Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 264
Theologische Sammelhandschrift (Gregorius Magnus; Augustinus; Boethius)
Papier, Pergament · 1, 252 (inkl. der historischen Vor- und Nachsatzbll. 2a, a–b, 249*), 1 Bll. · 35,5 × 25 cm · Deutschland / Frankreich (?) · 14. Jh. (wohl 1. Hälfte)
- Schlagwörter (GND)
- Theologie / Hagiographie / Dogmatik / Exegese / Musik.
- Entstehungsort
- Deutschland / Frankreich (?).
- Entstehungszeit
- 14. Jh. (wohl 1. Hälfte).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament (moderne Vor- und Nachsatzbll. sowie Bll. a–b aus Papier).
- Umfang
- 1, 252 (inkl. der historischen Vor- und Nachsatzbll. 2a, a–b, 249*), 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 35,5 × 25 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 12a + Ib + 19 VI228 + 2 V248 (?) + 1249a + (I-1)250*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 250* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–248), auf Bll. mit Textanfängen zusätzlich eine leicht abweichende Zählung (ebenfalls des 17. Jhs.) von derselben Hand, die ar diese Seitenangaben zum Inhaltsverzeichnis (s. Nachträge und Benutzungsspuren) ergänzt hat; das Bl. 1 vorgebundene, papierne Doppelblatt mit neuzeitlichem Inhaltsverzeichnis von moderner Hand mit a bzw. das 2. Bl. nicht gezählt (Bl. b); moderne, papierne (Bll. 1a, 250*) und historische, pergamentene (Bll. 2a, 249*) Vor- und Nachsatzbll. sowie Bl. b sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 12v–216v Lagenreklamanten (von Text- oder zeitgenössischer Hand) auf der jeweils letzten Seite (i. d. R. zwischen vier Strichen); die Bll. der jeweils ersten Lagenhälfte (zum letzten Senio nur auf den ersten fünf Bll., zu den beiden Quinionen auf den jeweils ersten sechs Bll.) mit a–x in folgender Formgezählt: a–aaaa, av–avi, b–bbbb, bv–bvi usw.
- Schriftraum
- 26 × 18 cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten.
- Zeilenanzahl
- 43 Zeilen.
- Buchgestaltung
- Incipits, Explicits und sonstige (Zwischen-)Überschriften sowie zu Greg. M. dial. Namen (bei Sprecherwechsel) in Rot; rubrizierte Initial- bzw. Satzmajuskeln (selten auch in Rot oder Blau), rote und blaue Paragraphzeichen; Kapitelzählungen am Rand; durchgehend Seitentitel in Majuskeln mit den einzelnen Buchstaben abwechselnd in Rot und Blau (Vorgaben für Rubrikator regelmäßig stehengeblieben); die Einträge der Kapitelverzeichnisse mit abwechselnd roten und blauen Lombarden; s. auch Buchschmuck.
- Buchschmuck
- An Text- und Buchanfängen rot-blaue Fleuronné-Initialen (mit Fleuronné-Leisten), an Kapitel- bzw. untergeordneten Abschnittsanfängen i. d. R. abwechselnd rote und blaue Lombarden mit Fleuronné in Gegenfarbe.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Zahlreiche Korrekturen, v. a. Anmerkungen und Stellenmarkierungen (z. T. mit dem Griffel) v. a. des 14./15. Jhs. (s. auch 2av, kopfständig), darunter 105vb Ersatz eines Kapitelverzeichnisses durch eine Hand des 15. Jhs. auf Rasur. 249*r (kopfständig) Inhaltsverzeichnis zur gesamten Hs. von einer Hand des 15. Jhs. (2av Verweis auf dieses Verzeichnis von moderner Hand), ar ein weiteres von einer Hand des 17. Jhs., die Seitenangaben zu letzterem noch im 17. Jh. ergänzt (s. Seiten-, Blatt-, Lagenzählung).
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini.
