmiarów z zespołami pałacowymi architektury wczesnoottońskiej.
Niewątpliwie zaś dorównywały im, a nawet przewyższały je z uwagi na poziom artystyczny bap-
tysterium i harmonijne połączenie jego centralnej bryły z budowlą podłużną^.
Gród na wyspie jeziora Lednica zajmował jedną z czołowych pozycji w terytorialno-organizacyjnej
strukturze państwa pierwszych Piastów^. Mówi o tym jego wielkość oraz centralne położenie na
obszarze o największej koncentracji grodów i gęstości zaludnienia; gród ten należał przy tym do
pierwszego rzutu inwestycji młodego państwa. Znaczenie wyspy rośnie nagle dopiero w okresie
formowania się rdzenia wczesnopiastowskiej państwowości. Pokaźne założenie obronne powstaje na
niej w drugiej połowie w. X po radykalnej przebudowie starszego gródka. W tym czasie zostają
618 Stwierdzenie obu faktów umożliwia kompendium wiedzy na temat świeckiej i sakralnej sztuki budowlanej tej doby w Niemczech,
por. G. Streich 1984. Bamberg i Paderborn, palatia pokaźniejsze od Lednicy, są od niej młodsze, por. tenże s. 191 i n., 194 i n.
Powstanie rozległego założenia w Zurichu/Lindenhof w okresie ottońskim jest tak samo dobrze ugruntowane, jak jego budowa dopiero
w okresie wczesnosalickim, por. tenże s. 181-182. Program ideowy i przestrzenny baptysterium z powodzeniem wprowadza zabytek
lednicki do kręgu takich osiągnięć architektury Cesarstwa około 2 poł. w. X, jak pałac Ottona 1 w Magdeburgu (budowa w latach
sześćdziesiątych X stulecia).
619 Z. Kurnatowska 1987, s. 263-274; M. Łastowiecki 1989, s. 28-29; Z. Kurnatowska 1991, s. 12 i n.
227
Datowanie i okoiiczności fundacji
Dla ustalenia datowania kolejnych faz zabudowy Ostrowa Lednickiego zestawić trzeba wiadomości,
jakich dostarcza nam grupa omawianych budynków z zakresu zarówno archeologii, jak i historii
architektury oraz ukazać je na tle faktów historycznych.
Materiał archeologiczny z zasady nie da się precyzyjnie datować. W przypadku budowli na wyspie
wskazuje on na drugą połowę w. X. Technika murów budowli lednickich jest na terenie Polski typowa
dla okresu przedromańskiego, ale jej rozpiętość czasowa jest duża. Dopiero bowiem około r. 1040
następuje zmiana muru płytkowego na o/w.s' licowany kostką. Najwymowniejszym zatem
datownikiem są dwa baseny chrzcielne oraz przede wszystkim funkcja całego zespołu. Wgłębna forma
basenów pozwala z dużym prawdopodobieństwem określić czas ich powstania jeszcze na w. X,
a najdalej na lata około r. 1000 — o czym była już mowa wyżej. Gdyby rolę fundatora lednickiego
zespołu biskupiego przypisać Bolesławowi Chrobremu, budowle te musiałyby powstać zapewne
w jednym z biskupstw erygowanych przezeń w r. 1000. Po tej dacie jego lokalizacja na Ostrowie
Lednickim jest raczej wykluczona. Problemem pozostaje więc osoba użytkownika, dla którego
wzniesiono ten zespół przed r. 1000.
Bez względu na ewidentnie wiążące się z chrztem przeznaczenie tego kompleksu, orientacyjną,
najwcześniejszą datę jego powstania, analogicznie zresztą jak wszelkiej kamiennej architektury
w Wielkopolsce, wyznacza rok chrztu Mieszka Pierwszego (966). Próbę sprecyzowania daty budowy
lednickiego kompleksu w okresie między r. 966 a 1000 trzeba będzie podjąć, ukazując dane o nim
na tle wydarzeń dziejowych Polski. Dane te są następujące: w okresie między chrztem Mieszka,
a schyłkiem pierwszego tysiąclecia powstaje w Polsce jedyny tak daleko na północ wysunięty zespół
episkopalny. Poza Półwyspem Apenińskim pozostaje on w tym czasie na razie bez analogii. Wyjąt-
kowość tego faktu podkreśla monumentalna skala założenia. Nie sposób inaczej określić archite-
ktonicznego rozmachu lednickiej koncepcji zważywszy, że wielkość zespołów biskupich była każdo-
razowo dostosowywana do lokalnych wymogów. Zabudowania Ostrowa Lednickiego z powodzeniem
konkurowały pod względem rozmiarów z zespołami pałacowymi architektury wczesnoottońskiej.
Niewątpliwie zaś dorównywały im, a nawet przewyższały je z uwagi na poziom artystyczny bap-
tysterium i harmonijne połączenie jego centralnej bryły z budowlą podłużną^.
Gród na wyspie jeziora Lednica zajmował jedną z czołowych pozycji w terytorialno-organizacyjnej
strukturze państwa pierwszych Piastów^. Mówi o tym jego wielkość oraz centralne położenie na
obszarze o największej koncentracji grodów i gęstości zaludnienia; gród ten należał przy tym do
pierwszego rzutu inwestycji młodego państwa. Znaczenie wyspy rośnie nagle dopiero w okresie
formowania się rdzenia wczesnopiastowskiej państwowości. Pokaźne założenie obronne powstaje na
niej w drugiej połowie w. X po radykalnej przebudowie starszego gródka. W tym czasie zostają
618 Stwierdzenie obu faktów umożliwia kompendium wiedzy na temat świeckiej i sakralnej sztuki budowlanej tej doby w Niemczech,
por. G. Streich 1984. Bamberg i Paderborn, palatia pokaźniejsze od Lednicy, są od niej młodsze, por. tenże s. 191 i n., 194 i n.
Powstanie rozległego założenia w Zurichu/Lindenhof w okresie ottońskim jest tak samo dobrze ugruntowane, jak jego budowa dopiero
w okresie wczesnosalickim, por. tenże s. 181-182. Program ideowy i przestrzenny baptysterium z powodzeniem wprowadza zabytek
lednicki do kręgu takich osiągnięć architektury Cesarstwa około 2 poł. w. X, jak pałac Ottona 1 w Magdeburgu (budowa w latach
sześćdziesiątych X stulecia).
619 Z. Kurnatowska 1987, s. 263-274; M. Łastowiecki 1989, s. 28-29; Z. Kurnatowska 1991, s. 12 i n.
227