Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 191
Theologische Sammelhandschrift ([Ps.-] Augustinus)
Papier, Pergament · 2, 236, 2 Bll. · wohl Umgebung von Worms · 15. Jh. (2. Hälfte)
- Schlagwörter (GND)
- Theologie / Dogmatik / Exegese / Monastik / Hermeneutik / Predigt / Gebet / Florileg.
- Entstehungsort
- wohl Umgebung von Worms. (Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium).
- Entstehungszeit
- 15. Jh. (2. Hälfte) . (Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Papier (Vorsatzbl. 2a u. Nachsatzbl. 236* aus Pergament).
- Umfang
- 2, 236, 2 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 30,2–30,4 × 21,5–21,7 cm22 × 15 cm
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + (IV+1)8 (inkl. Bl. 2a) + 5 VI68 + (VI+1)80 (inkl. Bl. 73a) + 12 VI224 + ([VI-1]+1)236* + (I-1)237*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 237* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.; Bl. 73a auf 74r befestigt; die Lagenmitten im Falz mit Pergament verstärkt. Die erste Lage (Bll. 1–8) wurde noch im 15. Jh. nachträglich hinzugefügt.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–73, 73a [von
späterer Hand], 74–235), Bll. 9–46 von Hand des 15. Jh.
1–3, iiij¬-xxxviij (in Rot) gezählt (z. T. korrigiert);
Vor- und Nachsatzbll. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung
die Zählung des Digitalisats übernommen.
20v, 44v–80v, 104v–200v, 224v Lagenreklamanten (z. T. beschnitten) auf der jeweils letzten Seite; Bll. 9–14 ist die erste Hälfte der zweiten Lage auf den Rectoseiten von Hand des 15. Jh. 1–6 (in Rot) gezählt (z. T. beschnitten), in der folgenden Lage nur das erste Bl. 21r mit 1.
- Zustand
- Die erste Lage leicht verschmutzt (ebenso Bll. 234–236*) und an den Rändern leicht beschädigt.
- Schriftraum
- 22,1–23,5 × 13–13,8 cm; 27,5–28 × 18,5–19 cm; 26–27 × 17,5–18 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- uneinheitlich (ca. 45–60 Zeilen, i. d. R. ca. 45–50 Zeilen).
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Von mehreren Händen in gotischer Kursive geschrieben, z. T. mit deutlichem Charakter einer Bastarda (z. B. 9r).
- Buchgestaltung
- Incipits, Explicits bzw. Überschriften z. T. rubriziert,
häufig am Rand von zeitgenössischer Hand nachgetragen; rote Lombarden
(9r, 63v, 186r mit Aussparungen); Unterstreichungen. 9r–46r zu Aug.
doctr. christ rote Seitentitel, rubrizierte Satzmajuskeln, rote
Paragraphzeichen und rote Marginalien.
Ohne Zeilenlinierung, lediglich mit Schriftraumbegrenzung.
- Buchschmuck
- S. Buchgestaltung.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- 230r–235v (Lagenende) noch im 15. Jh. nachgetragen; zu Bll. 1–8 s. Zusammensetzung (Lagenstruktur). - Zahlreiche zeitgenössische Korrekturen und Anmerkungen; Stellenmarkierungen (darunter Maniculae). 2av Federprobe.
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini.
- Provenienz
- Frankenthal / (Pfalz) / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Wohl in demselben Skriptorium in der Umgebung von Worms wie BAV, Pal. lat. 192
und Pal. lat.
193 hergestellt; vgl. 235r Finis est deo gratias,
Arge[n]tia[m] Laudenburg (auch Pal. lat. 192,
171r). Nach einem Besitzvermerk des 15. Jh. (138v Iste liber
pertinet monasterio beate Marie Magdalene in maiore Franckentall ordinis
canonicorum regularium inter Spiram et Wormac[iam], de
d[o]no domini ro. [?] Tzapp) von einem
Wenzel Zapp aus Bechtheim nahe Worms (vgl. BAV, Pal. lat.
193, 1r und 170v) an das Augustiner-Chorherrenstift Groß-Frankenthal
bei Worms geschenkt; zwei Frankenthaler Besitzvermerke des 16. Jh. (2ar
Ad maius Franckentall prope Wormaciam, 235r Ad maius
Franckentall pertinet liber [ist]e); wohl spätestens
1562 im Zuge der Auflösung des Klosters nach Heidelberg gelangt. Vgl.
Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, Textbd., S. 146f.,
S. 165–167.
2ar Capsa-Nummer C.77 ohne Allacci-Signatur sowie alte Signatur 1072 (alle durchgestrichen).
- Literatur
- Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, bes. Textbd., S.
165; HÜWA 1.2, S. 318–320; Krämer, Handschriftenerbe 1, S. 243; OVL, Pal.lat.191; Schunke, Einbände 2.2, S. 823; Stevenson, Latini, S. 33f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
6) 9r–49r
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De doctrina christiana.
- Angaben zum Text
- CPL 263; 9r vorangestellt der
entsprechende Auszug (II,4) aus Augustinus, Retractationes (CPL 250; CCL 57
[Mutzenbecher 1984], S. 92f.) und 46v–49r nachgestellt
ein alphabetisch geordnetes Sachregister.
8v leer.
49v leer.
- Rubrik
- 9r ›Incipit prohemium sancti Augustini episcopi in quatuor libris de doctrina christiana‹.
- Incipit
- 9r Svnt precepta quedam tractandarum scripturarum que studiosis earum uideo non incommode posse tradi (Aug. doctr. christ. praef. 1) …
- Explicit
- 46r … sed et in alijs etiam laborare studeat, quantulacumque potui facultate disserui (Aug. doctr. christ. IV,31,64). ›Explicit liber beati Augustini episcopi de doctrina christiana. Sequitur registrum, verte folium‹.
- Edition
- CCL 32 (Martin 1962), S. 1–167; CSEL 80 (Green 1963).
7) 50r–63r
- Titel
- Liber exhortationis sive De salutaribus documentis ad Hericum ducem.
- Angaben zum Text
- CPPM 2, Nr. 3078; CSLMA auct. Ital., S. 195f. (PA28).
- Rubrik
- 50r Epistula sancti Augustini episcopi ad Bonifatium comitem que intitulatur de instrumentis bonorum operum, alias intitulatur de salutaribus documentis.
- Incipit
- 50r ›O‹, mi frater [über der Zeile: karissime], si cupias scire, quamuis ego nesciam, quam perfectissima atque plenissima sit iustitia (Paulin. Aquil. lib. exhort. 1,1) …
- Explicit
- 63r … quia tibi est cum eterno deo, patre et spiritu sancto vna deitas, vna gloria, virtus, imperium et potestas in secula seculorum, amen (Paulin. Aquil. lib. exhort. 66,223). Explicit epistula uel liber beati Augustini episcopi un[de] sup[ra].
- Edition
- Migne PL 99, Sp. 197C–282C (auch in Migne PL 40, Sp. 1047–1078 unter den Werken Augustins); Angelo De Nicola (Hg.), Sancti Paulini Patriarchae Aquileiensis Liber exhortationis (Antichità altoadriatiche. Monografie 2), Triest 2005.
8) 63v–73r
- Titel
- De fide ad Petrum.
- Angaben zum Text
- CPL 826; CPPM 2, Nr. 152.
- Rubrik
- 63v Incipit epistula sancti Augustini episcopi ad Petrum de fide [ergänzt: liber est, non epistula].
- Incipit
- 63v Epistolam, fili Petre, tue caritatis accepi, in qua significasti te uelle Jherosolimam pergere (Fulg. Rusp. fid. 1) …
- Explicit
- 73r … fideliter perseueret. Et si quis aliter sapit, hoc illi quoque deus reuelabit, amen (Fulg. Rusp. fid. 87). Explicit libellus sancti Augustini de [expungiert: Pe] fide ad Petrum dyaconum.
- Edition
- CCL 91A (Fraipont 1968), S. 711–760.
9) 73r–v
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- “In sermone de nuptiis”.
- Angaben zum Text
- Augustinische Exzerpte.
- Rubrik
- 73r Augustinus in sermone de nuptijs d[e] principio.
- Incipit
- 73r Hoc est esse verissime christianum toto animo odisse aut dampnasse que seculum diligit, amat enim sermones impudicos, diligit saltationes et motus incompositos …
- Explicit
- 73v … non sunt vota, sed crimina.
10) 73v–79r
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De agone christiano.
