Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 230
Ps.-Augustinus; Egbertus Schonaugiensis; Flores operum Bernardi Claraevallensis
Papier, Pergament · 1, 113 (inkl. des pergamentenen Vorsatzbls. 2a), 2 Bll. · 29,9–30,3 × 21,7–22 cm · Deutschland (?) · 15. Jh. (wohl 1. Hälfte)
- Schlagwörter (GND)
- Predigt / Aszetik / Mystik / Brief / Florilegium.
- Entstehungsort
- Deutschland (?).
- Entstehungszeit
- 15. Jh. (wohl 1. Hälfte).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament und Papier; aus Pergament jeweils das äußere und das innere Doppelbl. einer Lage.
- Umfang
- 1, 113 (inkl. des pergamentenen Vorsatzbls. 2a), 2 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 29,9–30,3 × 21,7–22 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (VII+2)14 (inkl. Bll. 1a–2a) + 6 VII97 (inkl. Bl. 59a) + (VII+2)112* (inkl. Bll. 104a, 111*–112*).
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–110), z. T. über
einer älteren Zählung; nach Bll. 59 und 104 sind je ein Bl. wie ebenso die
Vor- und Nachsatzbll. nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die
Zählung des Digitalisats übernommen.
15r–70r Lagenzählung 2, III-VI auf der jeweils ersten Seite.
- Zustand
- Einige Bll. verschmutzt und mit Wasserschaden.
- Schriftraum
- 23,9–24,8 × 17,1–17,6 cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten.
- Zeilenanzahl
- 38–44 Zeilen.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- 110va Schreibervermerk Laus tibi sit, Christe, quoniam liber explicit iste.
- Buchgestaltung
- Incipits, Explicits bzw. (Zwischen-)Überschriften in roter Kursive; an Text- bzw. Kapitelanfängen rote Lombarden (3va mit Aussparungen im Stamm), z. T. rubrizierte Satzmajuskeln; Quellenangaben am Rand (in Rot).
- Buchschmuck
- 1ra rot-schwarze Initiale Q mit roten Verzierungen im Binnenraum. S. auch Buchgestaltung.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- 2ar–v, 110va-vb Nachträge des 15. Jh.
Korrekturen und Anmerkungen von zeitgenössischen Händen. 1r Federprobe Assit principio sancta Maria meo.
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1626 und 1633 (beschädigt): grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini, auf Rücken goldgeprägte Barberini-Bienen und Titelschild. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 825.
- Provenienz
- evtl. Schönau (Odenwald) / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Der zisterziensische Hintergrund der enthaltenen Texte könnte darauf
hinweisen, dass diese Hs. aus dem Kloster Schönau (Odenwald) nach Heidelberg
gelangt ist.
2ar Capsa-Nummer C.55 ohne Allacci-Signatur sowie alte Signatur 1[3]47, 1ar alte Signatur 159 (alle durchgestrichen); 2ar 28 mit Griffel oder Bleistift notiert.
- Literatur
- HÜWA 1.2, S. 329; OVL,
Pal.lat.230; Schunke, Einbände 2.2, S. 825; Stevenson, Latini, S. 53f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 2ar–v
- Verfasser
- Guerricus Igniacensis (GND-Nr.: 119011336).
- Titel
- Sermo II in assumptione beatae Mariae virginis (sequentibus patrum sententiis).
- Angaben zum Text
- Nachtrag, 15. Jh., in gotischer Kursive.
Auf 2ar–v eine Predigt zu Mariä Himmelfahrt von Guerricus Igniacensis (s. CALMA
[http://www.mirabileweb.it/calma/guerricus-igniacensis-abbas-n-1070-ca-m-1157/3552];
SC 202 [Morson / Costello 1973], S.
428–440) folgen 2av drei Kirchenvätersentenzen.
1ar–v leer (außer 1ar Signaturen).
- Rubrik
- 2ar Sermo Werrici abbatis Igniacensis.
- Incipit
- 2ar [F]ilie Ierusalem, nunctiate dilecto quia amore langueo.Verba ista qualiter ad assumptionem beate Marie (Guerr. Igniac. serm. in assumpt. BMV 2,1) …
- Explicit
- 2av … Glorificatio tibi matris proficiat in gloriam, nobis ad ueniam; te prestante cui est honor et gloria in secula seculorum, amen (Guerr. Igniac. serm. in assumpt. BMV 2,6).
- Edition
- S. Angaben zum Inhalt.
2) 1ra–6ra
- Verfasser
- Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Manuale (versio longior).
