Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 219

(Ps.-)Augustinus; Quodvultdeus Carthaginiensis; Vigilius Thapsensis (?)

Pergament, Papier · 2, 55, 1 Bll. · 23,8 × 16,8 cm · s.l. · 12. Jh.


Schlagwörter (GND)
Theologie / Dogmatik / Philosophie / Predigt / Dichtung.
Entstehungsort
s.l. unbekannt.
Entstehungszeit
12. Jh.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament (Vor- und Nachsatzbll. aus Papier).
Umfang
2, 55, 1 Bll.
Format (Blattgröße)
23,8 × 16,8 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + 12a (?) + 6 IV48 + (III+1)55 + (I-1)56*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 56* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.; vor Bl. 1 ist vermutlich eine Lage verlorengegangen, Blattverlust evtl. auch nach Bl. 55.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17./18. Jhs. (1–55); Vor- und Nachsatzbll. (inkl. Bl. 2a) sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.
Zustand
Fehlstellen und Risse (genäht).

Schriftraum
19,5–19,8 × 11–11,3 cm; ; .
Spaltenanzahl
1 Spalte.
Zeilenanzahl
31 Zeilen.
Angaben zu Schrift / Schreibern
Die Verse 53va–55vb wohl von drei Händen wenig später eingetragen.
Buchgestaltung
Incipits, Explicits und Zwischenüberschriften in roter Minuskel und / oder roter Capitalis rustica (z.T. mit unzialen Elementen); rote Initialmajuskeln an Text- bzw. Abschnittsanfängen, rubrizierte oder rote Satzmajuskeln; an Textanfängen das erste Wort bisweilen rubriziert. 40r/v-53v sind die Dialogpartner in roter Minuskel gekennzeichnet.

Nachträge und Benutzungsspuren
(V. a.) zeitgenössische Korrekturen, auch einige des 13./14. Jh. (z. B. 49v); zahlreiche Stellenmarkierungen mit dem Griffel. 12r Federprobe. Bll. 5, 13, 27, 40 mit Blattweisern, die aus den Rändern der Bll. gebildet wurden. 1r Inhaltsangabe des 16./17. Jh., 2av von späterer Hand korrigiert.
S. auch Angaben zu Schrift/Schreibern.

Einband
Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 824.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
1r Capsa-Nummer C.77 ohne Allacci-Signatur; 2ar alte Signatur 180 (durchgestrichen).

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_219
Literatur
HÜWA 1.2, S. 328; OVL, Pal.lat.219; Schunke, Einbände 2.2, S. 824; Stevenson, Latini, S. 45f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 1r–5r Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / (Pelagius ?) (GND-Nr.: 118592432).
Titel
De vita christiana (unvollständig).
Angaben zum Text
CPL 730; s. auch CPPM 2, Nr. 157. Anfang fehlt aufgrund von Blattverlust.
1r [Anfang fehlt] causa christianum te esse estimes, et de solo tibi nomine blandiaris … (5r) qui te tantum diligimus, ut quod tibi presentes prestare non possumus, conferamus absentes (Ps.-Aug. vit. christ. 10–15). ›Explicit liber sancti Avgustini episcopi de christiana uita‹.
1ar–2av leer (außer 2ar Signaturen, 2av moderne Inhaltsangabe).
Explicit
5r … qui te tantum diligimus, ut quod tibi presentes prestare non possumus, conferamus absentes (Ps.-Aug. vit. christ. 15). ›Explicit liber sancti Avgustini episcopi de christiana uita‹.
Edition
Migne PL 40, Sp. 1031–1046, hier Sp. 1041–1046.

2) 5r–13v Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Sermones II de moribus clericorum.
Angaben zum Text
Aug. serm. 355–356 (s. CPL 284).
(5r–8v) ›Incipit sermo sancti Augustini de moribvs clericorvm. XV Kl. Ian. Theodosio Avg. vndecimo Valentino‹. ›Propterquod uolui et rogaui hesterna die, ut hodie frequentior ueniret caritas uestra … (8v) suppetunt, in uerbo dei seruiam uobis (Aug. serm. 355). (8v–13v) ›Incipit sermo eiusdem sancti Augustini secundus de moribus clericorum secum habitantium‹. ›Caritatiuestrę de nobis ipsis sermo reddendus est. Quod enim apostolus ait … (13v) minus ibi habeamus, et tamen uobiscum ibi regnemus (serm. 356).
Rubrik
5r ›Incipit sermo sancti Augustini de moribvs clericorvm. XV Kl. Ian. Theodosio Avg. vndecimo Valentino‹; 8v ›Incipit sermo eiusdem sancti Augustini secundus de moribus clericorum secum habitantium‹.
Incipit
5r ›Propterquod uolui et rogaui hesterna die, ut hodie frequentior ueniret caritas uestra (Aug. serm. 355,1) …
Weiteres Initium
8v Caritati vestrae de nobis ipsis sermo reddendus est Quod enim apostolus ait (Aug. serm. 356,1).
Explicit
13v … minus ibi habeamus, et tamen uobiscum ibi regnemus (Aug. serm. 356,15).
Edition
Cyrille Lambot (Hg.), Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi Sermones selecti duodeviginti, Utrecht/Brüssel 1950 (Stromata patristica et mediaevalia 1), S. 123–143.

