Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 191

Theologische Sammelhandschrift ([Ps.-] Augustinus)

Papier, Pergament · 2, 236, 2 Bll. · wohl Umgebung von Worms · 15. Jh. (2. Hälfte)


Schlagwörter (GND)
Theologie / Dogmatik / Exegese / Monastik / Hermeneutik / Predigt / Gebet / Florileg.
Entstehungsort
wohl Umgebung von Worms. (Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium).
Entstehungszeit
15. Jh. (2. Hälfte) . (Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium).
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Papier (Vorsatzbl. 2a u. Nachsatzbl. 236* aus Pergament).
Umfang
2, 236, 2 Bll.
Format (Blattgröße)
30,2–30,4 × 21,5–21,7 cm22 × 15 cm
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + (IV+1)8 (inkl. Bl. 2a) + 5 VI68 + (VI+1)80 (inkl. Bl. 73a) + 12 VI224 + ([VI-1]+1)236* + (I-1)237*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 237* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.; Bl. 73a auf 74r befestigt; die Lagenmitten im Falz mit Pergament verstärkt. Die erste Lage (Bll. 1–8) wurde noch im 15. Jh. nachträglich hinzugefügt.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–73, 73a [von späterer Hand], 74–235), Bll. 9–46 von Hand des 15. Jh. 1–3, iiij¬-xxxviij (in Rot) gezählt (z. T. korrigiert); Vor- und Nachsatzbll. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.
20v, 44v–80v, 104v–200v, 224v Lagenreklamanten (z. T. beschnitten) auf der jeweils letzten Seite; Bll. 9–14 ist die erste Hälfte der zweiten Lage auf den Rectoseiten von Hand des 15. Jh. 1–6 (in Rot) gezählt (z. T. beschnitten), in der folgenden Lage nur das erste Bl. 21r mit 1.
Zustand
Die erste Lage leicht verschmutzt (ebenso Bll. 234–236*) und an den Rändern leicht beschädigt.

Schriftraum
22,1–23,5 × 13–13,8 cm; 27,5–28 × 18,5–19 cm; 26–27 × 17,5–18 cm.
Spaltenanzahl
1 Spalte.
Zeilenanzahl
uneinheitlich (ca. 45–60 Zeilen, i. d. R. ca. 45–50 Zeilen).
Angaben zu Schrift / Schreibern
Von mehreren Händen in gotischer Kursive geschrieben, z. T. mit deutlichem Charakter einer Bastarda (z. B. 9r).
Buchgestaltung
Incipits, Explicits bzw. Überschriften z. T. rubriziert, häufig am Rand von zeitgenössischer Hand nachgetragen; rote Lombarden (9r, 63v, 186r mit Aussparungen); Unterstreichungen. 9r–46r zu Aug. doctr. christ rote Seitentitel, rubrizierte Satzmajuskeln, rote Paragraphzeichen und rote Marginalien.
Ohne Zeilenlinierung, lediglich mit Schriftraumbegrenzung.
Buchschmuck
S. Buchgestaltung.

Nachträge und Benutzungsspuren
230r–235v (Lagenende) noch im 15. Jh. nachgetragen; zu Bll. 1–8 s. Zusammensetzung (Lagenstruktur). - Zahlreiche zeitgenössische Korrekturen und Anmerkungen; Stellenmarkierungen (darunter Maniculae). 2av Federprobe.

Einband
Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini.
Provenienz
Frankenthal / (Pfalz) / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Wohl in demselben Skriptorium in der Umgebung von Worms wie BAV, Pal. lat. 192 und Pal. lat. 193 hergestellt; vgl. 235r Finis est deo gratias, Arge[n]tia[m] Laudenburg (auch Pal. lat. 192, 171r). Nach einem Besitzvermerk des 15. Jh. (138v Iste liber pertinet monasterio beate Marie Magdalene in maiore Franckentall ordinis canonicorum regularium inter Spiram et Wormac[iam], de d[o]no domini ro. [?] Tzapp) von einem Wenzel Zapp aus Bechtheim nahe Worms (vgl. BAV, Pal. lat. 193, 1r und 170v) an das Augustiner-Chorherrenstift Groß-Frankenthal bei Worms geschenkt; zwei Frankenthaler Besitzvermerke des 16. Jh. (2ar Ad maius Franckentall prope Wormaciam, 235r Ad maius Franckentall pertinet liber [ist]e); wohl spätestens 1562 im Zuge der Auflösung des Klosters nach Heidelberg gelangt. Vgl. Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, Textbd., S. 146f., S. 165–167.
2ar Capsa-Nummer C.77 ohne Allacci-Signatur sowie alte Signatur 1072 (alle durchgestrichen).