- Angaben zum Text
- Enthält cap. 1–24 des bei
Migne PL 40 abgedruckten Textes von Ps.-Augustinus,
Manuale (2vb–3va cap. 14–17 und 3va–4va cap. 18–24 unter den Überschriften
›De ciuitate dei‹ bzw. ›De nobilitate anime et amore
Cristi‹ zusammengefasst), gefolgt von Ps.-Augustinus, Liber de dulci
admonitione animae (CPPM 2, Nr. 3090 = cap. 38–41 des anonym überlieferten,
zisterziensischen Traktates Liber de bono conscientiae sive Tractatus de
interiori domo seu De conscientia aedificanda [Migne PL 184,
Sp. 507C–552C]), eine Verbindung, die als versio longior des ps.-augustinischen
Manuale auch anderweitig überliefert ist (CPPM 2, Nr. 3074;
Bloomfield, ILWVV 4957).
(1ra–4va) Augustini de contemplatione Christi [nachgetragen ?]. Quoniam in medio laqueorum positi sumus, faciliter a desiderio celesti refrigescimus. Quapropter … (4va) adiuuando exercitus martyrum et confessorum et chorus uirginum speculando (Ps.-Aug. man. praeef., 1–24). (4va–6ra) ›De contemplatione in excessu mentis in deum‹. O anima mea, si uis amari a deo, reforma in te ymaginem suam, et desiderabit te. Consilio namque … (6ra) celestium potius contemplacione, quam terrestrium occupatione; preeunte et conducente atque subsequente [?] gratia domini nostri Iesu Christi qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat per omnia secula seculorum (Ps.-Aug. dulc. admon. [38–41]).
- Rubrik
- 1ra Augustini de contemplatione Christi [nachgetragen ?].
- Incipit
- 1ra Quoniam in medio laqueorum positi sumus, faciliter a desiderio celesti refrigescimus. Quapropter (Ps.-Aug. man. praef.) …
- Weiteres Initium
- 4va O anima mea si vis amari a deo reforma in te imaginem suam et desiderabit te Consilio namque.
- Explicit
- 6ra … celestium potius contemplacione, quam terrestrium occupatione; preeunte et conducente atque subsequente [?] gratia domini nostri Iesu Christi qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat per omnia secula seculorum (Ps.-Aug. dulc. admon. [41]).
- Edition
- Ps.-Aug. man.: Migne PL 40, Sp. 951–968, hier Sp. 951–962; Ps.-Aug. dulc. admon.: Migne PL 184, Sp. 546D–552C.
3) 6ra–8ra
- Verfasser
- Egbertus Schonaugiensis (GND-Nr.: 100940374).
- Titel
- Soliloquium seu Meditationes.
- Angaben zum Text
- CALMA 3, S. 190.
- Incipit
- 6ra Uerbum mihi ad te, o rex seculorum, Christe Iesu: ausu caritatis alloqui te presumo fac[t]ura [korrigiert aus ?] manus tue …
- Explicit
- 8ra … et sit pax eius [lies: eis] in uelamento alarum tuarum per evum, tibi autem, unice dei, cum eterno patre et spiritu sancto laus indeficiens, inuiolabile decus et regnum solidum permanens in secula seculorum, amen.
- Edition
- Migne PL 195, Sp. 105D–114A.
4) 8ra–rb
- Titel
- Epistulae II (Auszüge).
- Angaben zum Text
- Auszüge aus Hier. ep. 125 (s. CPL 620)
und Pelagius (?), ep. ad Pammachium et Oceanum (CPL 742) = Ps.-Hier. ep. 32.
(8ra-rb) ›Epistola Jeronimi ad Rusticum monachum de mundi illecebris fugiendis‹. Nichil christiano felicius cui promittuntur regna celorum, nihil laboriosius qui cottidie de uita periclita[t]ur … (8rb) durum, grande, difficile, sed magna sunt premia (Hier. ep. 125 exc.). Explicit epistola Jeronimi ad Rusticum monachum de [mun]di illecebris fugiendis. (8rb) ›Epistola beati Jeronimi ad Pammachium et s Cereanum [lies: et Oceanum]‹. Qui Ethiopem inuitat ad ba[ln]eas, etsi nigredinem non auferat [korrigiert aus: auferant] illi [über der Zeile ergänzt: uel] pecuniam [a]ccipit sibi … sic rideat ille de nobis, sicut scriptum: qui habitat in celis, irridebit eos (Ps.-Hier. ep. 32 exc.).
- Rubrik
- 8ra ›Epistola Jeronimi ad Rusticum monachum de mundi illecebris fugiendis‹; 8rb ›Epistola beati Jeronimi ad Pammachium et s Cereanum [lies: et Oceanum]‹.
