Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 230

Ps.-Augustinus; Egbertus Schonaugiensis; Flores operum Bernardi Claraevallensis

Papier, Pergament · 1, 113 (inkl. des pergamentenen Vorsatzbls. 2a), 2 Bll. · 29,9–30,3 × 21,7–22 cm · Deutschland (?) · 15. Jh. (wohl 1. Hälfte)


Schlagwörter (GND)
Predigt / Aszetik / Mystik / Brief / Florilegium.
Entstehungsort
Deutschland (?).
Entstehungszeit
15. Jh. (wohl 1. Hälfte).
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament und Papier; aus Pergament jeweils das äußere und das innere Doppelbl. einer Lage.
Umfang
1, 113 (inkl. des pergamentenen Vorsatzbls. 2a), 2 Bll.
Format (Blattgröße)
29,9–30,3 × 21,7–22 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(VII+2)14 (inkl. Bll. 1a–2a) + 6 VII97 (inkl. Bl. 59a) + (VII+2)112* (inkl. Bll. 104a, 111*–112*).
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–110), z. T. über einer älteren Zählung; nach Bll. 59 und 104 sind je ein Bl. wie ebenso die Vor- und Nachsatzbll. nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.
15r–70r Lagenzählung 2, III-VI auf der jeweils ersten Seite.
Zustand
Einige Bll. verschmutzt und mit Wasserschaden.

Schriftraum
23,9–24,8 × 17,1–17,6 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
38–44 Zeilen.
Angaben zu Schrift / Schreibern
110va Schreibervermerk Laus tibi sit, Christe, quoniam liber explicit iste.
Buchgestaltung
Incipits, Explicits bzw. (Zwischen-)Überschriften in roter Kursive; an Text- bzw. Kapitelanfängen rote Lombarden (3va mit Aussparungen im Stamm), z. T. rubrizierte Satzmajuskeln; Quellenangaben am Rand (in Rot).
Buchschmuck
1ra rot-schwarze Initiale Q mit roten Verzierungen im Binnenraum. S. auch Buchgestaltung.

Nachträge und Benutzungsspuren
2ar–v, 110va-vb Nachträge des 15. Jh.
Korrekturen und Anmerkungen von zeitgenössischen Händen. 1r Federprobe Assit principio sancta Maria meo.

Einband
Römischer Einband zwischen 1626 und 1633 (beschädigt): grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini, auf Rücken goldgeprägte Barberini-Bienen und Titelschild. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 825.
Provenienz
evtl. Schönau (Odenwald) / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Der zisterziensische Hintergrund der enthaltenen Texte könnte darauf hinweisen, dass diese Hs. aus dem Kloster Schönau (Odenwald) nach Heidelberg gelangt ist.
2ar Capsa-Nummer C.55 ohne Allacci-Signatur sowie alte Signatur 1[3]47, 1ar alte Signatur 159 (alle durchgestrichen); 2ar 28 mit Griffel oder Bleistift notiert.

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_230
Literatur
HÜWA 1.2, S. 329; OVL, Pal.lat.230; Schunke, Einbände 2.2, S. 825; Stevenson, Latini, S. 53f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 2ar–v Digitalisat

Verfasser
Guerricus Igniacensis (GND-Nr.: 119011336).
Titel
Sermo II in assumptione beatae Mariae virginis (sequentibus patrum sententiis).
Angaben zum Text
Nachtrag, 15. Jh., in gotischer Kursive. Auf 2ar–v eine Predigt zu Mariä Himmelfahrt von Guerricus Igniacensis (s. CALMA [http://www.mirabileweb.it/calma/guerricus-igniacensis-abbas-n-1070-ca-m-1157/3552]; SC 202 [Morson / Costello 1973], S. 428–440) folgen 2av drei Kirchenvätersentenzen.
1ar–v leer (außer 1ar Signaturen).
Rubrik
2ar Sermo Werrici abbatis Igniacensis.
Incipit
2ar [F]ilie Ierusalem, nunctiate dilecto quia amore langueo.Verba ista qualiter ad assumptionem beate Marie (Guerr. Igniac. serm. in assumpt. BMV 2,1) …
Explicit
2av … Glorificatio tibi matris proficiat in gloriam, nobis ad ueniam; te prestante cui est honor et gloria in secula seculorum, amen (Guerr. Igniac. serm. in assumpt. BMV 2,6).
Edition
S. Angaben zum Inhalt.