3) 13v–27v Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De agone christiano.
Angaben zum Text
CPL 296; 13v–14r vorangestellt der entsprechende Auszug (II,3) aus Augustinus, Retractationes (CPL 250; CCL 57 [Mutzenbecher 1984], S. 91f.).
Rubrik
14r ›Incipit liber Augustini episcopi de agone christiano‹.
Incipit
14r Corona uictorie non promittitur nisi certantibus. In diuinis autem scripturis assidue (Aug. agon. 1,1) …
Explicit
27v … et sarcina eius leuis, coronam uictoriae mereamur (Aug. agon. 33,35). ›Explicit de agone christiano Augustini episcopi liber unvs‹.
Edition
CSEL 41 (Zycha 1900), S. 101–138.

4) 27v–40r Digitalisat

Verfasser
Quodvultdeus Carthaginiensis (GND-Nr.: 118968289).
Titel
Adversus quinque haereses (serm. 10).
Angaben zum Text
CPL 410 (s. CPPM 1, Nr. 1204, 6401).
Rubrik
27v ›Incipit sermo Aurelii Avgvstini aduersus quinque hereses, id est paganos, Iudeos, Manicheos, Sabellianos et Arrianos‹.
Incipit
27v ›Debitorsum, fateor, non necessitate cogente, sed, quod est uehementius, caritate (Quodv. haer. 1,1) …
Explicit
27v … turris fortitudinis a facie inimici, qui in se credentes custodit in secula seculorum,amen‹ (Quodv. haer. 8,4). ›Explicit liber Aurelii Avgustini aduersus quinque hereses, id est paganos, Iudeos, Manicheos, Sabellianos et Arrianos‹.
Edition
CCL 60 (Braun 1976), S. 261–301>.

5) 40r–53v Digitalisat

Verfasser
Vigilius Thapsensis (?) (GND-Nr.: 118968319).
Titel
Contra Felicianum Arianum de unitate trinitatis.
Angaben zum Text
CPL 808; CPPM 2, Nr. 168.
Rubrik
40r ›Dialogus Aurelii Augustini ad Felicianum Arrianum‹.
Incipit
40v ›Extorsistimichi, dilectissime fili, vt de unitate trinitatis qui [!] perfectus deus semper ac summus est (Vigil. Thaps. [?] = Ps.-Aug. c. Felician. 1) …
Explicit
53v … Tunc separaturus est a zizaniis segetem, cum iustis coeperit retribuere mercedem (Vigil. Thaps. [?] = Ps.-Aug. c. Felician. 18). ›Explicit dialogus Aurelii Augustini ad Felicianum Arrianum‹.
Edition
Migne PL 42, Sp. 1157–1172 u. 62, Sp. 333A–352C.