- Incipit
- 8ra Nichil christiano felicius cui promittuntur regna celorum, nihil laboriosius qui cottidie de uita periclita[t]ur (Hier. ep. 125,1) …
- Weiteres Initium
- 8rb Qui Aethiopem invitat ad balneas etsi nigredinem non auferat illi vel pecuniam accipit sibi (Ps.-Hier. ep. 32,1).
- Explicit
- 8rb … sic rideat ille de nobis, sicut scriptum: qui habitat in celis, irridebit eos (Ps.-Hier. ep. 32,6).
- Edition
- Hier. ep. 125: CSEL 56 (Hilberg 1918), S. 118–142; Ps.-Hier. ep. 32: Migne PL 30, Sp. 239B–242A.
5) 8va–110vb
- Beteiligte Personen
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810) / Mattheus Andebertus (Audebertus) (GND-Nr.: 136517404).
- Titel
- Flores operum Bernardi Claraevallensis.
- Angaben zum Text
- Florileg aus Werken Bernards de Clairvaux, in der editio
princeps 1556 von Mattheus Andebertus herausgegeben. Auf das Prooemium folgen
die 10 Bücher, jeweils mit vorangestellter Kapitelübersicht; am Ende
angeschlossen Sentenzen zur Gottesmutter Maria (bis auf 106va ›Quare
beata uirgo Maria stella nuncupatur in Ex missus est, ca[pitulo]
iii‹. Loquamur pauca super hoc nomine Maria quod
interpretatum maris stella dicitur … et nomen uirginis
Maria ebenfalls bei Andebertus abgedruckt) und ein alphabetischer
Sachindex; 110va-vb noch gefolgt von Nachträgen mit weiteren Sentenzen Bernards
de Clairvaux.
(8va-vb) ›Incipit proemium super flores Bernardi‹. Par est in uerbis id odoriferis opus herbis, nempe gerit flores Bernardi nobiliores. Cum non essem alicuius magno exer[citi]o opere occupatus, placuit mihi, ut opuscula uiri illustrissimi beati Bernardi egregii abbatis Cla[r]euallensis … (8vb) ibi iuxta se positas designaui (prol.). [8vb–9ra Kapitelübersicht zu lib. I]. (9ra–105va) ›Sequitur capitulum de eo quid est deus in libro V° de consideratione. Capitulum primum‹. Quid est deus? Quid est. Merito quidem. Nil competentius eternitati que deus est … (105va) cum fuerit corpus immortae, inpassibile, agile, configuratum denique corpori claritatis sue (libb. I-X). ›Explicit liber Xus. (105va–108rb) Capitula ista (105vb) sunt excepta de quibusdam sententiis uenerabilis patris beati Bernardi, in quibus eruantur uerba quedam melliflua de beatissima dei genitricis Marie …‹. [105vb Kapitelübersicht]. Non est quod me delectet magis, non est quod terreat magis, quam de gloria uirginis … (108vb) dolore parientium aliena, uirgo fecunda, casta, purpurea, mater intacta, ab angelo benedicta (app. de BMV). (108rb–110va) ›Incipiunt rubrice totius libri per alphabetum disposite‹. De aduentu corporali, capitulo X primi libri … (110va) De uirtute uerbi dei, IX VIII [?] decimi (Index alphabeticus). Laus tibi sit, Christe, quoniam liber explicit iste. - 111*r–112*v leer (außer 111*v Federproben).
- Rubrik
- 8va ›Incipit proemium super flores Bernardi‹.
- Incipit
- 8va Par est in uerbis id odoriferis opus herbis, nempe gerit flores Bernardi nobiliores. Cum non essem alicuius magno exer[citi]o opere occupatus, placuit mihi, ut opuscula uiri illustrissimi beati Bernardi egregii abbatis Cla[r]euallensis (prol.) …
- Weiteres Initium
- 9ra Quid est deus Quid est Merito quidem Nil competentius aeternitati quae deus est (lib. I) ; 105vb Non est quod me delectet magis non est quod terreat magis quam de gloria virginis (app. de BMV).
- Explicit
- 110va … De uirtute uerbi dei, IX VIII [?] decimi (Index alphabeticus). Laus tibi sit, Christe, quoniam liber explicit iste.
- Edition
- Vgl. Mattheus Andebertus (Hg.), Flores operum D. Bernardi abbatis Clarevallen. […], Lyon: B. Rigaud / J. Saugrain, 1556 u.ö.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 230. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.