- Provenienz
- Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- 1438 im Besitz der Universität Heidelberg nachgewiesen (verzeichnet im Inventar der Bücherschenkung Kf. Ludwigs III. von der Pfalz an die Universität Heidelberg); s. Hanselmann, Bücherschenkung, S. 123 (mit Nachweis). – 2ar Capsa-Nr. C. 134 mit Allacci-Signatur 1010 (Letztere durchgestrichen) sowie alte Signaturen 119, 50 (beide durchgestrichen), 249*v (kopfständig) 1150 (oder 1160 ?).
- Literatur
- Richard W. Clement, A Handlist of Manuscripts Containing
Gregory’s ‚Regula pastoralis‘, in: Manuscripta 28, 1984, S. 33–44, hier S.
42f.; Hanselmann, Bücherschenkung, S. 123; HÜWA 1.2, S. 330; Sabina Magrini, in: Codices Boethiani. A Conspectus of
Manuscripts of the Works of Boethius, Bd. 3: Italy and the Vatican City, hrsg.
von Marina Passalacqua / Lesley Smith
(Warburg Institute Surveys and Texts 28), London/Turin 2001, S. 458, Nr.
444; OVL, Pal.lat.264; Schunke, Einbände 2.2, S. 827; Stevenson, Latini, S. 67f.; TeTra 5, S. 188, Anm. 83 (Nennung dieser Hs. zu Greg. M. past.).
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1
- Verfasser
- Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
- Titel
- Dialogorum libri IV de miraculis patrum Italicorum.
- Angaben zum Text
- CPL 1713. 1ra, 10ra–rb, 20rb–va,
35va–36ra Kapitelverzeichnisse zu lib. I–IV vorangestellt.
1ar–2av leer (außer 2ar Signaturen u. 2av moderne Notiz).
ar Inhaltsverzeichnis des 17. Jhs.
av–bv leer.
- Rubrik
- 1ra ›In Christi nomine incipiunt capitula sancti Gregorij pape urbis Rome in primo dyalogorum libro; 1ra Incipit liber primus dyalogorum Gregorij pape urbis Rome‹.
- Incipit
- 1ra Qvadam die nimiis quorundam secularium tumultibus depressus, quibus in suis negociis plerumque cogimur (Greg. M. dial. prol. ad lib. prim. 1) …
- Explicit
- 52ra … quia salutari hostia post mortem non indigebimus, si ante mortem deo hostia ipsi fuerimus (Greg. M. dial. IV,62,3). Explicit liber dialogorvm sancti Gregorij pape urbis Rome.
- Edition
- Umberto Moricca (Hg.), Gregorii Magni Dialogi libri IV, Rom 1924 (Fonti per la storia d’Italia [57]); SC 251, 260, 265 (De Vogüé 1978–1980).
2) 52ra–89rb
- Verfasser
- Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
- Titel
- Regula pastoralis.
- Angaben zum Text
- CPL 1712; Richard W. Clement, Two Contemporary Gregorian Editions of Pope Gregory the Great’s ‚Regula pastoralis‘ in Troyes Ms. 504, in: Scriptorium 39 (1985), S. 89–97, hier S. 93, Anm. 16 (Erwähnung dieser Hs.). 52ra–vb Kapitelverzeichniss vorangestellt.
- Rubrik
- 52ra ›In‹ Christi nomine incipiunt libri pastoralis editi a sancto Gregorio papa urbis Rome.
- Incipit
- 52vb Pastoralis cure me pondera fugere delitiscendo uoluisse benigna, frater karissime, atque humillima intentone [!] (Greg. M. past. prol.) …
- Explicit
- 89rb … tabula sustineat, ut quia pondus proprium deprimit, tui meriti manus leuet (Greg. M. past. 4). Explicit pastorale Gregorii pape.
- Edition
- SC 381–382 (Rommel 1992).
3) 89rb–182ra
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De trinitate.