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_191
Literatur
Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, bes. Textbd., S. 165; HÜWA 1.2, S. 318–320; Krämer, Handschriftenerbe 1, S. 243; OVL, Pal.lat.191; Schunke, Einbände 2.2, S. 823; Stevenson, Latini, S. 33f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

6) 9r–49r Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De doctrina christiana.
Angaben zum Text
CPL 263; 9r vorangestellt der entsprechende Auszug (II,4) aus Augustinus, Retractationes (CPL 250; CCL 57 [Mutzenbecher 1984], S. 92f.) und 46v–49r nachgestellt ein alphabetisch geordnetes Sachregister.
8v leer.
49v leer.
Rubrik
9r ›Incipit prohemium sancti Augustini episcopi in quatuor libris de doctrina christiana‹.
Incipit
9r Svnt precepta quedam tractandarum scripturarum que studiosis earum uideo non incommode posse tradi (Aug. doctr. christ. praef. 1) …
Explicit
46r … sed et in alijs etiam laborare studeat, quantulacumque potui facultate disserui (Aug. doctr. christ. IV,31,64). ›Explicit liber beati Augustini episcopi de doctrina christiana. Sequitur registrum, verte folium‹.
Edition
CCL 32 (Martin 1962), S. 1–167; CSEL 80 (Green 1963).

7) 50r–63r Digitalisat

Verfasser
Paulinus Aquileiensis (GND-Nr.: 118882252) / (Ps.-Augustinus) (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Liber exhortationis sive De salutaribus documentis ad Hericum ducem.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 3078; CSLMA auct. Ital., S. 195f. (PA28).
Rubrik
50r Epistula sancti Augustini episcopi ad Bonifatium comitem que intitulatur de instrumentis bonorum operum, alias intitulatur de salutaribus documentis.
Incipit
50r ›O, mi frater [über der Zeile: karissime], si cupias scire, quamuis ego nesciam, quam perfectissima atque plenissima sit iustitia (Paulin. Aquil. lib. exhort. 1,1) …
Explicit
63r … quia tibi est cum eterno deo, patre et spiritu sancto vna deitas, vna gloria, virtus, imperium et potestas in secula seculorum, amen (Paulin. Aquil. lib. exhort. 66,223). Explicit epistula uel liber beati Augustini episcopi un[de] sup[ra].
Edition
Migne PL 99, Sp. 197C–282C (auch in Migne PL 40, Sp. 1047–1078 unter den Werken Augustins); Angelo De Nicola (Hg.), Sancti Paulini Patriarchae Aquileiensis Liber exhortationis (Antichità altoadriatiche. Monografie 2), Triest 2005.

8) 63v–73r Digitalisat

Verfasser
Fulgentius Ruspensis (GND-Nr.: 118536834) / (Ps.-Augustinus) (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De fide ad Petrum.
Angaben zum Text
CPL 826; CPPM 2, Nr. 152.
Rubrik
63v Incipit epistula sancti Augustini episcopi ad Petrum de fide [ergänzt: liber est, non epistula].
Incipit
63v Epistolam, fili Petre, tue caritatis accepi, in qua significasti te uelle Jherosolimam pergere (Fulg. Rusp. fid. 1) …
Explicit
73r … fideliter perseueret. Et si quis aliter sapit, hoc illi quoque deus reuelabit, amen (Fulg. Rusp. fid. 87). Explicit libellus sancti Augustini de [expungiert: Pe] fide ad Petrum dyaconum.
Edition
CCL 91A (Fraipont 1968), S. 711–760.

9) 73r–v Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
“In sermone de nuptiis”.
Angaben zum Text
Augustinische Exzerpte.
Rubrik
73r Augustinus in sermone de nuptijs d[e] principio.
Incipit
73r Hoc est esse verissime christianum toto animo odisse aut dampnasse que seculum diligit, amat enim sermones impudicos, diligit saltationes et motus incompositos …
Explicit
73v … non sunt vota, sed crimina.

