Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 219
(Ps.-)Augustinus; Quodvultdeus Carthaginiensis; Vigilius Thapsensis (?)
Pergament, Papier · 2, 55, 1 Bll. · 23,8 × 16,8 cm · s.l. · 12. Jh.
- Schlagwörter (GND)
- Theologie / Dogmatik / Philosophie / Predigt / Dichtung.
- Entstehungsort
- s.l. unbekannt.
- Entstehungszeit
- 12. Jh.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament (Vor- und Nachsatzbll. aus Papier).
- Umfang
- 2, 55, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 23,8 × 16,8 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 12a (?) + 6 IV48 + (III+1)55 + (I-1)56*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 56* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.; vor Bl. 1 ist vermutlich eine Lage verlorengegangen, Blattverlust evtl. auch nach Bl. 55.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17./18. Jhs. (1–55); Vor- und Nachsatzbll. (inkl. Bl. 2a) sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.
- Zustand
- Fehlstellen und Risse (genäht).
- Schriftraum
- 19,5–19,8 × 11–11,3 cm; ; .
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 31 Zeilen.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Die Verse 53va–55vb wohl von drei Händen wenig später eingetragen.
- Buchgestaltung
- Incipits, Explicits und Zwischenüberschriften in roter Minuskel und / oder roter Capitalis rustica (z.T. mit unzialen Elementen); rote Initialmajuskeln an Text- bzw. Abschnittsanfängen, rubrizierte oder rote Satzmajuskeln; an Textanfängen das erste Wort bisweilen rubriziert. 40r/v-53v sind die Dialogpartner in roter Minuskel gekennzeichnet.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- (V. a.) zeitgenössische Korrekturen, auch einige des 13./14. Jh. (z. B.
49v); zahlreiche Stellenmarkierungen mit dem Griffel. 12r Federprobe. Bll. 5, 13,
27, 40 mit Blattweisern, die aus den Rändern der Bll. gebildet wurden. 1r
Inhaltsangabe des 16./17. Jh., 2av von späterer Hand korrigiert.
S. auch Angaben zu Schrift/Schreibern.
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 824.
- Provenienz
- Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- 1r Capsa-Nummer C.77 ohne Allacci-Signatur; 2ar alte Signatur 180 (durchgestrichen).
- Literatur
- HÜWA 1.2, S. 328; OVL,
Pal.lat.219; Schunke, Einbände 2.2, S. 824; Stevenson, Latini, S. 45f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1r–5r
- Titel
- De vita christiana (unvollständig).
- Angaben zum Text
- CPL 730; s. auch CPPM 2, Nr. 157. Anfang
fehlt aufgrund von Blattverlust.
1r [Anfang fehlt] causa christianum te esse estimes, et de solo tibi nomine blandiaris … (5r) qui te tantum diligimus, ut quod tibi presentes prestare non possumus, conferamus absentes (Ps.-Aug. vit. christ. 10–15). ›Explicit liber sancti Avgustini episcopi de christiana uita‹.
1ar–2av leer (außer 2ar Signaturen, 2av moderne Inhaltsangabe).
- Explicit
- 5r … qui te tantum diligimus, ut quod tibi presentes prestare non possumus, conferamus absentes (Ps.-Aug. vit. christ. 15). ›Explicit liber sancti Avgustini episcopi de christiana uita‹.
- Edition
- Migne PL 40, Sp. 1031–1046, hier Sp. 1041–1046.
2) 5r–13v
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Sermones II de moribus clericorum.
- Angaben zum Text
- Aug. serm. 355–356 (s. CPL 284).
(5r–8v) ›Incipit sermo sancti Augustini de moribvs clericorvm. XV Kl. Ian. Theodosio Avg. vndecimo Valentino‹. ›Propter‹ quod uolui et rogaui hesterna die, ut hodie frequentior ueniret caritas uestra … (8v) suppetunt, in uerbo dei seruiam uobis (Aug. serm. 355). (8v–13v) ›Incipit sermo eiusdem sancti Augustini secundus de moribus clericorum secum habitantium‹. ›Caritati‹ uestrę de nobis ipsis sermo reddendus est. Quod enim apostolus ait … (13v) minus ibi habeamus, et tamen uobiscum ibi regnemus (serm. 356).
- Rubrik
- 5r ›Incipit sermo sancti Augustini de moribvs clericorvm. XV Kl. Ian. Theodosio Avg. vndecimo Valentino‹; 8v ›Incipit sermo eiusdem sancti Augustini secundus de moribus clericorum secum habitantium‹.
- Incipit
- 5r ›Propter‹ quod uolui et rogaui hesterna die, ut hodie frequentior ueniret caritas uestra (Aug. serm. 355,1) …
- Weiteres Initium
- 8v Caritati vestrae de nobis ipsis sermo reddendus est Quod enim apostolus ait (Aug. serm. 356,1).
