Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 119

Jacobus de Lausanna; Gaufridus Voraviensis (?)

Papier · 1, 221, 1 Bll. · 29,5–30 × 20,4–21,4 cm · wohl Deutschland · 1419


Schlagwörter (GND)
Theologie / Exegese / Moral / Predigt.
Entstehungsort
wohl Deutschland.
Entstehungszeit
1419.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Papier.
Umfang
1, 221, 1 Bll.
Format (Blattgröße)
29,5–30 × 20,4–21,4 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + (VII-1)13 + 15 VI193 + V201b + VI213 + III219 + (I-1)220*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 220* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Foliierung (modern) 1–219, nach Bl. 201 sind 2 Bll. nicht gezählt; fehlerhafte zeitgenössische Foliierung des 15. Jh.: Bll. 2–200 in arabischen Ziffern gezählt 1–39, 34–40, 41, 41, 42–192 (vom Rubrikator), ebenso Bll. 202–219 von einer Hand des 17./18. Jh. 193–210; moderne Vor- und Nachsatzbll. sowie die beiden bei der Zählung übersprungenen Bll. nach Bl. 201 sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 13v–213v Lagenreklamanten auf der jeweils letzten Seite (um 90° gedreht) von Texthand notiert.
Zustand
An den Rändern leicht beschnitten (ohne Textverlust außer bei Marginalien).
Wasserzeichen
.

Schriftraum
19,3–21 × 12,7–14,1 cm; .
Spaltenanzahl
1 Spalte.
Zeilenanzahl
28–35 Zeilen.
Angaben zu Schrift / Schreibern
200v Kolophon (in Rot) ›Explicit reportacio fratris Jacobi de Laus. ordinis predicatorum anno domini m°ccccxix, xxvij die mensis Julij‹, 215v (rubriziert) ›Explicit libellus uiciorum et uirtutum finitus anno domini m°cccc°xix in uigilia Bartholomei‹. – Korrekturen, Anmerkungen und Stellenmarkierungen (darunter Nota-Zeichen und 87v Manicula) von Texthand (häufig in Rot).
Buchgestaltung
Incipits und 200v Explicit in roter Kursive, die sonstigen Explicits rubriziert; rote, z.T. mit Aussparungen gearbeitete Lombarden an Text- bzw. Kapitelanfängen (die Vorgaben für den Rubrikator häufig stehengeblieben; 202r nicht ausgeführt), rubrizierte Satzmajuskeln; Kapitelzählungen in Rot; Unterstreichungen (häufig in Rot) insb. der erläuterten Bibelstellen. Bll. 2–200 sind die behandelten Kapitel aus Sap bzw. Prv in der rechten oberen Ecke der Rectoseiten notiert.
Buchschmuck
s. Buchgestaltung.

Nachträge und Benutzungsspuren
16r Federprobe.

Einband
Römischer Einband zwischen 1869 und 1878: weißes Pergament über Pappe; auf Rücken goldgeprägte Wappen von Papst Pius IX. und Kardinalbibliothekar Jean-Baptiste Pitra sowie rotes Signaturschild. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 818.
Provenienz
Speyer (?) / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
1419 geschrieben (s. Angaben zu Schrift / Schreibern). – 1r Besitzvermerke des 15. Jh. (Liber Johannis Maistetter de Ehingen, darunter von anderer Hand: Ad sanctum spiritum ex legat[ione] doc[toris] Andree); auf 201r aufgeklebt ein kleiner Papierzettel mit Vermerken des 15. Jh. (Hoc sero et cras peragetur septimus [!] Else Fautdin de Luterb[ur]g, ancille quondam Conradi Cronenbergers, vicarij ecclesie Spir[e]n[sis] (wohl zugehörig zum Rittergeschlecht derer von Cronberg [s. Gerhard Fouquet, Das Speyerer Domkapitel im späten Mittelalter (ca. 1350–1540). Adlige Freundschaft, fürstliche Patronage und päpstliche Klientel, 2 Teile (Quellen und Abhandlungen zur mittelrheinischen Kirchengeschichte 57), Mainz 1987, Teil 2, S. 417]), darunter von anderer Hand: Hoc sero et cras peragetur [an]niuersarium [?] Alhuse, quondam sororis domini ). – 1r Capsa-Nummer C.74 ohne Allacci-Signatur und alte Signaturen 984 (durchgestrichen), 279. – Das von Stevenson, Latini, S. 18 als Bll. 220–221 verzeichnete Pergamentfragment eines griechischen hagiographischen Textes (Vita s. Johannis Chrysostomi; 12. Jh.) wurde ausgelöst.