10) 73v–79r Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De agone christiano.
Angaben zum Text
CPL 296; auf dem eingefügten Einzelbl. 73ar wurde der entsprechende Auszug (II,3) aus Augustinus, Retractationes (CPL 250; CCL 57 [Mutzenbecher 1984], S. 91f.) eingetragen, 73av leer.
Rubrik
73v Augustinus de agone christiano.
Incipit
73v Corona [ergänzt: victorie] non promittitur nisi certantibus. In diuinis autem scripturis assidue (Aug. agon. 1,1) …
Explicit
79r … et sarcina eius leuis, coronam victorie mereamur, amen (Aug. agon. 33,35). Explicit liber sancti Augustini de agone christiano.
Edition
CSEL 41 (Zycha 1900), S. 101–138.

11) 79r–83r Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De fide et symbolo.
Angaben zum Text
CPL 293.
Rubrik
79r Incipit expositio symboli Aurelij Augustini episcopi catholici.
Incipit
79r Qvoniam scriptum est et apostolice discipline robustissima auctoritate firmatum (Aug. fid. et symb. 1,1) …
Explicit
83r … recte viuendo cor mundent, corde mundato, quod credunt, intelligant (Aug. fid. et symb. 10,25). Explicit expositio symboli sancti Augustini.
Edition
CSEL 41 (Zycha 1900), S. 3–32.

12) 83v–84r Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Sermo de symbolo.
Angaben zum Text
Ps.-Aug. serm. 242 (s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 1027), das Ende, hier 84r Hunc brevem sermonem de vniuerso symbolo uobis debitum reddidi …, identisch mit Aug. serm. 212 (s. CPL 284; CPPM 1, Nr. 595).
Rubrik
83v Sequitur alia expositio symboli sancti Augustini.
Incipit
83v Qveso vos, fratres karissimi, ut nobis reserantibus expositionem symboli attentius audiatis (Ps.-Aug. serm. 242,1) …
Explicit
84r … et sermones ecclesiasticos insinuatum est, sed sub hac breui forma fidelibus confitend[um] et profic[ien]d[um] est (Ps.-Aug. serm. 242,5 = Aug. serm. 212,2). Explicit alia expositio symboli Augustini.
Edition
Ps.-Aug. serm. 242: Migne PL 39, Sp. 2191–2193; Aug. serm. 212: SC 116 (Poque 1966), S. 174–184, hier S. 182–184.

13) 84r–85r Digitalisat

Verfasser
Anonymus Veronensis / (Ps.-Augustinus) (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Sermones II.
Angaben zum Text
Zwei Predigten eines Anonymus Veronensis (s. Gryson, Rép. 1, S. 180).
(84r–v) Omelia beati Augustini de symbolo et deitate et omnipotencia patris. Ostendimus, fratres dilectissimi, ut vestra certe dilectio recordatur, deum in quem vos credere promisistis … (84v) secundum bone voluntatis studium perficere dignetur; cui est gloria cum patre et spiritu sancto, amen (Anon. Veron. hom. 1 = Ps.-Aug. serm. 237 [s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 1022]). Explicit. (84v–85r) Incipit sermo beati Augustini de incarnacione domini in natali domini et saluatoris. Hodie enim, fratres dilectissimi, celebramus dominice natiuitatis diem, id est domini nostri Iesu Christi, qui cum equalem trinitatem … (85r) ad sola viuatis opera iustitie exercenda; gratias agentes deo patri cui est gloria et imperium cum domino nostro Iesu Christo et spiritu sancto in secula seculorum, amen (Anon. Veron. hom. 4 = Ps.-Aug. serm. 118 [s. CPL 368; CPPM 1, Nr. 903]). Explicit sermo etc.
Rubrik
84r Omelia beati Augustini de symbolo et deitate et omnipotencia patris.
Incipit
84r Ostendimus, fratres dilectissimi, ut vestra certe dilectio recordatur, deum in quem vos credere promisistis (Anon. Veron. hom. 1,1 = Ps.-Aug. serm. 237,1) …
Weiteres Initium
84v Hodie enim fratres dilectissimi celebramus dominicae nativitatis diem id est domini nostri Iesu Christi qui cum aequalem trinitatem (Anon. Veron. hom. 4,1 = Ps.-Aug. serm. 118,1).
Explicit
85r … ad sola viuatis opera iustitie exercenda; gratias agentes deo patri cui est gloria et imperium cum domino nostro Iesu Christo et spiritu sancto in secula seculorum, amen (Anon. Veron. hom. 4,4 = Ps.-Aug. serm. 118,4). Explicit sermo etc.
Edition
Migne PL 39, Sp. 1981f., 2183f.; Giuseppe Sobrero (Hg.), Monumenta Italiae liturgica, Bd. 1: Anonimo Veronese, Omelie mistagogiche e catechetiche (Bibliotheca ‚Ephemerides liturgicae‘. Subsidia 66), Rom 1992, S. 85–89, 105–109 (diese Hs. Sigle L; s. S. 49f.).

