DOI Artikel:
Załęski, Krzysztof: Ogrody wolnomularzy w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14576#0105
OGRODY WOLNOMUI.AR/Y W POLSCE NA PRZEŁOMIE XVIII I XIX WIEKU
99
5. Napoleon Orda, Loża masońska w ogrodzie ks. Kazimierza Poniatowskiego
„Na Górze", ołówek, papier 20,5 x 29,2 cm. Muzeum Narodowe w Krakowie.
Fot. H. Romanowski
6. Grota w ogrodzie ks. Kazimierza Poniatowskiego „Na Książęcym",
rzut. Wg reprodukcji
( ■ 7
«г - Ifiju pomtk*
Plan groty wolnomularskiej Kazimierza Poniatowskitgo, na tera-
nie obecnego szpitala św. Łazarza. Sporządzi! T. Kutz.
być omawianem w loży i ma prawo do jej studyów i badań"17. Jest zupełnie prawdopodobne, że i traktat
Moszyńskiego był przedmiotem rozważań „braci". Wiadomo, że „Rozprawę o Przyrodzie Roślinnej (Sur le
Règne Végétal)" - a więc związaną z ogrodnictwem - wygłosił dr Gaspard Humbert w loży „Katarzyna pod
Gwiazdą Północną" 3 marca 1780 r.18 Architekturą i botaniką interesował się kanonik wileński i wolnomu-
larz, Michał Dłuski, założyciel letniej rezydencji ze wspaniałym drzewostanem w Rukojni.
Regulamin Wielkiego Wschodu nakładał obowiązek uczestniczenia w uroczystościach w dniu św. Jana
Chrzciciela, związanych z rocznicą utworzenia Wielkiej Loży Londynu 24 czerwca 1717 r. Uroczystości
takie odbywały się w ogrodach przy pałacu Briihla w Młocinach, gdzie liczne pawilony wzniósł w latach
70. XVIII w. Szymon Bogumił Zug, oraz w posiadłości wiejskiej Moszyńskiego zwanej Pułkowo, pośród
zaprojektowanych przez właściciela elementów dekoracyjnych. Obrzędowe zebrania wolnomularskie odby-
wały się podobno także w specjalnie przeznaczonym na ten cel budynku na terenie projektowanych przez
Zuga ogrodów księcia Kazimierza Poniatowskiego zwanych „Na Górze" (il. 5) oraz być może w grocie
ogrodu „Na Książęcym" (il. 6), położonego po drugiej stronie wąwozu - obecnej ulicy Książęcej. Zbliżoną
w kształcie grotę, mieszczącą Cabinet enfourné des sophes et orné à la Turc, projektował Zug w podziemiach
korpusu głównego pałacu „mniejszego", nadając im charakter ogrodów symboliczno-emblematycznych,
mogących służyć celom inicjacyjnym19.
Grota w obrazie loży stopnia czwartego (Kawaler Wybrany) w rycie siedmiostopniowym i w obrazie
30 stopnia rytu szkockiego (o 33 stopniach) symbolizuje miejsce, w którym skrył się zdrajca po zamordo-
waniu Hirama.
Pierwsza za panowania Stanisława Augusta żeńska loża adopcyjna (kobieca) została utworzona w 1768 r.
przy loży „Cnotliwego Sarmaty". Przewodniczyła jej wychowana we Francji Teresa z Ossolińskich Potocka,
dozorczynią była córka Jana Baptysty d'Aloy, Luiza - żona kolejno Aleksandra Rożnieckiego i Jana Potoc-
kiego. Należała do niej też Elżbieta Izabela z Czartoryskich Lubomirska. Przy loży istniał amatorski zespół
teatralny, w którego skład wchodzili bracia Heykingowie i brat ambasadora Repnina. W drugiej połowie
XVIII w. działały też kobiece loże Mopsa, pracujące w języku francuskim.
W 1780 r. reaktywowano działalność loży adopcyjnej, pracującej później pod nazwą „Wielkiej loży
Dobroczynności na Wielkim Wschodzie Warszawskim". Należały do niej m.in. Elżbieta z Lubomirskich
Cyt. za: Załęski, op. cit., s. 41-42.
18 W. W i 1 к o s z e w s к i, Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa Wolnego Mularstwa w Polsce, Londyn 1968, s. 39.
19 Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1, Varsaviana. Rysunki architektoniczne,
dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX w., oprać. T. S u 1 e r z y s к a i S. S a w i с к a przy udziale J. T r e п к 1 e г ó w n y, PWN,
Warszawa 1967, nr kat. 1119, nr kat. 964; M. Kwiatkowski, Szymon Bogumił Zug architekt polskiego Oświecenia, PWN,
Warszawa 1971, s. 108-111; J.S. Curl, Arkadia, Po/and: Garden of Allusions, „Garden History", vol. 23, nr 1, summer 1995,
s. 92.