- Angaben zum Text
- CPL 329. 89rb–vb unidentifiziertes Inhaltsverzeichnis (Proemium de triplici causa erroris de deo falsa opinancium. ›II.‹ Quod diuina scriptura uerbis omnium rerum usa sit … [89vb] ›XIX.‹ Item de testimonio euangelij ‘nemo bonus, nisi solus deus’ ad superiora clarius intelligenda.), 90ra, 98ra–rb, 105vb, 111vb, 119vb–120ra Kapitelverzeichnisse zu libb. I–V (aus dem sog. Breviculus alter, ed. CCL 50A, S. 541–547, außer 105vb: ursprüngliche Capitulatio ausradiert und von einer Hand des 15. Jhs. ersetzt) vorangestellt, 135va, 139va, 143va Inhaltsangabe zu libb. IX–XI (139va, 143va als Prologus) von Texthand am Rand ergänzt.
- Rubrik
- 89vb ›Incipiunt libri Aurelij Augustini Yponensis episcopi de sancta trinitate que deus est ad Aurelium Cartaginensem episcopum, incipit prologus‹.
- Incipit
- 89vb De trinitate que deus summus et uerus est libros iuuenis inchoaui, senex edidi (Aug. trin. prol. = ep. 174) …
- Explicit
- 182ra … Domine, deus une, deus trinitas, quecumque dixi in hijs libris de tuo agnoscant et tui; si qua de meo, et tu ignosce et tui, ›amen‹ (Aug. trin. XV,28,51). ›Expliciunt libri Aurelij Augustinj de sancta trinitate que deus est ad Aurelium Carthaginensem episcopum‹.
- Edition
- CCL 50–50A (Mountain / Glorie 1968).
4) 182ra–184va
- Verfasser
- Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
- Titel
- De trinitate (Quomodo trinitas unus deus ac non tres dii) .
- Angaben zum Text
- CPL 890.
- Rubrik
- 182ra ›Anicij Manlij Seuerini Boecij, viri clarissimi et illustris exconsulis, ordinarij, patricij incipit liber, quomodo sancta trinitas vnus deus ac non tres dij, ad Quintum Aurelium Memmium Symmachum, virum clarissimum, ordinarium atque patricium‹.
- Incipit
- 182rb I[n]uestigatam diutissime questionem, quantum nostre mentis igniculum lux diuina dignata est (Boeth. trin. praef.) …
- Explicit
- 184va … nequiuit ascendere, quantum imbecillitas subtrahit, uota complebunt (Boeth. trin. 6). ›Explicit [korrigiert aus: Explecit] Boecius de sancta trinitate‹.
- Edition
- Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München / Leipzig 22005, S. 165–181.
5) 184va–185ra
- Verfasser
- Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
- Titel
- Utrum pater et filius et spiritus sanctus de divinitate substantialiter praedicentur.
- Angaben zum Text
- CPL 891.
- Rubrik
- 184va ›Anicij Manlij Seuerini Boecij, viri clarissimi et illustris exconsulis, ordinarij, patricij, ad sanctum Iohannem diaconum, vtrum pater et filius et spiritus sanctus de diuinitate substanialiter predicetur [!]‹.
- Incipit
- 184va Qvero an pater et filius et spiritus sanctus de diuinitate substantialiter predicentur, an alio quolibet modo (Boeth. divin. 1) …
- Explicit
- 185ra … diligencius intuere que dicta sunt et fidem, si poterit, rationemque coniunge (Boeth. divin. 4). ›Explicit liber Boecij ad sanctum Iohannem‹.
- Edition
- Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München / Leipzig 22005, S. 182–185.
6) 185ra–186ra
- Verfasser
- Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
- Titel
- Quomodo substantiae in eo, quod sint, bonae sint sive De hebdomadibus.
- Angaben zum Text
- CPL 892.
- Rubrik
- 185ra ›Incipit eiusdem ad eundem, quomodo substancie in eo, quod sint, bone sint, cum non sint substantialia bona‹.
- Incipit
- 185ra Postulas, ut ex edomadibus nostris eius questionis obscuritatem que continet (Boeth. subst. bon.) …
- Explicit
- 186ra … Idcirco alia quidem iusta, alia ad aliud, omnia bona (Boeth. subst. bon.). ›Explicit‹.
- Edition
- Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München/Leipzig 22005, S. 186–194.
7) 186ra–187va
- Verfasser
- Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
- Titel
- De fide catholica.