- Explicit
- 13v … minus ibi habeamus, et tamen uobiscum ibi regnemus (Aug. serm. 356,15).
- Edition
- Cyrille Lambot (Hg.), Sancti Aurelii Augustini Hipponensis episcopi Sermones selecti duodeviginti, Utrecht/Brüssel 1950 (Stromata patristica et mediaevalia 1), S. 123–143.
3) 13v–27v
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De agone christiano.
- Angaben zum Text
- CPL 296; 13v–14r vorangestellt der entsprechende Auszug (II,3) aus Augustinus, Retractationes (CPL 250; CCL 57 [Mutzenbecher 1984], S. 91f.).
- Rubrik
- 14r ›Incipit liber Augustini episcopi de agone christiano‹.
- Incipit
- 14r Corona uictorie non promittitur nisi certantibus. In diuinis autem scripturis assidue (Aug. agon. 1,1) …
- Explicit
- 27v … et sarcina eius leuis, coronam uictoriae mereamur (Aug. agon. 33,35). ›Explicit de agone christiano Augustini episcopi liber unvs‹.
- Edition
- CSEL 41 (Zycha 1900), S. 101–138.
4) 27v–40r
- Verfasser
- Quodvultdeus Carthaginiensis (GND-Nr.: 118968289).
- Titel
- Adversus quinque haereses (serm. 10).
- Angaben zum Text
- CPL 410 (s. CPPM 1, Nr. 1204, 6401).
- Rubrik
- 27v ›Incipit sermo Aurelii Avgvstini aduersus quinque hereses, id est paganos, Iudeos, Manicheos, Sabellianos et Arrianos‹.
- Incipit
- 27v ›Debitor‹ sum, fateor, non necessitate cogente, sed, quod est uehementius, caritate (Quodv. haer. 1,1) …
- Explicit
- 27v … turris fortitudinis a facie inimici, qui in se credentes custodit in secula seculorum, ›amen‹ (Quodv. haer. 8,4). ›Explicit liber Aurelii Avgustini aduersus quinque hereses, id est paganos, Iudeos, Manicheos, Sabellianos et Arrianos‹.
- Edition
- CCL 60 (Braun 1976), S. 261–301>.
5) 40r–53v
- Verfasser
- Vigilius Thapsensis (?) (GND-Nr.: 118968319).
- Titel
- Contra Felicianum Arianum de unitate trinitatis.
- Angaben zum Text
- CPL 808; CPPM 2, Nr. 168.
- Rubrik
- 40r ›Dialogus Aurelii Augustini ad Felicianum Arrianum‹.
- Incipit
- 40v ›Extorsisti‹ michi, dilectissime fili, vt de unitate trinitatis qui [!] perfectus deus semper ac summus est (Vigil. Thaps. [?] = Ps.-Aug. c. Felician. 1) …
- Explicit
- 53v … Tunc separaturus est a zizaniis segetem, cum iustis coeperit retribuere mercedem (Vigil. Thaps. [?] = Ps.-Aug. c. Felician. 18). ›Explicit dialogus Aurelii Augustini ad Felicianum Arrianum‹.
- Edition
- Migne PL 42, Sp. 1157–1172 u. 62, Sp. 333A–352C.
6) 53va–55vb (Nachtrag ?)
- Beteiligte Personen
- Hildebertus Cenomanensis (GND-Nr.: 118704710).
- Titel
- Carmina XVI (partim Hildeberti Cenomanensis) .
- Angaben zum Text
- 16 in früher gotischer Minuskel im
12. Jh. wahrscheinlich nachgetragene Gedichte, darunter vier von
Hildebert von Lavardin (außer zu diesen und drei unidentifizierten
Gedichten wird vorliegende Hs. bei Walther, IC zu
allen Stücken genannt). Am Ende evtl. Text- aufgrund von Blattverlust.