14) 85v–91r Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / (Ps.-Isidorus) (GND-Nr.: 118555995) / (Ps.-Adalgerus) (GND-Nr.: 102418241).
Titel
Admonitio ad matrem.
Angaben zum Text
CPL 1219; CPPM 2, Nr. 911, 3010a, 3200, 3439; CSMLA 1, S. 16–21 (Adalge 1).
Die Zuweisung 85v an Augustinus von Texthand korrigiert (s. Rubrik).
Rubrik
85v Incipit liber cuiusdam deuoti ad matrem [mehrere Buchstaben durchgestrichen] suam religiosam factam [korrigiert aus: Incipit liber beati Augustini episcopi, quod [korrigiert aus: ad] Monicham [?] matrem suam].
Incipit
85v Tve non immemor piae peticionis, o carissima mater, tibi, ut rogasti, scribere studui. Noui enim ardorem animi tui
Explicit
91r … sed illi qui in te operatur et velle et [durchgestrichen: perfi] perficere pro bona uoluntate; cui est honor, potestas et imperium per infinita secula seculorum, amen. Explicit liber beati Augustini ad matrem.
Edition
Migne PL 134, Sp. 915B–938C (Ps.-Adalgerus); August Eduard Anspach (Hg.), S. Isidori Hispalensis episcopi Commonitiuncula ad Sororem (Scriptores ecclesiastici Hispano-Latini veteris et medii aevi 4), El Escorial 1935 (Ps.-Isid.); vgl. Armand Benjamin Caillau/B. Saint-Yves (Hgg.), S. Aurelii Augustini Hipponensis episcopi Operum supplementum, Bd. 2, Paris 1839, S. 242–254 (Ps.-Aug. serm. ed. Caillau 2, app. tr. 3) - 91v–92v leer.

15) 93r–180r Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Enarrationes XVII in Psalmos.
Angaben zum Text
Zusammenstellung von 17 enarrationes bzw. sermones in Psalmos (s. CPL 283): 93r–96r Aug. in Ps 6, 96r–104v in Ps 31 enarr. 2, 104v–105r in Ps 31 enarr. 1, 105r–113r in Ps 37, 113r–119v in Ps 50, 119v–125r in Ps 101 serm. 1, 125r–130r in Ps 101 serm. 2, 130r–133v in Ps 129, 133v–138v in Ps 142 (folgt 138v Explicit Augustinus super septem psalmos penitentiales), 139r–140v in Ps 112, 141r in Ps 116, 141r–147v in Ps 145, 147v–154v in Ps 146, 155r–166v in Ps 147, 166v–172r in Ps 148, 172r–177v in Ps 149, 177v–180r in Ps 150.
Incipit
93r ›Deoctauo videtur obscurum hic. Nam cetera in hoc titulo manifestiora sunt. Visum est autem (Aug. in Ps 6,1) …
Explicit
180r … mentem gubernet, spiritales cogitaciones concedat et ad beatitudinem supernam perducat; per dominum nostrum etc. (Aug. in Ps 150,8).
Edition
CCL 38–40 (Dekkers / Fraipont 1956).

