Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 264

Theologische Sammelhandschrift (Gregorius Magnus; Augustinus; Boethius)

Papier, Pergament · 1, 252 (inkl. der historischen Vor- und Nachsatzbll. 2a, a–b, 249*), 1 Bll. · 35,5 × 25 cm · Deutschland / Frankreich (?) · 14. Jh. (wohl 1. Hälfte)


Schlagwörter (GND)
Theologie / Hagiographie / Dogmatik / Exegese / Musik.
Entstehungsort
Deutschland / Frankreich (?).
Entstehungszeit
14. Jh. (wohl 1. Hälfte).
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament (moderne Vor- und Nachsatzbll. sowie Bll. a–b aus Papier).
Umfang
1, 252 (inkl. der historischen Vor- und Nachsatzbll. 2a, a–b, 249*), 1 Bll.
Format (Blattgröße)
35,5 × 25 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + 12a + Ib + 19 VI228 + 2 V248 (?) + 1249a + (I-1)250*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 250* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–248), auf Bll. mit Textanfängen zusätzlich eine leicht abweichende Zählung (ebenfalls des 17. Jhs.) von derselben Hand, die ar diese Seitenangaben zum Inhaltsverzeichnis (s. Nachträge und Benutzungsspuren) ergänzt hat; das Bl. 1 vorgebundene, papierne Doppelblatt mit neuzeitlichem Inhaltsverzeichnis von moderner Hand mit a bzw. das 2. Bl. nicht gezählt (Bl. b); moderne, papierne (Bll. 1a, 250*) und historische, pergamentene (Bll. 2a, 249*) Vor- und Nachsatzbll. sowie Bl. b sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 12v–216v Lagenreklamanten (von Text- oder zeitgenössischer Hand) auf der jeweils letzten Seite (i. d. R. zwischen vier Strichen); die Bll. der jeweils ersten Lagenhälfte (zum letzten Senio nur auf den ersten fünf Bll., zu den beiden Quinionen auf den jeweils ersten sechs Bll.) mit a–x in folgender Formgezählt: a–aaaa, av–avi, b–bbbb, bv–bvi usw.

Schriftraum
26 × 18 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
43 Zeilen.
Buchgestaltung
Incipits, Explicits und sonstige (Zwischen-)Überschriften sowie zu Greg. M. dial. Namen (bei Sprecherwechsel) in Rot; rubrizierte Initial- bzw. Satzmajuskeln (selten auch in Rot oder Blau), rote und blaue Paragraphzeichen; Kapitelzählungen am Rand; durchgehend Seitentitel in Majuskeln mit den einzelnen Buchstaben abwechselnd in Rot und Blau (Vorgaben für Rubrikator regelmäßig stehengeblieben); die Einträge der Kapitelverzeichnisse mit abwechselnd roten und blauen Lombarden; s. auch Buchschmuck.
Buchschmuck
An Text- und Buchanfängen rot-blaue Fleuronné-Initialen (mit Fleuronné-Leisten), an Kapitel- bzw. untergeordneten Abschnittsanfängen i. d. R. abwechselnd rote und blaue Lombarden mit Fleuronné in Gegenfarbe.

Nachträge und Benutzungsspuren
Zahlreiche Korrekturen, v. a. Anmerkungen und Stellenmarkierungen (z. T. mit dem Griffel) v. a. des 14./15. Jhs. (s. auch 2av, kopfständig), darunter 105vb Ersatz eines Kapitelverzeichnisses durch eine Hand des 15. Jhs. auf Rasur. 249*r (kopfständig) Inhaltsverzeichnis zur gesamten Hs. von einer Hand des 15. Jhs. (2av Verweis auf dieses Verzeichnis von moderner Hand), ar ein weiteres von einer Hand des 17. Jhs., die Seitenangaben zu letzterem noch im 17. Jh. ergänzt (s. Seiten-, Blatt-, Lagenzählung).