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_119
Literatur
HÜWA 1.2, S. 317; OVL, Pal.lat.119; Schunke, Einbände 2.2, S. 818; Stevenson, Latini, S. 18.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 2r–200v Digitalisat

Verfasser
Jacobus de Lausanna (GND-Nr.: 102477132).
Titel
Reportatio in Sapientiae et Proverbiorum libros.
Angaben zum Text
Stegmüller, RB 3911, 3922 (Nennung dieser Hs.) – (2r–55r) Sapientiam loquimur inter perfectos, i [mit Abkürzung für: epistula prima] Cor. 2°. Secundum doctrinam apostoli Heb. ij°, perfectorum est solidus cibus, eorum qui per consuetudinem exercitatos … (55r) et postea nos eleuat ad statum beatorum. Ad quem nos preducat Christus, dei sapientia, amen (in Sap [Stegmüller, RB 3922]). ›Explicit‹. (55v–200v) ›Super Prouerbia‹. Iungat epistola, prologus Jeronimi super libros Salomonis quem scripsit Cromatio et Helyodoro. Primo excusationem premittit … (200v) quod semper optauerat recipiendo. De qua consummatione loquitur Augustinusqui sine fine uidebitur, sine fatigatione laudabitur [e ? gestrichen], sine fastidio amabitur. Ad quem perducat nos Iesus Christus dominus noster, amen (in Prv [Stegmüller, RB 3911]). ›Explicit reportacio fratris Jacobi de Laus. ordinis predicatorum anno domini m°ccccxix, xxvij die mensis Julij‹.
1ar–1v leer (außer 1r Besitzvermerk etc.).
Incipit
2r Sapientiam loquimur inter perfectos, i [mit Abkürzung für: epistula prima] Cor. 2°. Secundum doctrinam apostoli Heb. ij°, perfectorum est solidus cibus, eorum qui per consuetudinem exercitatos (in Sap) …
Weiteres Initium
55v Iungat epistula prologus Hieronymi super libros Salomonis quem scripsit Cromatio et Heliodoro Primo excusationem praemittit (in Prv).
Explicit
200v … quod semper optauerat recipiendo. De qua consummatione loquitur Augustinusqui sine fine uidebitur, sine fatigatione laudabitur [e ? gestrichen], sine fastidio amabitur. Ad quem perducat nos Iesus Christus dominus noster, amen (in Prv). ›Explicit reportacio fratris Jacobi de Laus. ordinis predicatorum anno domini m°ccccxix, xxvij die mensis Julij‹.

2) 202r Digitalisat

Titel
In Novum Testamentum.
Angaben zum Text
Unidentifizierte Erläuterungen zu Bibelstellen des Neuen Testaments.
201r–201bv leer (außer auf 201r aufgeklebtem Vermerk).
Incipit
202r [H]umanum dico (Rm 6,19), ostendit, quod non debent [1–2 abgekürzte Wörter nicht auflösbar] man[er]e et hoc
Explicit
202r … Jo i°: gratia et ueritas per Iesum Christum facta est (Io 1,17), et Jo xiiij: ego uia, ueritas et uita (Io 14,6), sequitur: an ingnorat[is] [!] (Rm 6,3 u. 7,1).