- Angaben zum Text
- CPL 296; auf dem eingefügten Einzelbl. 73ar wurde der entsprechende Auszug (II,3) aus Augustinus, Retractationes (CPL 250; CCL 57 [Mutzenbecher 1984], S. 91f.) eingetragen, 73av leer.
- Rubrik
- 73v Augustinus de agone christiano.
- Incipit
- 73v Corona [ergänzt: victorie] non promittitur nisi certantibus. In diuinis autem scripturis assidue (Aug. agon. 1,1) …
- Explicit
- 79r … et sarcina eius leuis, coronam victorie mereamur, amen (Aug. agon. 33,35). Explicit liber sancti Augustini de agone christiano.
- Edition
- CSEL 41 (Zycha 1900), S. 101–138.
11) 79r–83r
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De fide et symbolo.
- Angaben zum Text
- CPL 293.
- Rubrik
- 79r Incipit expositio symboli Aurelij Augustini episcopi catholici.
- Incipit
- 79r Qvoniam scriptum est et apostolice discipline robustissima auctoritate firmatum (Aug. fid. et symb. 1,1) …
- Explicit
- 83r … recte viuendo cor mundent, corde mundato, quod credunt, intelligant (Aug. fid. et symb. 10,25). Explicit expositio symboli sancti Augustini.
- Edition
- CSEL 41 (Zycha 1900), S. 3–32.
12) 83v–84r
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Sermo de symbolo.
- Angaben zum Text
- Ps.-Aug. serm. 242 (s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 1027), das Ende, hier 84r Hunc brevem sermonem de vniuerso symbolo uobis debitum reddidi …, identisch mit Aug. serm. 212 (s. CPL 284; CPPM 1, Nr. 595).
- Rubrik
- 83v Sequitur alia expositio symboli sancti Augustini.
- Incipit
- 83v Qveso vos, fratres karissimi, ut nobis reserantibus expositionem symboli attentius audiatis (Ps.-Aug. serm. 242,1) …
- Explicit
- 84r … et sermones ecclesiasticos insinuatum est, sed sub hac breui forma fidelibus confitend[um] et profic[ien]d[um] est (Ps.-Aug. serm. 242,5 = Aug. serm. 212,2). Explicit alia expositio symboli Augustini.
- Edition
- Ps.-Aug. serm. 242: Migne PL 39, Sp. 2191–2193; Aug. serm. 212: SC 116 (Poque 1966), S. 174–184, hier S. 182–184.
13) 84r–85r
- Verfasser
- Anonymus Veronensis / (Ps.-Augustinus) (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Sermones II.
- Angaben zum Text
- Zwei Predigten eines Anonymus
Veronensis (s. Gryson, Rép. 1, S. 180).
(84r–v) Omelia beati Augustini de symbolo et deitate et omnipotencia patris. Ostendimus, fratres dilectissimi, ut vestra certe dilectio recordatur, deum in quem vos credere promisistis … (84v) secundum bone voluntatis studium perficere dignetur; cui est gloria cum patre et spiritu sancto, amen (Anon. Veron. hom. 1 = Ps.-Aug. serm. 237 [s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 1022]). Explicit. (84v–85r) Incipit sermo beati Augustini de incarnacione domini in natali domini et saluatoris. Hodie enim, fratres dilectissimi, celebramus dominice natiuitatis diem, id est domini nostri Iesu Christi, qui cum equalem trinitatem … (85r) ad sola viuatis opera iustitie exercenda; gratias agentes deo patri cui est gloria et imperium cum domino nostro Iesu Christo et spiritu sancto in secula seculorum, amen (Anon. Veron. hom. 4 = Ps.-Aug. serm. 118 [s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 903]). Explicit sermo etc.
- Rubrik
- 84r Omelia beati Augustini de symbolo et deitate et omnipotencia patris.
- Incipit
- 84r Ostendimus, fratres dilectissimi, ut vestra certe dilectio recordatur, deum in quem vos credere promisistis (Anon. Veron. hom. 1,1 = Ps.-Aug. serm. 237,1) …
- Weiteres Initium
- 84v Hodie enim fratres dilectissimi celebramus dominicae nativitatis diem id est domini nostri Iesu Christi qui cum aequalem trinitatem (Anon. Veron. hom. 4,1 = Ps.-Aug. serm. 118,1).
