Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 109

Nicolaus de Lyra: Postilla in Vetus Testamentum (I–II Mcc, Tb, Idt, I–II Par, Oratio Manasse, Est, Iob)

Pergament · 1, 210, 1 Bll. · 35,8–36,0 × 25,5–26,0 cm · Deutschland (?) · 14. Jh., nach 1332


Schlagwörter (GND)
Bibel, Altes Testament / Liturgie / Exegese.
Entstehungsort
Deutschland (?).
Entstehungszeit
14. Jh., nach 1332 . Zur Datierung s. Pal. lat. 108, 110va.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament.
Umfang
1, 210, 1 Bll.
Format (Blattgröße)
35,8–36,0 × 25,5–26,0 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + I3a + 5 IV40 + III46 + 20 IV206 + I208* + (I-1)209*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 209* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. in der rechten oberen Ecke (1–206). Die ersten und letzten drei Bll. der Hs. sind nicht gezählt, daher wird hier bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. Regelmäßig Lagenreklamanten, die zum Teil in stilisierte Schriftbänder eingeschrieben sind.
Zustand
Im Wesentlichen recht gut erhalten. Leichte Bräunung der Bll.; wenige Löcher und Risse, teilweise ausgebessert und genäht. Stellenweise Bearbeitungsspuren des Pergamenters sichtbar.

Schriftraum
24,8–25,1 × 14,7–16,0 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
49 Zeilen.
Angaben zu Schrift / Schreibern
Qualitätvolle gotische Minuskel von einer Hand; Schreiber ist Johannes von Zimmern, der sich im Kolophon 206rb nennt und der wohl auch die zugehörigen Bände Pal. lat. 107 und Pal. lat. 108 geschrieben hat.
Buchgestaltung
Zweispaltige Anordnung des Textes. Incipit und Explicit als Rubriken; vereinzelt mit Initialen versehen, die mit Gesichtszügen ausgestattet sind. Der Beginn der biblischen Bücher ist durch große rot-blaue Initialen mit üppigem Fleuronné gekennzeichnet; zusätzlich ist der jeweils zweite Buchstabe des ersten Worts in seiner Ausgestaltung als Majuskel hervorgehoben. Die Anfänge der einzelnen Kapitel sind durch alternierend rote und blaue Lombarden kenntlich gemacht; die Kapitelzählung ist jeweils als Rubrik in den fortlaufenden Text integriert. Die kommentierten Bibelstellen sind im Text zitiert und werden durch rote Unterstreichungen kenntlich gemacht. Abschnitte innerhalb des Kommentars sind durch Satzmajuskeln mit üblichen Rubrizierungen bzw. durch alternierend rote und blaue Paragraphzeichen hervorgehoben. Rote Seitentitel am oberen Rand auf der Mitte der Rectoseiten. Anweisungen für den Rubrikator meist erhalten.
Buchschmuck
Das in der Edition der Postilla abgedruckte Stemma der Könige fehlt in der Hs.; an der Stelle ist lediglich der Text unterbrochen (1v).

Nachträge und Benutzungsspuren
Vereinzelt Korrekturen, Streichungen und Ergänzungen.

Einband
Leicht beschädigter und abgegriffener römischer Einband zwischen 1623 und 1626: grünes Pergament über Pappe; Wappen Papst Urbans VIII. auf dem Vorderdeckel, auf dem Hinterdeckel Wappen des Kardinalbibliothekars Scipione Cobelluzzi. Rücken zwischen 1846 und 1853 ersetzt: Wappenstempel von Papst Pius IX. und dem Kardinalbibliothekar Luigi Lambruschini sowie Signaturschildchen. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 817.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Vorderspiegel mit Signaturschildchen. 2ar mit Capsa-Nummer: C. N und älteren (römischen?) Signaturen, gestrichen. 1r mit aktueller Signatur. Im Kolophon zum Buch Iob nennt sich der Schreiber: […] Scripta per manus Johannis de Zymmern (206rb); es sind jedoch keine weiteren biographischen Hinweise zu ihm zu finden. Nach Hanselmann, Bücherschenkung, S. 109, S. 122, gehörte die Hs. zu den von Kurfürst Ludwig III. der Universität Heidelberg vermachten Bücher.
Besonderheiten
Gehört zu Pal. lat. 107 und Pal. lat. 108; alle drei Bände von einer Hand.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_109
Literatur
OVL, Pal.lat.109; Hanselmann, Bücherschenkung, S. 109, S. 122; Schunke, Einbände 2.2, S. 817; Stevenson, Latini, S. 17.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 1ra–45va Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super libras Macchabeorum.
Angaben zum Text
(1. 1ra–23vb) I Mcc. Stegmüller, RB 5894. (2. 23vb–45va) II Mcc. Stegmüller, RB 5895. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam II: Liber I / II Machabeorum, Straßburg 1492, ND Frankfurt 1971 (GW 4292). Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
1ar–v leer.
2ar bis auf Signaturen leer.
2av–3av leer.
46r–v bis auf Zeilengerüst leer.
47r–v leer.
Rubrik
1ra ›Jncipit liber Machabeorum.
Incipit
1ra Et factum est [I Mcc 1,1] post historiam libri Iudith quantum ad historias in sacra scriptura contendas
Explicit
45va … per implecionem misterij uerbi incarnati cui cum patre et spiritu sancto sit honor et gloria in secula seculorum Amen.Explicit liber secundus Machabeorum.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