16) 180v–185r Digitalisat

Verfasser
Gennadius Massiliensis (GND-Nr.: 100942261).
Titel
Liber sive definitio ecclesiasticorum dogmatum (recensio brevis).
Angaben zum Text
CPL 958; s. CPPM 2, Nr. 174, 766. Die beiden letzten Kapitel wurden von zeitgenössischer Hand nachgetragen.
Rubrik
180v Incipit liber sancti Augustini de diffinicione dogmatum ecclesiasticorum et primo de incarnacione domini.
Incipit
180v Credimus vnum deum esse patrem et filium et spiritum sanctum, patrem eo quod habeat filium (Gennad. dogm. 1) …
Explicit
185r … certe mobilitate et mutabilitate prevaricatricis nature (Gennad. dogm. 52). [durchgestrichen: Explicit]. [Der Rest von anderer, aber zeitgenössischer Hand:] De termino celebracionis Pasche. Pascha, id est dominicelibere confitemur ymaginem in eternitate similitudinem in moribus inuenire (dogm. 53–54). Explicit diffinicio ecclesiasticorum dogmatum.
Edition
Migne PL 42, Sp. 1213–1222; C.H. Turner, The ‚Liber ecclesiasticorum dogmatum‘ Attributed to Gennadius, in: The Journal of Theological Studies 7, 1906, S. 78–99, hier S. 89–99; C.H. Turner, The ‚Liber ecclesiasticorum dogmatum‘: Supplenda, in: ebd. 8, 1907, S. 103–114, hier S. 113f. (hiernach alle Stellenangaben).

17) 185v–197r Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De haeresibus ad Quodvultdeum.
Angaben zum Text
CPL 314; vorangestellt 185v Kapitelverzeichnis, die Praefatio fehlt.
Rubrik
185v Incipit liber sancti Augustini de heresibus.
Incipit
186r Symoniani a Symone mago qui baptizatus a Philippo dyacono, sicut in actibus apostolorum legitur (Aug. haer. 1) …
Explicit
197r … quod restat implendum, quod tamen magnum esse cernitis, me orationibus adiuuetis (Aug. haer. epil.). Explicit liber de heresibus a beato Augustino Iponensi episcopo conscriptus.
Edition
CCL 46 (Vander Plaetse / Beukers 1969), S. 283–345.

18) 197v–202v Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Sermones III.
Angaben zum Text
Drei Predigten des Augustinus.
(197v–199r) Incipit sermo sancti Augustini de muliere Cananea. Nostis exuangelio [!], fratres, quemadmodum mulier Chananea perseuerando extorsit … (199r) uitam quam desiderabat Id [!] Idithum, cum dicebat, auribus percipe lacrimas meas (Aug. serm. 77B = serm. coll. Morin 16 [s. CPL 284]). (199r–201r) Incipit sermo eiusdem de eo quod ait Johannes in epistula sua. Si dixerimus, qu[on]i[am] peccatum non habemus, nos ipsos seducimus et veritas in nobis non est. Beatissimus Johannes apostolus salubriter et veraciter scribens … (201r) Cum dimittimus, et dimittetur nobis. Cottidie dicimus hoc, et cottidie facimus, et cottidie fit in nobis (Aug. serm. 181 [s. CPL 284]). (201r–202v) Incipit sermo sancti Augustini de arbore ficulnea et de muliere que xviij annos habebat in infirmitate nec se erigebat. De arbore ficulnea que triennium habebat et fructum non ferebat et de muliere que … (202v) et mulier illa per se ipsam erecta est? Ve illi esset, si manum ille non porrexisset (Aug. serm. 110 = serm. coll. Morin 13 [s. CPL 284]).
Rubrik
197v Incipit sermo sancti Augustini de muliere Cananea.
Incipit
197v Nostis exuangelio [!], fratres, quemadmodum mulier Chananea perseuerando extorsit (Aug. serm. 77B,1) …
Explicit
199r Si dixerimus quoniam peccatum non habemus nos ipsos seducimus et veritas in nobis non est Beatissimus Iohannes apostolus salubriter et veraciter scribens (Aug. serm. 181,1); 201r De arbore ficulnea quae triennium habebat et fructum non ferebat et de muliere quae (Aug. serm. 110,1).
Edition
Migne PL 38, Sp. 638–641 (Aug. serm. 110), 979–984 (Aug. serm. 181); Germain Morin (Hg.), Sancti Augustini Sermones post Maurinos reperti (Miscellanea agostiniana 1), Rom 1930, S. 640–644, 653–658 (wieder abgedr. in: Migne PLS 2, Sp. 689–693, 700–704).