- Explicit
- 85r … ad sola viuatis opera iustitie exercenda; gratias agentes deo patri cui est gloria et imperium cum domino nostro Iesu Christo et spiritu sancto in secula seculorum, amen (Anon. Veron. hom. 4,4 = Ps.-Aug. serm. 118,4). Explicit sermo etc.
- Edition
- Migne PL 39, Sp. 1981f., 2183f.; Giuseppe Sobrero (Hg.), Monumenta Italiae liturgica, Bd. 1: Anonimo Veronese, Omelie mistagogiche e catechetiche (Bibliotheca ‚Ephemerides liturgicae‘. Subsidia 66), Rom 1992, S. 85–89, 105–109 (diese Hs. Sigle L; s. S. 49f.).
14) 85v–91r
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / (Ps.-Isidorus) (GND-Nr.: 118555995) / (Ps.-Adalgerus) (GND-Nr.: 102418241).
- Titel
- Admonitio ad matrem.
- Angaben zum Text
- CPL 1219; CPPM 2, Nr. 911, 3010a, 3200,
3439; CSMLA 1, S. 16–21 (Adalge 1).
Die Zuweisung 85v an Augustinus von Texthand korrigiert (s. Rubrik).
- Rubrik
- 85v Incipit liber cuiusdam deuoti ad matrem [mehrere Buchstaben durchgestrichen] suam religiosam factam [korrigiert aus: Incipit liber beati Augustini episcopi, quod [korrigiert aus: ad] Monicham [?] matrem suam].
- Incipit
- 85v Tve non immemor piae peticionis, o carissima mater, tibi, ut rogasti, scribere studui. Noui enim ardorem animi tui …
- Explicit
- 91r … sed illi qui in te operatur et velle et [durchgestrichen: perfi] perficere pro bona uoluntate; cui est honor, potestas et imperium per infinita secula seculorum, amen. Explicit liber beati Augustini ad matrem.
- Edition
- Migne PL 134, Sp. 915B–938C (Ps.-Adalgerus); August Eduard Anspach (Hg.), S. Isidori Hispalensis episcopi Commonitiuncula ad Sororem (Scriptores ecclesiastici Hispano-Latini veteris et medii aevi 4), El Escorial 1935 (Ps.-Isid.); vgl. Armand Benjamin Caillau/B. Saint-Yves (Hgg.), S. Aurelii Augustini Hipponensis episcopi Operum supplementum, Bd. 2, Paris 1839, S. 242–254 (Ps.-Aug. serm. ed. Caillau 2, app. tr. 3) - 91v–92v leer.
15) 93r–180r
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Enarrationes XVII in Psalmos.
- Angaben zum Text
- Zusammenstellung von 17 enarrationes bzw. sermones in Psalmos (s. CPL 283): 93r–96r Aug. in Ps 6, 96r–104v in Ps 31 enarr. 2, 104v–105r in Ps 31 enarr. 1, 105r–113r in Ps 37, 113r–119v in Ps 50, 119v–125r in Ps 101 serm. 1, 125r–130r in Ps 101 serm. 2, 130r–133v in Ps 129, 133v–138v in Ps 142 (folgt 138v Explicit Augustinus super septem psalmos penitentiales), 139r–140v in Ps 112, 141r in Ps 116, 141r–147v in Ps 145, 147v–154v in Ps 146, 155r–166v in Ps 147, 166v–172r in Ps 148, 172r–177v in Ps 149, 177v–180r in Ps 150.
- Incipit
- 93r ›De‹ octauo videtur obscurum hic. Nam cetera in hoc titulo manifestiora sunt. Visum est autem (Aug. in Ps 6,1) …
- Explicit
- 180r … mentem gubernet, spiritales cogitaciones concedat et ad beatitudinem supernam perducat; per dominum nostrum etc. (Aug. in Ps 150,8).
- Edition
- CCL 38–40 (Dekkers / Fraipont 1956).
16) 180v–185r
- Verfasser
- Gennadius Massiliensis (GND-Nr.: 100942261).
- Titel
- Liber sive definitio ecclesiasticorum dogmatum (recensio brevis).
- Angaben zum Text
- CPL 958; s. CPPM 2, Nr. 174, 766. Die beiden letzten Kapitel wurden von zeitgenössischer Hand nachgetragen.