- Angaben zum Text
- CPL 893.
- Rubrik
- 186ra ›Anicij Manlij Seuerini Boecij, viri clarissimi et illustris, incipit liber [ergänze: de] christiana fide‹.
- Incipit
- 186ra Christianam fidem nouj ac ueteris testamenti pandit auctoritas, et quamuis nomen (Boeth. fid. cath.) …
- Explicit
- 187va … ubi est rex uirginis filius eritque gaudium sempiternum, delectacio, cibus, opus, laus (Boeth. fid. cath.). ›Finit Boecius de christiana fide‹.
- Edition
- Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München/Leipzig 22005, S. 195–205.
8) 187va–192va
- Verfasser
- Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
- Titel
- Liber contra Eutychen et Nestorium.
- Angaben zum Text
- CPL 894.
- Rubrik
- 187vab ›Incipit liber Boecij ad uersus Nestorium et Euticen pro persona et natura‹.
- Incipit
- 187vb Domino suo ac uenerabili patri Iohanni diacono Boecius filius. Anxie [über der Zeile: o Iohannes] quidem diuque sustinui, ut de ea que in conuentu mota est (Boeth. c. Eut.) …
- Explicit
- 192va … quod illa incommutabilis bonitas atque omnium bonorum causa perscribit (Boeth. c. Eut.). Explicit liber Boecij contra Euticen et Nestorium pro persona et natura deo gratias.
- Edition
- Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München/Leipzig 22005, S. 206–241.
9) 192va–210va
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Enchiridion ad Laurentium de fide, spe et caritate.
- Angaben zum Text
- CPL 295. 192va–194rb Kapitelverzeichnis (entspricht dem in München, BSB, Clm 14487; abgedruckt in: CCL 46 [EVANS 1969], S. 39–46) vorangestellt.
- Rubrik
- 192va ›In nomine domini nostri Iesu Christi incipiunt capitula super ench[ir]ydion beati Augustini episcopi‹. 194va ›Enchiridion‹.
- Incipit
- 194va Dici non potest, dilectissime fili Laurenci, quantum tua eruditione delecter (Aug. enchir. 1,1) …
- Explicit
- 210va … utinam t[a]m[en] m[od]o [lies: tam commodum] quam prolixum, de fide et spe et caritate conscripsi (Aug. enchir. 33,122). ›Explicit Ench[ir]idion beati Augustini quem [!] scripsit Laurencio‹.
- Edition
- CCL 46 (Evans 1969), S. 49–114.
10) 210vb–238rb
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De diversis quaestionibus LXXXIII.
- Angaben zum Text
- CPL 289.
238v leer.
- Rubrik
- 210vb ›Incipiunt lxxxiii questiones, id est, utrum anima a se ipsa sit‹.
- Incipit
- 210vb Omne uerum a ueritate uerum est, et omnis anima eo anima est, quo uera anima est (Aug. divers. quaest. 1) …
- Explicit
- 238rb … Ubi dat intellegere dominum de hiis locutum autem, neuter alterum dimettet, sed fideles ambo essent (Aug. divers. quaest. 83). Explicit liber lxxxiii questionum.
- Edition
- CCL 44A (Mutzenbecher 1975), S. 11–249 (Nennung dieser Hs. S. LV, Nr. 117).
11) 239ra–248vb
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De musica liber VI.
- Angaben zum Text
- S. CPL 258 u. CPPM 3, Nr. 931.
249*r Inhaltsverzeichnis des 15. Jhs.
249*v–250*v leer (außer 249*v Signatur).
- Rubrik
- 239ra ›Incipit liber vius musice Augustini episcopi‹.
- Incipit
- 239ra Satis diu plene atque adeo plane pueriliter per quinque libros in uestigijs numerorum ad moras temporum (Aug. mus. VI,1,1) …
- Explicit
- 248vb … quantum satis est, consueti essent, eadem refellendorum hereticorum necessitate fecisse uideremus (Aug. mus. VI,17,59). Explicit vius musice.
- Edition
- Migne PL 32, Sp. 1161–1194.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2016.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 264. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2016.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.