19) 202v–206r Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Weitere beteiligte Personen
Eucherius Lugdunensis (GND-Nr.: 118682547).
Titel
De essentia divinitatis (cap. 1).
Angaben zum Text
S. CPPM 2, Nr. 35, 172, 863; cap. 1 (ohne den Anfang) von De essentia divinitatis wie in Migne PL 42 abgedruckt, ebenso in Migne PL 50 als cap. 1 von Eucherius Lugdunensis, Formulae spiritalis intellegentiae (CPL 488; CPPM 2, Nr. 675), jedoch zuletzt in CCL 46 (Mandolfo 2004), S. V als nicht zu diesem Werk zugehörig zurückgewiesen.
Rubrik
202v Incipit exposicio Augustini membrorum, vestimentorum et actuum dei.
Incipit
202v Ubicumque sacra scriptura sparsim per diuinos libros in deo motus anime seu humana membra describit
Explicit
206r … in defensionem electorum suorum, et ulcionem inimicorum suorum se manifestum demonstrare etc.
Edition
Migne PL 42, Sp. 1199–1208, hier Sp. 1200–1206 u. PL 50, hier Sp. 730B–737C.

20) 206r Digitalisat

Titel
In Genesim.
Angaben zum Text
Eine unidentifizierte, kurze Erläuterung zu Gn 2,2 (Augustinus super Genesim. Super verbo et requieuit deus die vij°. Requiem nobis deus per diem septimum … aqua numquam recessit.) und eine zu Gn 6,5–6 aus der Glossa ordinaria (Genesis. Videns autem deus … quod homines fecisses. Glossa. Non in deum penitentia cadit aut dolor cordiscordis eius mutandarum rerum immutabilis ratio [Migne PL 113, Sp. 104D].).
Incipit
206r Augustinus super Genesim. Super verbo et requieuit deus die vij° (vgl. Gn 2,2). Requiem nobis deus per diem septimum
Weiteres Initium
206r Genesis Videns autem deus quod homines fecisses (Gn 6,5–6) Glossa Non in deum paenitentia cadit aut dolor cordis.
Explicit
206r … Genesis. Videns autem deusquod homines fecisses (Gn 6,5–6). Glossa. Non in deum penitentia cadit aut dolor cordiscordis eius mutandarum rerum immutabilis ratio.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

21) 206v–212v Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / (Pelagius ?).
Titel
De vita christiana.
Angaben zum Text
CPL 730; s. auch CPPM 2, Nr. 157.
Rubrik
206v Incipit liber beati Augustini de vita christiana.
Incipit
206r Ego, Augustinus, primus peccator et ultimus, insipiencior ceteris et impericior vniuersis, te, ut sanctitatis et iusticie viam pergas (Ps.-Aug. vit. christ. prol.) …
Explicit
212v … ut quod tibi presentes prestare non possumus, conferamus absentes (Ps.-Aug. vit. christ. 15). Faciendo [von anderer Hand: hec] quisque [getilgt ?: hec] vitam obtinebit eternam, amen. Laus deo, cum corde iubileo explicit libellus beati Augustini de vita christiana.
Edition
Migne PL 40, Sp. 1031–1046.

22) 213r–215r Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Tractatus de assumptione beatae Mariae virginis.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 161.
Rubrik
213r Sermo sancti Augustini episcopi de assumpcione beate Marie virginis.
Incipit
213r Ad interrogata de virginis et matris domini resolucione temporali et assumpcione perhenni (Ps.-Aug. assumpt. BMV praef.) …
Explicit
215r … Si ergo dixi, ut debui, approba, Christe, obsecro, tu et tui; si non, ut debui, ignosce tu et tui, amen (Ps.-Aug. assumpt. BMV 9).
Edition
Migne PL 40, Sp. 1141–1148.