- Rubrik
- 180v Incipit liber sancti Augustini de diffinicione dogmatum ecclesiasticorum et primo de incarnacione domini.
- Incipit
- 180v Credimus vnum deum esse patrem et filium et spiritum sanctum, patrem eo quod habeat filium (Gennad. dogm. 1) …
- Explicit
- 185r … certe mobilitate et mutabilitate prevaricatricis nature (Gennad. dogm. 52). [durchgestrichen: Explicit]. [Der Rest von anderer, aber zeitgenössischer Hand:] De termino celebracionis Pasche. Pascha, id est dominice … libere confitemur ymaginem in eternitate similitudinem in moribus inuenire (dogm. 53–54). Explicit diffinicio ecclesiasticorum dogmatum.
- Edition
- Migne PL 42, Sp. 1213–1222; C.H. Turner, The ‚Liber ecclesiasticorum dogmatum‘ Attributed to Gennadius, in: The Journal of Theological Studies 7, 1906, S. 78–99, hier S. 89–99; C.H. Turner, The ‚Liber ecclesiasticorum dogmatum‘: Supplenda, in: ebd. 8, 1907, S. 103–114, hier S. 113f. (hiernach alle Stellenangaben).
17) 185v–197r
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De haeresibus ad Quodvultdeum.
- Angaben zum Text
- CPL 314; vorangestellt 185v Kapitelverzeichnis, die Praefatio fehlt.
- Rubrik
- 185v Incipit liber sancti Augustini de heresibus.
- Incipit
- 186r Symoniani a Symone mago qui baptizatus a Philippo dyacono, sicut in actibus apostolorum legitur (Aug. haer. 1) …
- Explicit
- 197r … quod restat implendum, quod tamen magnum esse cernitis, me orationibus adiuuetis (Aug. haer. epil.). Explicit liber de heresibus a beato Augustino Iponensi episcopo conscriptus.
- Edition
- CCL 46 (Vander Plaetse / Beukers 1969), S. 283–345.
18) 197v–202v
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Sermones III.
- Angaben zum Text
- Drei Predigten des Augustinus.
(197v–199r) Incipit sermo sancti Augustini de muliere Cananea. Nostis exuangelio [!], fratres, quemadmodum mulier Chananea perseuerando extorsit … (199r) uitam quam desiderabat Id [!] Idithum, cum dicebat, auribus percipe lacrimas meas (Aug. serm. 77B = serm. coll. Morin 16 [s. CPL 284]). (199r–201r) Incipit sermo eiusdem de eo quod ait Johannes in epistula sua. Si dixerimus, qu[on]i[am] peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et veritas in nobis non est. Beatissimus Johannes apostolus salubriter et veraciter scribens … (201r) Cum dimittimus, et dimittetur nobis. Cottidie dicimus hoc, et cottidie facimus, et cottidie fit in nobis (Aug. serm. 181 [s. CPL 284]). (201r–202v) Incipit sermo sancti Augustini de arbore ficulnea et de muliere que xviij annos habebat in infirmitate nec se erigebat. De arbore ficulnea que triennium habebat et fructum non ferebat et de muliere que … (202v) et mulier illa per se ipsam erecta est? Ve illi esset, si manum ille non porrexisset (Aug. serm. 110 = serm. coll. Morin 13 [s. CPL 284]).
- Rubrik
- 197v Incipit sermo sancti Augustini de muliere Cananea.
- Incipit
- 197v Nostis exuangelio [!], fratres, quemadmodum mulier Chananea perseuerando extorsit (Aug. serm. 77B,1) …
- Explicit
- 199r Si dixerimus quoniam peccatum non habemus nos ipsos seducimus et veritas in nobis non est Beatissimus Iohannes apostolus salubriter et veraciter scribens (Aug. serm. 181,1); 201r De arbore ficulnea quae triennium habebat et fructum non ferebat et de muliere quae (Aug. serm. 110,1).
- Edition
- Migne PL 38, Sp. 638–641 (Aug. serm. 110), 979–984 (Aug. serm. 181); Germain Morin (Hg.), Sancti Augustini Sermones post Maurinos reperti (Miscellanea agostiniana 1), Rom 1930, S. 640–644, 653–658 (wieder abgedr. in: Migne PLS 2, Sp. 689–693, 700–704).