3) 202v–215v Digitalisat

Verfasser
Gaufridus Voraviensis (?) (GND-Nr.: 1089344759).
Titel
Etymachia sive Tractatus de VII vitiis et virtutibus seu de VII apparitoribus.
Angaben zum Text
Bloomfield, ILWVV 3085; Todsündentraktat, der häufig auch als Titulus 75 des Lumen animae (versio B) überliefert ist (s. VL2 2, Sp. 636–639 u. VL2 5, Sp. 1052f. ; vgl. auch Nigel Harris [Hg.], The Light of the Soul. The ‚Lumen animae C‘ and Ulrich Putsch’s‚ Das Liecht der sel‘, Bern u.a. 2007, S. 23f. mit Anm. 8); hier wie auch in anderen (v. a. späteren) Hss. sind je ein Laster und eine Tugend antithetisch zusammengestellt anstelle der Behandlung zunächst der sieben Laster und darauf der sieben Tugenden (s. Harris, Etymachia, S. 9 mit Anm. 15, S. 53).
Rubrik
202v ›Incipit tractatus uiciorum et uirtutum‹.
Incipit
202v Misit rex Saul apparitores, ut raperent Dauid, j [mit Abkürzung für: libro primo] Regum xix. Dauid qui interpretatur desiderabilis significat peccatorem
Explicit
215v … quia modum et ordinem [über der Zeile ergänzt: non] habent igitur etc. Notaistud notabilem debet sequi sextam uirtutem.Explicit libellus uiciorum et uirtutum finitus anno domini m°cccc° xix in uigilia Bartholomei. Nota, iste libellus tractat de uij peccatis m[or]ttalibus et uij bonis et capitalibus uirtutibus‹.
Edition
Nigel Harris (Hg.), The Latin and German ‚Etymachia‘. Textual History, Edition, Commentary, Tübingen 1994 (Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters 102), S. 108–170.

4) 215v–217r Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Meditatio (Deploratio virginitatis amissae) .
Angaben zum Text
S. CALMA 1, S. 290.
Rubrik
215v ›Incipit planctus beati Augustini de amissa uirginitate‹. 215v ›Incipit planctus beati Augustini etc.
Incipit
215v Anima mea erumpnosa, anima, inquam, misera miser[i] hom[uncul]i, excute torporem tuum
Explicit
217r … nec [ca. 1–2 Buchstaben gestrichen] insolitum tue misericordie, quoniam bonus et quoniam in secula misericordia tua, qui es benedictus in secula deus, amen.Explicit planctus beati Augustini episcopi de amissa uirginitate‹.
Edition
Migne PL 158, Sp. 725B–729C (Meditatio 3); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946 (Meditatio 2), S. 80–83.

5) 217r–218r Digitalisat

Verfasser
Caesarius Arelatensis (GND-Nr.: 118666509).
Weitere beteiligte Personen
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De indigna familiaritate extranearum mulierum et de martyrio (serm. 41) .
Angaben zum Text
Caes. Arel. serm. 41 (s. CPL 1008) = Ps.-Aug. serm. 293 (s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 1078).
Rubrik
217r ›Incipit liber beati Augustini de honestate mulierum, et nota [?]‹. 217r ›Incipit liber beati Augustini de honestate mulierum‹.
Incipit
217r Nemo dicat, fratres karissimi, quod temporibus nostris martirium [!] certamina esse non possint (Caes. Arel. serm. 41,1) …
Explicit
218r … Jdeo jugiter clamemus cum propheta: oculi mei semper ad dominum etc. Ipso domino nostro Iesu Christo, mediatore dei et homini largiente, cuius misericordia plena est terra, amen (Caes. Arel. serm. 41,5). ›Explicit libellus beati Augustini de honestate mulierum etc.‹.
Edition
Migne PL 39, Sp. 2301–2303; CCL 103 (Morin 1953), S. 180–184.

6) 218r–219v Digitalisat

Beteiligte Personen
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
“Theorema beati Augustini”.
Angaben zum Text
Unidentifiziert.
220*r–v leer.
Rubrik
218r ›Incipit theoreuma beati Augustini‹.
Incipit
218r Quatuor erunt proprietates in corporibus resurgentium que dotes a sanctis g[ra]uit[er] appellantur: inpassibilitas, subtilitas, agilitas et claritas
Explicit
219v … dotes igitur supra nominate non erunt in dampnatione, sed in saluatione solum etc.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 119. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.