23) 215v–217v Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Proslogion.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290f.; das Prooemium fehlt.
Rubrik
215v Meditaciones beati Augustini [korrigiert zu: Anshelmi] episcopi [am Rand korrigiert zu: Proslogion Anshelmi].
Incipit
215v Eia, homuncio, fuge nunc paululum occupaciones tuas, absconde te modicum a tumultuosis cogitacionibus tuis (Anselm. Cant. prosl. 1) …
Explicit
217v … donec intrem in gaudium domini mei qui est trinus et vnus deus benedictus in secula seculorum, amen (Anselm. Cant. prosl. 26). [am Rand: Explicit proslogion Anshelmi].
Edition
Migne PL 158, Sp. 223–242; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 97–122.

24) 217v Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Oratio.
Angaben zum Text
Die vorliegende Oratio aus Anselmus Cantuariensis, Meditationes sive orationes (s. CALMA 1, S. 290) entspricht eher der orat. 11 in Migne PL 158 (nicht in Schmitt, Anselmi Opera), vgl. aber auch die orat. 9 in Migne PL 158 (= orat. 1 in Schmitt, Anselmi Opera).
Rubrik
217v ›Oratio serui dei‹.
Incipit
217v Deus omnipotens et bone domine, miserere mihi peccatori. Da mihi veniam peccatorum meorum
Explicit
217v … Libera me, domine, ab omni malo et da mihi omne bonum, id est te ipsum, ut gaudium meum plenum sit in te qui es uita eterna, amen.
Edition
Migne PL 158, Sp. 885A-C (orat. 11), vgl. Sp. 876C–877A (orat. 9); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946, S. 5f. (orat. 1).

25) 217v–220v Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De contritione cordis.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 3073; das Ende fehlt.
Rubrik
217v Consideracio periculi.
Incipit
217v Nichil morte cercius, nichil incercius hora mortis. Cogitemus ergo, quam breuis sit uita nostra (Ps.-Aug. contrit. cord. 1) …
Explicit
220v … sed peccasse me doleo, et cognosco me miserum. Misericors deus, miserere miseri huius etc. (Ps.-Aug. contrit. cord. 11).
Edition
Migne PL 40, Sp. 943–950.

26) 221r Digitalisat

Titel
“Haec sunt quae debet facere et scire canonicus regularis”.
Angaben zum Text
Kurzer Text mit Lebensregeln für einen Regular-Kanoniker.
Rubrik
221r ›Gaudent breuitate moderni‹.
Incipit
221r Hec sunt que debet facere et scire canonicus regularis. Primum ut concorditer viuat
Explicit
221r … in temptacionem non inducatur, amen. Concors uita, dei dilectio pauperiei. Consonet os voto proprio vanoque remoto.
Edition
Jean Leclerq, Documents pour l’histoire des chanoines réguliers, in: Revue d’histoire ecclesiastique 44, 1949, S. 556–569, hier S. 567f.

27) 221v–229v Digitalisat

Beteiligte Personen
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Florigerus sive Liber florum sancti Augustini.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 3002.a.1; Stegmüller, RB 8720.
Rubrik
221v Incipit liber florum collectus et continuatus de diuersis libris summi et imperialis doctoris Augustini [s. auch Incipit].
Incipit
221v ›Prologus in uerbis exhaustis fonte beato presulis Aurelij salient[i] gurgite pleno; sic Augustinum, lector, cognosce vocatum hunc dum sacra fides suscepit fide renatum‹ (Walther, IC 14821). Incipit prologus. Qvorundam librorum gloriosi et incomparabilis doctoris Augustini tractatus percurrenteshunc ergo librum florigerum appellamus.Explicit prologus. Florigerus liber hic non immerito vocitatur; nempe gerit flores quibus incola mens recreatur (Walther, IC 6664). Incipit liber florum collectus et continuatus de diuersis libris summi et imperialis doctoris Augustini. ›Capitulum primum‹. Quid est deus? In primo libro confessionum: da mihi, domine, scire et intelligere
Explicit
229v … sic accipietur, sic inuenietur, sic aperietur; te prestante qui uiuis et regnas deus per omnia secula seculorum, amen.
Edition
Germain Morin, A travers les manuscrits de Bâle. Notices et Extraits des plus anciens manuscrits latins, in: Basler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 26 (1927) S. 175–249, hier S. 211–213 (nur die vier einleitenden Hexameter und der Prolog).


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2014.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 191. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2014.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.