19) 202v–206r
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Weitere beteiligte Personen
- Eucherius Lugdunensis (GND-Nr.: 118682547).
- Titel
- De essentia divinitatis (cap. 1).
- Angaben zum Text
- S. CPPM 2, Nr. 35, 172, 863; cap. 1 (ohne den Anfang) von De essentia divinitatis wie in Migne PL 42 abgedruckt, ebenso in Migne PL 50 als cap. 1 von Eucherius Lugdunensis, Formulae spiritalis intellegentiae (CPL 488; CPPM 2, Nr. 675), jedoch zuletzt in CCL 46 (Mandolfo 2004), S. V als nicht zu diesem Werk zugehörig zurückgewiesen.
- Rubrik
- 202v Incipit exposicio Augustini membrorum, vestimentorum et actuum dei.
- Incipit
- 202v Ubicumque sacra scriptura sparsim per diuinos libros in deo motus anime seu humana membra describit …
- Explicit
- 206r … in defensionem electorum suorum, et ulcionem inimicorum suorum se manifestum demonstrare etc.
- Edition
- Migne PL 42, Sp. 1199–1208, hier Sp. 1200–1206 u. PL 50, hier Sp. 730B–737C.
20) 206r
- Titel
- In Genesim.
- Angaben zum Text
- Eine unidentifizierte, kurze Erläuterung zu Gn 2,2 (Augustinus super Genesim. Super verbo et requieuit deus die vij°. Requiem nobis deus per diem septimum … aqua numquam recessit.) und eine zu Gn 6,5–6 aus der Glossa ordinaria (Genesis. Videns autem deus … quod homines fecisses. Glossa. Non in deum penitentia cadit aut dolor cordis … cordis eius mutandarum rerum immutabilis ratio [Migne PL 113, Sp. 104D].).
- Incipit
- 206r Augustinus super Genesim. Super verbo et requieuit deus die vij° (vgl. Gn 2,2). Requiem nobis deus per diem septimum …
- Weiteres Initium
- 206r Genesis Videns autem deus quod homines fecisses (Gn 6,5–6) Glossa Non in deum paenitentia cadit aut dolor cordis.
- Explicit
- 206r … Genesis. Videns autem deus … quod homines fecisses (Gn 6,5–6). Glossa. Non in deum penitentia cadit aut dolor cordis … cordis eius mutandarum rerum immutabilis ratio.
- Edition
- s. Angaben zum Inhalt.
21) 206v–212v
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / (Pelagius ?).
- Titel
- De vita christiana.
- Angaben zum Text
- CPL 730; s. auch CPPM 2, Nr. 157.
- Rubrik
- 206v Incipit liber beati Augustini de vita christiana.
- Incipit
- 206r Ego, Augustinus, primus peccator et ultimus, insipiencior ceteris et impericior vniuersis, te, ut sanctitatis et iusticie viam pergas (Ps.-Aug. vit. christ. prol.) …
- Explicit
- 212v … ut quod tibi presentes prestare non possumus, conferamus absentes (Ps.-Aug. vit. christ. 15). Faciendo [von anderer Hand: hec] quisque [getilgt ?: hec] vitam obtinebit eternam, amen. Laus deo, cum corde iubileo explicit libellus beati Augustini de vita christiana.
- Edition
- Migne PL 40, Sp. 1031–1046.
22) 213r–215r
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Tractatus de assumptione beatae Mariae virginis.
- Angaben zum Text
- CPPM 2, Nr. 161.
- Rubrik
- 213r Sermo sancti Augustini episcopi de assumpcione beate Marie virginis.
- Incipit
- 213r Ad interrogata de virginis et matris domini resolucione temporali et assumpcione perhenni (Ps.-Aug. assumpt. BMV praef.) …
- Explicit
- 215r … Si ergo dixi, ut debui, approba, Christe, obsecro, tu et tui; si non, ut debui, ignosce tu et tui, amen (Ps.-Aug. assumpt. BMV 9).
- Edition
- Migne PL 40, Sp. 1141–1148.
23) 215v–217v
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Proslogion.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 290f.; das Prooemium fehlt.
- Rubrik
- 215v Meditaciones beati Augustini [korrigiert zu: Anshelmi] episcopi [am Rand korrigiert zu: Proslogion Anshelmi].