6) 53va–55vb (Nachtrag ?) Digitalisat

Beteiligte Personen
Hildebertus Cenomanensis (GND-Nr.: 118704710).
Titel
Carmina XVI (partim Hildeberti Cenomanensis) .
Angaben zum Text
16 in früher gotischer Minuskel im 12. Jh. wahrscheinlich nachgetragene Gedichte, darunter vier von Hildebert von Lavardin (außer zu diesen und drei unidentifizierten Gedichten wird vorliegende Hs. bei Walther, IC zu allen Stücken genannt). Am Ende evtl. Text- aufgrund von Blattverlust.
(53va-vb) ›De creatione mundi versvs. Concipiens mundum ratio diuina secundum … (53vb) terra suos fructus suo fert animalia fluctus (Walther, IC 3097). (53vb) ›De qvatuor elementis. Alma parens producit, alit recipitque creataardet et incendit, splendiscit, ad ardua tendit (Walther, IC 791). (53vb–54ra) ›Salutatio ad amicum‹. (54ra) Sinceris loris tibi sic astringor amorisnon ditat fructu, sed agit mala dignaque luctu (Walther, IC 18235). (54ra-rb) ›Versus. Tollimur e medio fatis urgentibus omnes … (54rb) fit cibus ipse caro, panis imago manet (Walther, IC 19311: Hildebert. Cenoman. carm. min. 45). (54rb-vb) Magnum mysterium mense celestis habetur … (54vb) gaudet homo, iubilant cęli, flet sola gehenna (unidentifiziert). (54vb–55ra) Melchisech domino panem vinumque litauit … (55ra) ad propriumque caput Christi sacramenta redisse (Walther, IC 10865: Hildebert. Cenoman. carm. min. 39,4). (55ra) ›Cur in natale domini tres misse dicantur. In natale sacro sacre sollempnia missenox, aurora, dies, umbra, figura, deus (Walther, IC 9015: Hildebert. Cenoman. carm. min. 21). (55ra) ›Cur reduceret dominus Adam de inferno. Cum te plasmaui, non hac te sede locaui, ad mea regna redi, quia te moriendo redemi (Walther, IC 3832). (55ra-rb) ›Dum lucem habetis, credite in lucem‹. (55rb) Dici ivre potest, quia lucis filius hic est … quantum cumque deus dat prestans omnia solus (Walther, IC 4407). (55rb) ›Orabo spiritu, orabo et mente. Fructu sepe caret mens, quamquam spiritus oret … sed fructus mentis, quod dicitur, est cupientis (unidentifiziert). (55rb) ›Corde creditur ad iusticiam. Corde retenta fides iustos facit atque fideles … que casus nullus n[ec] terminus auferat ullus (Walther, IC 3319). (55rb) ›De utilitate conferendi. Prudens uir nouit quantum collatio prositpro missis dominus non est fraudare putandus (Walther, IC 14877). (55rb-va) ›Quod oportet hereses esse. Quod recte credit, qui non defendere nouit … (55va) in medio cause que proueniunt heresesque (Walther, IC 16303). (55va) ›De apostolis et prophetis. Isaye uatis Petrus gestatur in ulnishic tulit ordo sacrum duodenus in orbe lauacrum (Walther, IC 9591). (55vb) Fit lac panis homo deus infirmos refouendoscandens Christus auis dat oliui dona salutis (unidentifiziert; zu den vorangehenden Versen gehörig ?). (55vb) ›Versus Hildiberti episcopi de luxuria. Plurima cum soleant sacros euertere moresquo lex, quo populus, quo simul ipsa ruit (Walther, IC 14193: Hildebert. Cenoman. carm. min. 50,1–28).
Incipit
53va ›De creatione mundi versvs. Concipiens mundum ratio diuina secundum (Walther, IC 3097) …
Weiteres Initium
53vb De quattuor elementis Alma parens producit alit recipitque creata (Walther, IC 791) ; 53vb–54ra Salutatio ad amicum Sinceris loris tibi sic astringor amoris (Walther, IC 18235) ; 54ra Versus Tollimur e medio fatis urgentibus omnes (Walther, IC 19311: Hildebert. Cenoman. carm. min. 45,1) ; Magnum mysterium mensae caelestis habetur (unidentifiziert) ; 54vb Melchisedech domino panem vinumque litavit (Walther, IC 10865: Hildebert. Cenoman. carm. min. 39,4,1) ; 55ra Cur in natale domini tres missae dicantur In natale sacro sacrae sollemnia missae (Walther, IC 9015: Hildebert. Cenoman. carm. min. 21,1) ; 55ra Cur reduceret dominus Adam de inferno Cum te plasmavi non hac te sede locavi ad mea regna redi quia te moriendo redemi (Walther, IC 3832) ; 55rab Dum lucem habetis credite in lucem Dici iure potest quia lucis filius hic est (Walther, IC 4407) ; 55rb Orabo spiritu orabo et mente Fructu saepe caret mens quamquam spiritus oret (unidentifiziert) ; 55rb Corde creditur ad iustitiam Corde retenta fides iustos facit atque fideles (Walther, IC 3319) ; 55rb De utilitate conferendi Prudens vir novit quantum collatio prosit (Walther, IC 14877) ; 55rb Quod oportet haereses esse Quod recte credit qui non defendere (Walther, IC 16303) ; 55va De apostolis et prophetis Esaiae vatis Petrus gestatur in ulnis (Walther, IC 9591) ; 55vb Fit lac panis homo deus infirmos refovendo (unidentifiziert) ; 55vb Versus Hildeberti episcopi de luxuria Plurima cum soleant sacros evertere mores (Walther, IC 14193: Hildebert. Cenoman. carm. min. 50,1).
Explicit
55vb … quo lex, quo populus, quo simul ipsa ruit (Hildebert. Cenoman. carm. min. 50,28).
Edition
Hildebert. Cenoman. carm. min.: Brian Scott (Hg.), Hildebertus Cenomannensis episcopus Carmina minora, München/Leipzig 22001, hier S. 10, S. 30–32, S. 35f., S. 40f.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 219. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.