2) 48ra–60va Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super librum Tobiae.
Angaben zum Text
Tb. Stegmüller, RB 5847. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam III: Liber Tobiae, Straßburg 1492, ND Frankfurt 1971 (GW 4292). Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
Rubrik
48ra ›Jncipit liber super Thobiam edita a fratre Nycolao de lyra etcetera.
Incipit
48ra Hec oportuit facere et illa non omittere. Mt xxiij. [Mt 23,23] Postquam auxiliante deo scripsi super libros sacre scripture canonicos
Explicit
60va … Dat graciam et gloriam pso .83. [Ps 83,12] Cui est honor et gloria in seculorum secula amenExplicit Nycolaum de Lyra. super Thobiam.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

3) 60va–73vb Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super librum Iudit.
Angaben zum Text
Idt. Stegmüller, RB 5848. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam III: Liber Judith, Straßburg 1492, ND Frankfurt 1971 (GW 4292). Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
Rubrik
60va ›Jncipit de eodem super librum Judith.
Incipit
60va Arphaxath itaque. [Idt 1,1] Post librum Baruch qui fuit scriptus captiuitatis tempore
Explicit
73vb … cuius uirtute facta fuit hec uictoria. cui est honor et gloria in secula seculorum amen.Explicit Postilla fratris Nycolay de Lyra doctor [!] sacre theologie Super librum Judith.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

4) 73vb–125ra Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super libras Paralipomenon.
Angaben zum Text
(1. 73vb–102ra) I Par. Stegmüller, RB 5841. (2. 102ra–125ra) II Par. Stegmüller, RB 5842. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam I: Paralypomenon I / II, Straßburg 1492. Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
Rubrik
73vb ›Jncipit super primum librum Paralippomenon. edita a prefato fratre Nycolao de Lyra de ordine [fratrum] minorum sacre theologie doctore.‹ ›Capitulum primum.
Incipit
74ra Colligite fragmenta ne pereant. Joh .vj. [Io 6,12] secundum sentenciam beati Augustini super Johannem
Explicit
125ra … ut plenius habetur Esdre primo.Explicit postilla super secundum librum Paralipomenon edita a fratre Nicolao de Lyra de ordine fratrum minorum sacre theologie doctore. Deo gracias.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

5) 125ra–rb Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super orationem Manasse.
Angaben zum Text
Oratio Manasse. Stegmüller, RB 5843. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam III, Straßburg 1492, ND Frankfurt 1971 (GW 4292). Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
Rubrik
125ra ›Hic incipit oratio regis Manasse.
Incipit
125ra Domine Deus [Or. Man. 1]. Ista oratio regis Manasses non est in hebrayco. nec est de textu
Explicit
125rb … omnis uirtus celorum [Or. Man. 19]. Id est omnes ordines angelorum et cui est gloria in secula seculorum. Amen. Deo gracias.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

6) 125rb–135rb Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super librum Esther.
Angaben zum Text
Est. Stegmüller, RB 5850. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam III: Liber Hester, Straßburg 1492, ND Frankfurt 1971 (GW 4292). Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
Rubrik
125rb ›Jncipit Postilla super librum Hester. edita a fratre Nycolao de Lyra de ordine fratrum minorum sacre theologie doctore.‹›Capitulum primum.
Incipit
125va In diebus Assueri [Est 1,1] Postquam descriptus est progressus populi decaptiuitate [!] babilonica reducti sub Esdra et Neemia
Explicit
135rb … excogitata et scripta et postea edicioni wlgate [so für: vulgatae] inserta.Explicit postilla fratris Nicolay de Lira super librum Hester.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

7) 135rb–206rb Digitalisat

Verfasser
Nicolaus de Lyra (GND-Nr.: 119238683).
Titel
Postilla super librum Iob.
Angaben zum Text
Iob. Stegmüller, RB 5851. Edition: Nicolaus de Lyra, Postilla super totam Bibliam III: Liber Job, Straßburg 1492, ND Frankfurt 1971 (GW 4292). Vgl. zu weiteren Editionen: 2VL 6, Sp. 1118.
206v–209*v leer.
Rubrik
135rb ›Jncipit super librum Job. edita ab eodem etcetera.
Incipit
135ra Pacienciam habe in me et omnia reddam tibi. Mt .viij. [von einer anderen Hand verbessert: xviij] [Mt 18,26] quamvis uerbum propositum sit verbum secundum [von derselben Benutzerhand verbessert: seruj] ad dominum, tamen potest accipi econuerso [!] …
Explicit
206rb … quibus usus est ad uirtutem et bonorum gracie. quibus perductus est ad futuram gloriam. que perdurat in secula seculorum. Amen.Explicit Postilla fratris Nycolay de Lira de ordine fratrum minorum in librum Job. Scripta per manus Johannis de Zymmern.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.


Bearbeitet von
Dr. Uli Steiger, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 109. Beschreibung von: Dr. Uli Steiger (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.