- Incipit
- 215v Eia, homuncio, fuge nunc paululum occupaciones tuas, absconde te modicum a tumultuosis cogitacionibus tuis (Anselm. Cant. prosl. 1) …
- Explicit
- 217v … donec intrem in gaudium domini mei qui est trinus et vnus deus benedictus in secula seculorum, amen (Anselm. Cant. prosl. 26). [am Rand: Explicit proslogion Anshelmi].
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 223–242; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 97–122.
24) 217v
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Oratio.
- Angaben zum Text
- Die vorliegende Oratio aus Anselmus Cantuariensis, Meditationes sive orationes (s. CALMA 1, S. 290) entspricht eher der orat. 11 in Migne PL 158 (nicht in Schmitt, Anselmi Opera), vgl. aber auch die orat. 9 in Migne PL 158 (= orat. 1 in Schmitt, Anselmi Opera).
- Rubrik
- 217v ›Oratio serui dei‹.
- Incipit
- 217v Deus omnipotens et bone domine, miserere mihi peccatori. Da mihi veniam peccatorum meorum …
- Explicit
- 217v … Libera me, domine, ab omni malo et da mihi omne bonum, id est te ipsum, ut gaudium meum plenum sit in te qui es uita eterna, amen.
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 885A-C (orat. 11), vgl. Sp. 876C–877A (orat. 9); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946, S. 5f. (orat. 1).
25) 217v–220v
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De contritione cordis.
- Angaben zum Text
- CPPM 2, Nr. 3073; das Ende fehlt.
- Rubrik
- 217v Consideracio periculi.
- Incipit
- 217v Nichil morte cercius, nichil incercius hora mortis. Cogitemus ergo, quam breuis sit uita nostra (Ps.-Aug. contrit. cord. 1) …
- Explicit
- 220v … sed peccasse me doleo, et cognosco me miserum. Misericors deus, miserere miseri huius etc. (Ps.-Aug. contrit. cord. 11).
- Edition
- Migne PL 40, Sp. 943–950.
26) 221r
- Titel
- “Haec sunt quae debet facere et scire canonicus regularis”.
- Angaben zum Text
- Kurzer Text mit Lebensregeln für einen Regular-Kanoniker.
- Rubrik
- 221r ›Gaudent breuitate moderni‹.
- Incipit
- 221r Hec sunt que debet facere et scire canonicus regularis. Primum ut concorditer viuat …
- Explicit
- 221r … in temptacionem non inducatur, amen. Concors uita, dei dilectio pauperiei. Consonet os voto proprio vanoque remoto.
- Edition
- Jean Leclerq, Documents pour l’histoire des chanoines réguliers, in: Revue d’histoire ecclesiastique 44, 1949, S. 556–569, hier S. 567f.
27) 221v–229v
- Beteiligte Personen
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Florigerus sive Liber florum sancti Augustini.
- Angaben zum Text
- CPPM 2, Nr. 3002.a.1; Stegmüller, RB 8720.
- Rubrik
- 221v Incipit liber florum collectus et continuatus de diuersis libris summi et imperialis doctoris Augustini [s. auch Incipit].
- Incipit
- 221v ›Prologus in uerbis exhaustis fonte beato presulis Aurelij salient[i] gurgite pleno; sic Augustinum, lector, cognosce vocatum hunc dum sacra fides suscepit fide renatum‹ (Walther, IC 14821). Incipit prologus. Qvorundam librorum gloriosi et incomparabilis doctoris Augustini tractatus percurrentes … hunc ergo librum florigerum appellamus. ›Explicit prologus‹. Florigerus liber hic non immerito vocitatur; nempe gerit flores quibus incola mens recreatur (Walther, IC 6664). Incipit liber florum collectus et continuatus de diuersis libris summi et imperialis doctoris Augustini. ›Capitulum primum‹. Quid est deus? In primo libro confessionum: da mihi, domine, scire et intelligere …
- Explicit
- 229v … sic accipietur, sic inuenietur, sic aperietur; te prestante qui uiuis et regnas deus per omnia secula seculorum, amen.
- Edition
- Germain Morin, A travers les manuscrits de Bâle. Notices et Extraits des plus anciens manuscrits latins, in: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 26 (1927) S. 175–249, hier S. 211–213 (nur die vier einleitenden Hexameter und der Prolog).
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2014.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 191. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2014.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.