(53va-vb) ›De creatione mundi versvs‹. Concipiens mundum ratio diuina secundum … (53vb) terra suos fructus suo fert animalia fluctus (Walther, IC 3097). (53vb) ›De qvatuor elementis‹. Alma parens producit, alit recipitque creata … ardet et incendit, splendiscit, ad ardua tendit (Walther, IC 791). (53vb–54ra) ›Salutatio ad amicum‹. (54ra) Sinceris loris tibi sic astringor amoris … non ditat fructu, sed agit mala dignaque luctu (Walther, IC 18235). (54ra-rb) ›Versus‹. Tollimur e medio fatis urgentibus omnes … (54rb) fit cibus ipse caro, panis imago manet (Walther, IC 19311: Hildebert. Cenoman. carm. min. 45). (54rb-vb) Magnum mysterium mense celestis habetur … (54vb) gaudet homo, iubilant cęli, flet sola gehenna (unidentifiziert). (54vb–55ra) Melchisech domino panem vinumque litauit … (55ra) ad propriumque caput Christi sacramenta redisse (Walther, IC 10865: Hildebert. Cenoman. carm. min. 39,4). (55ra) ›Cur in natale domini tres misse dicantur‹. In natale sacro sacre sollempnia misse … nox, aurora, dies, umbra, figura, deus (Walther, IC 9015: Hildebert. Cenoman. carm. min. 21). (55ra) ›Cur reduceret dominus Adam de inferno‹. Cum te plasmaui, non hac te sede locaui, ad mea regna redi, quia te moriendo redemi (Walther, IC 3832). (55ra-rb) ›Dum lucem habetis, credite in lucem‹. (55rb) Dici ivre potest, quia lucis filius hic est … quantum cumque deus dat prestans omnia solus (Walther, IC 4407). (55rb) ›Orabo spiritu, orabo et mente‹. Fructu sepe caret mens, quamquam spiritus oret … sed fructus mentis, quod dicitur, est cupientis (unidentifiziert). (55rb) ›Corde creditur ad iusticiam‹. Corde retenta fides iustos facit atque fideles … que casus nullus n[ec] terminus auferat ullus (Walther, IC 3319). (55rb) ›De utilitate conferendi‹. Prudens uir nouit quantum collatio prosit … pro missis dominus non est fraudare putandus (Walther, IC 14877). (55rb-va) ›Quod oportet hereses esse‹. Quod recte credit, qui non defendere nouit … (55va) in medio cause que proueniunt heresesque (Walther, IC 16303). (55va) ›De apostolis et prophetis‹. Isaye uatis Petrus gestatur in ulnis … hic tulit ordo sacrum duodenus in orbe lauacrum (Walther, IC 9591). (55vb) Fit lac panis homo deus infirmos refouendo … scandens Christus auis dat oliui dona salutis (unidentifiziert; zu den vorangehenden Versen gehörig ?). (55vb) ›Versus Hildiberti episcopi de luxuria‹. Plurima cum soleant sacros euertere mores … quo lex, quo populus, quo simul ipsa ruit (Walther, IC 14193: Hildebert. Cenoman. carm. min. 50,1–28).
- Incipit
- 53va ›De creatione mundi versvs‹. Concipiens mundum ratio diuina secundum (Walther, IC 3097) …
- Weiteres Initium
- 53vb De quattuor elementis Alma parens producit alit recipitque creata (Walther, IC 791) ; 53vb–54ra Salutatio ad amicum Sinceris loris tibi sic astringor amoris (Walther, IC 18235) ; 54ra Versus Tollimur e medio fatis urgentibus omnes (Walther, IC 19311: Hildebert. Cenoman. carm. min. 45,1) ; Magnum mysterium mensae caelestis habetur (unidentifiziert) ; 54vb Melchisedech domino panem vinumque litavit (Walther, IC 10865: Hildebert. Cenoman. carm. min. 39,4,1) ; 55ra Cur in natale domini tres missae dicantur In natale sacro sacrae sollemnia missae (Walther, IC 9015: Hildebert. Cenoman. carm. min. 21,1) ; 55ra Cur reduceret dominus Adam de inferno Cum te plasmavi non hac te sede locavi ad mea regna redi quia te moriendo redemi (Walther, IC 3832) ; 55rab Dum lucem habetis credite in lucem Dici iure potest quia lucis filius hic est (Walther, IC 4407) ; 55rb Orabo spiritu orabo et mente Fructu saepe caret mens quamquam spiritus oret (unidentifiziert) ; 55rb Corde creditur ad iustitiam Corde retenta fides iustos facit atque fideles (Walther, IC 3319) ; 55rb De utilitate conferendi Prudens vir novit quantum collatio prosit (Walther, IC 14877) ; 55rb Quod oportet haereses esse Quod recte credit qui non defendere (Walther, IC 16303) ; 55va De apostolis et prophetis Esaiae vatis Petrus gestatur in ulnis (Walther, IC 9591) ; 55vb Fit lac panis homo deus infirmos refovendo (unidentifiziert) ; 55vb Versus Hildeberti episcopi de luxuria Plurima cum soleant sacros evertere mores (Walther, IC 14193: Hildebert. Cenoman. carm. min. 50,1).
- Explicit
- 55vb … quo lex, quo populus, quo simul ipsa ruit (Hildebert. Cenoman. carm. min. 50,28).
- Edition
- Hildebert. Cenoman. carm. min.: Brian Scott (Hg.), Hildebertus Cenomannensis episcopus Carmina minora, München/Leipzig 22001, hier S. 10, S. 30–32, S. 35f., S. 40f.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 219. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.