2) 1ra–6ra Digitalisat

Verfasser
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Manuale (versio longior).
Angaben zum Text
Enthält cap. 1–24 des bei Migne PL 40 abgedruckten Textes von Ps.-Augustinus, Manuale (2vb–3va cap. 14–17 und 3va–4va cap. 18–24 unter den Überschriften ›De ciuitate dei‹ bzw. ›De nobilitate anime et amore Cristi‹ zusammengefasst), gefolgt von Ps.-Augustinus, Liber de dulci admonitione animae (CPPM 2, Nr. 3090 = cap. 38–41 des anonym überlieferten, zisterziensischen Traktates Liber de bono conscientiae sive Tractatus de interiori domo seu De conscientia aedificanda [Migne PL 184, Sp. 507C–552C]), eine Verbindung, die als versio longior des ps.-augustinischen Manuale auch anderweitig überliefert ist (CPPM 2, Nr. 3074; Bloomfield, ILWVV 4957).
(1ra–4va) Augustini de contemplatione Christi [nachgetragen ?]. Quoniam in medio laqueorum positi sumus, faciliter a desiderio celesti refrigescimus. Quapropter … (4va) adiuuando exercitus martyrum et confessorum et chorus uirginum speculando (Ps.-Aug. man. praeef., 1–24). (4va–6ra) ›De contemplatione in excessu mentis in deum‹. O anima mea, si uis amari a deo, reforma in te ymaginem suam, et desiderabit te. Consilio namque … (6ra) celestium potius contemplacione, quam terrestrium occupatione; preeunte et conducente atque subsequente [?] gratia domini nostri Iesu Christi qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat per omnia secula seculorum (Ps.-Aug. dulc. admon. [38–41]).
Rubrik
1ra Augustini de contemplatione Christi [nachgetragen ?].
Incipit
1ra Quoniam in medio laqueorum positi sumus, faciliter a desiderio celesti refrigescimus. Quapropter (Ps.-Aug. man. praef.) …
Weiteres Initium
4va O anima mea si vis amari a deo reforma in te imaginem suam et desiderabit te Consilio namque.
Explicit
6ra … celestium potius contemplacione, quam terrestrium occupatione; preeunte et conducente atque subsequente [?] gratia domini nostri Iesu Christi qui cum deo patre et spiritu sancto uiuit et regnat per omnia secula seculorum (Ps.-Aug. dulc. admon. [41]).
Edition
Ps.-Aug. man.: Migne PL 40, Sp. 951–968, hier Sp. 951–962; Ps.-Aug. dulc. admon.: Migne PL 184, Sp. 546D–552C.

3) 6ra–8ra Digitalisat

Verfasser
Egbertus Schonaugiensis (GND-Nr.: 100940374).
Titel
Soliloquium seu Meditationes.
Angaben zum Text
CALMA 3, S. 190.
Incipit
6ra Uerbum mihi ad te, o rex seculorum, Christe Iesu: ausu caritatis alloqui te presumo fac[t]ura [korrigiert aus ?] manus tue
Explicit
8ra … et sit pax eius [lies: eis] in uelamento alarum tuarum per evum, tibi autem, unice dei, cum eterno patre et spiritu sancto laus indeficiens, inuiolabile decus et regnum solidum permanens in secula seculorum, amen.
Edition
Migne PL 195, Sp. 105D–114A.

4) 8ra–rb Digitalisat

Verfasser
(Ps.-)Hieronymus (GND-Nr.: 118550853) / Pelagius (?) (GND-Nr.: 118592432).
Titel
Epistulae II (Auszüge).
Angaben zum Text
Auszüge aus Hier. ep. 125 (s. CPL 620) und Pelagius (?), ep. ad Pammachium et Oceanum (CPL 742) = Ps.-Hier. ep. 32.
(8ra-rb) ›Epistola Jeronimi ad Rusticum monachum de mundi illecebris fugiendis‹. Nichil christiano felicius cui promittuntur regna celorum, nihil laboriosius qui cottidie de uita periclita[t]ur … (8rb) durum, grande, difficile, sed magna sunt premia (Hier. ep. 125 exc.). Explicit epistola Jeronimi ad Rusticum monachum de [mun]di illecebris fugiendis. (8rb) ›Epistola beati Jeronimi ad Pammachium et s Cereanum [lies: et Oceanum]‹. Qui Ethiopem inuitat ad ba[ln]eas, etsi nigredinem non auferat [korrigiert aus: auferant] illi [über der Zeile ergänzt: uel] pecuniam [a]ccipit sibisic rideat ille de nobis, sicut scriptum: qui habitat in celis, irridebit eos (Ps.-Hier. ep. 32 exc.).
Rubrik
8ra ›Epistola Jeronimi ad Rusticum monachum de mundi illecebris fugiendis‹; 8rb ›Epistola beati Jeronimi ad Pammachium et s Cereanum [lies: et Oceanum]‹.
Incipit
8ra Nichil christiano felicius cui promittuntur regna celorum, nihil laboriosius qui cottidie de uita periclita[t]ur (Hier. ep. 125,1) …
Weiteres Initium
8rb Qui Aethiopem invitat ad balneas etsi nigredinem non auferat illi vel pecuniam accipit sibi (Ps.-Hier. ep. 32,1).
Explicit
8rb … sic rideat ille de nobis, sicut scriptum: qui habitat in celis, irridebit eos (Ps.-Hier. ep. 32,6).
Edition
Hier. ep. 125: CSEL 56 (Hilberg 1918), S. 118–142; Ps.-Hier. ep. 32: Migne PL 30, Sp. 239B–242A.