99
5. Napoleon Orda, Loża masońska w ogrodzie ks. Kazimierza Poniatowskiego
„Na Górze", ołówek, papier 20,5 x 29,2 cm. Muzeum Narodowe w Krakowie.
Fot. H. Romanowski
6. Grota w ogrodzie ks. Kazimierza Poniatowskiego „Na Książęcym",
rzut. Wg reprodukcji
( ■ 7
«г - Ifiju pomtk*
Plan groty wolnomularskiej Kazimierza Poniatowskitgo, na tera-
nie obecnego szpitala św. Łazarza. Sporządzi! T. Kutz.
być omawianem w loży i ma prawo do jej studyów i badań"17. Jest zupełnie prawdopodobne, że i traktat
Moszyńskiego był przedmiotem rozważań „braci". Wiadomo, że „Rozprawę o Przyrodzie Roślinnej (Sur le
Règne Végétal)" - a więc związaną z ogrodnictwem - wygłosił dr Gaspard Humbert w loży „Katarzyna pod
Gwiazdą Północną" 3 marca 1780 r.18 Architekturą i botaniką interesował się kanonik wileński i wolnomu-
larz, Michał Dłuski, założyciel letniej rezydencji ze wspaniałym drzewostanem w Rukojni.
Regulamin Wielkiego Wschodu nakładał obowiązek uczestniczenia w uroczystościach w dniu św. Jana
Chrzciciela, związanych z rocznicą utworzenia Wielkiej Loży Londynu 24 czerwca 1717 r. Uroczystości
takie odbywały się w ogrodach przy pałacu Briihla w Młocinach, gdzie liczne pawilony wzniósł w latach
70. XVIII w. Szymon Bogumił Zug, oraz w posiadłości wiejskiej Moszyńskiego zwanej Pułkowo, pośród
zaprojektowanych przez właściciela elementów dekoracyjnych. Obrzędowe zebrania wolnomularskie odby-
wały się podobno także w specjalnie przeznaczonym na ten cel budynku na terenie projektowanych przez
Zuga ogrodów księcia Kazimierza Poniatowskiego zwanych „Na Górze" (il. 5) oraz być może w grocie
ogrodu „Na Książęcym" (il. 6), położonego po drugiej stronie wąwozu - obecnej ulicy Książęcej. Zbliżoną
w kształcie grotę, mieszczącą Cabinet enfourné des sophes et orné à la Turc, projektował Zug w podziemiach
korpusu głównego pałacu „mniejszego", nadając im charakter ogrodów symboliczno-emblematycznych,
mogących służyć celom inicjacyjnym19.
Grota w obrazie loży stopnia czwartego (Kawaler Wybrany) w rycie siedmiostopniowym i w obrazie
30 stopnia rytu szkockiego (o 33 stopniach) symbolizuje miejsce, w którym skrył się zdrajca po zamordo-
waniu Hirama.
Pierwsza za panowania Stanisława Augusta żeńska loża adopcyjna (kobieca) została utworzona w 1768 r.
przy loży „Cnotliwego Sarmaty". Przewodniczyła jej wychowana we Francji Teresa z Ossolińskich Potocka,
dozorczynią była córka Jana Baptysty d'Aloy, Luiza - żona kolejno Aleksandra Rożnieckiego i Jana Potoc-
kiego. Należała do niej też Elżbieta Izabela z Czartoryskich Lubomirska. Przy loży istniał amatorski zespół
teatralny, w którego skład wchodzili bracia Heykingowie i brat ambasadora Repnina. W drugiej połowie
XVIII w. działały też kobiece loże Mopsa, pracujące w języku francuskim.
W 1780 r. reaktywowano działalność loży adopcyjnej, pracującej później pod nazwą „Wielkiej loży
Dobroczynności na Wielkim Wschodzie Warszawskim". Należały do niej m.in. Elżbieta z Lubomirskich
Cyt. za: Załęski, op. cit., s. 41-42.
18 W. W i 1 к o s z e w s к i, Rys historyczno-chronologiczny Towarzystwa Wolnego Mularstwa w Polsce, Londyn 1968, s. 39.
19 Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1, Varsaviana. Rysunki architektoniczne,
dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX w., oprać. T. S u 1 e r z y s к a i S. S a w i с к a przy udziale J. T r e п к 1 e г ó w n y, PWN,
Warszawa 1967, nr kat. 1119, nr kat. 964; M. Kwiatkowski, Szymon Bogumił Zug architekt polskiego Oświecenia, PWN,
Warszawa 1971, s. 108-111; J.S. Curl, Arkadia, Po/and: Garden of Allusions, „Garden History", vol. 23, nr 1, summer 1995,
s. 92.