5) 8va–110vb Digitalisat

Beteiligte Personen
Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810) / Mattheus Andebertus (Audebertus) (GND-Nr.: 136517404).
Titel
Flores operum Bernardi Claraevallensis.
Angaben zum Text
Florileg aus Werken Bernards de Clairvaux, in der editio princeps 1556 von Mattheus Andebertus herausgegeben. Auf das Prooemium folgen die 10 Bücher, jeweils mit vorangestellter Kapitelübersicht; am Ende angeschlossen Sentenzen zur Gottesmutter Maria (bis auf 106va ›Quare beata uirgo Maria stella nuncupatur in Ex missus est, ca[pitulo] iii. Loquamur pauca super hoc nomine Maria quod interpretatum maris stella dicituret nomen uirginis Maria ebenfalls bei Andebertus abgedruckt) und ein alphabetischer Sachindex; 110va-vb noch gefolgt von Nachträgen mit weiteren Sentenzen Bernards de Clairvaux.
(8va-vb) ›Incipit proemium super flores Bernardi. Par est in uerbis id odoriferis opus herbis, nempe gerit flores Bernardi nobiliores. Cum non essem alicuius magno exer[citi]o opere occupatus, placuit mihi, ut opuscula uiri illustrissimi beati Bernardi egregii abbatis Cla[r]euallensis … (8vb) ibi iuxta se positas designaui (prol.). [8vb–9ra Kapitelübersicht zu lib. I]. (9ra–105va) ›Sequitur capitulum de eo quid est deus in libro V° de consideratione. Capitulum primum. Quid est deus? Quid est. Merito quidem. Nil competentius eternitati que deus est … (105va) cum fuerit corpus immortae, inpassibile, agile, configuratum denique corpori claritatis sue (libb. I-X). ›Explicit liber Xus. (105va–108rb) Capitula ista (105vb) sunt excepta de quibusdam sententiis uenerabilis patris beati Bernardi, in quibus eruantur uerba quedam melliflua de beatissima dei genitricis Marie …‹. [105vb Kapitelübersicht]. Non est quod me delectet magis, non est quod terreat magis, quam de gloria uirginis … (108vb) dolore parientium aliena, uirgo fecunda, casta, purpurea, mater intacta, ab angelo benedicta (app. de BMV). (108rb–110va) ›Incipiunt rubrice totius libri per alphabetum disposite‹. De aduentu corporali, capitulo X primi libri … (110va) De uirtute uerbi dei, IX VIII [?] decimi (Index alphabeticus). Laus tibi sit, Christe, quoniam liber explicit iste. - 111*r–112*v leer (außer 111*v Federproben).
Rubrik
8va ›Incipit proemium super flores Bernardi‹.
Incipit
8va Par est in uerbis id odoriferis opus herbis, nempe gerit flores Bernardi nobiliores. Cum non essem alicuius magno exer[citi]o opere occupatus, placuit mihi, ut opuscula uiri illustrissimi beati Bernardi egregii abbatis Cla[r]euallensis (prol.) …
Weiteres Initium
9ra Quid est deus Quid est Merito quidem Nil competentius aeternitati quae deus est (lib. I) ; 105vb Non est quod me delectet magis non est quod terreat magis quam de gloria virginis (app. de BMV).
Explicit
110va … De uirtute uerbi dei, IX VIII [?] decimi (Index alphabeticus). Laus tibi sit, Christe, quoniam liber explicit iste.
Edition
Vgl. Mattheus Andebertus (Hg.), Flores operum D. Bernardi abbatis Clarevallen. […], Lyon: B. Rigaud / J. Saugrain, 1556 u.ö.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 230. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.