Einband
Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
1438 im Besitz der Universität Heidelberg nachgewiesen (verzeichnet im Inventar der Bücherschenkung Kf. Ludwigs III. von der Pfalz an die Universität Heidelberg); s. Hanselmann, Bücherschenkung, S. 123 (mit Nachweis). – 2ar Capsa-Nr. C. 134 mit Allacci-Signatur 1010 (Letztere durchgestrichen) sowie alte Signaturen 119, 50 (beide durchgestrichen), 249*v (kopfständig) 1150 (oder 1160 ?).

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_1117
Literatur
Richard W. Clement, A Handlist of Manuscripts Containing Gregory’s ‚Regula pastoralis‘, in: Manuscripta 28, 1984, S. 33–44, hier S. 42f.; Hanselmann, Bücherschenkung, S. 123; HÜWA 1.2, S. 330; Sabina Magrini, in: Codices Boethiani. A Conspectus of Manuscripts of the Works of Boethius, Bd. 3: Italy and the Vatican City, hrsg. von Marina Passalacqua / Lesley Smith (Warburg Institute Surveys and Texts 28), London/Turin 2001, S. 458, Nr. 444; OVL, Pal.lat.264; Schunke, Einbände 2.2, S. 827; Stevenson, Latini, S. 67f.; TeTra 5, S. 188, Anm. 83 (Nennung dieser Hs. zu Greg. M. past.).
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 1 Digitalisat

Verfasser
Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
Titel
Dialogorum libri IV de miraculis patrum Italicorum.
Angaben zum Text
CPL 1713. 1ra, 10ra–rb, 20rb–va, 35va–36ra Kapitelverzeichnisse zu lib. I–IV vorangestellt.
1ar–2av leer (außer 2ar Signaturen u. 2av moderne Notiz).
ar Inhaltsverzeichnis des 17. Jhs.
av–bv leer.
Rubrik
1ra ›In Christi nomine incipiunt capitula sancti Gregorij pape urbis Rome in primo dyalogorum libro; 1ra Incipit liber primus dyalogorum Gregorij pape urbis Rome‹.
Incipit
1ra Qvadam die nimiis quorundam secularium tumultibus depressus, quibus in suis negociis plerumque cogimur (Greg. M. dial. prol. ad lib. prim. 1) …
Explicit
52ra … quia salutari hostia post mortem non indigebimus, si ante mortem deo hostia ipsi fuerimus (Greg. M. dial. IV,62,3). Explicit liber dialogorvm sancti Gregorij pape urbis Rome.
Edition
Umberto Moricca (Hg.), Gregorii Magni Dialogi libri IV, Rom 1924 (Fonti per la storia d’Italia [57]); SC 251, 260, 265 (De Vogüé 1978–1980).

2) 52ra–89rb Digitalisat

Verfasser
Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
Titel
Regula pastoralis.
Angaben zum Text
CPL 1712; Richard W. Clement, Two Contemporary Gregorian Editions of Pope Gregory the Great’s ‚Regula pastoralis‘ in Troyes Ms. 504, in: Scriptorium 39 (1985), S. 89–97, hier S. 93, Anm. 16 (Erwähnung dieser Hs.). 52ra–vb Kapitelverzeichniss vorangestellt.
Rubrik
52ra ›InChristi nomine incipiunt libri pastoralis editi a sancto Gregorio papa urbis Rome.
Incipit
52vb Pastoralis cure me pondera fugere delitiscendo uoluisse benigna, frater karissime, atque humillima intentone [!] (Greg. M. past. prol.) …
Explicit
89rb … tabula sustineat, ut quia pondus proprium deprimit, tui meriti manus leuet (Greg. M. past. 4). Explicit pastorale Gregorii pape.
Edition
SC 381–382 (Rommel 1992).

3) 89rb–182ra Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De trinitate.
Angaben zum Text
CPL 329. 89rb–vb unidentifiziertes Inhaltsverzeichnis (Proemium de triplici causa erroris de deo falsa opinancium.II.Quod diuina scriptura uerbis omnium rerum usa sit … [89vb] ›XIX.Item de testimonio euangelij ‘nemo bonus, nisi solus deus’ ad superiora clarius intelligenda.), 90ra, 98ra–rb, 105vb, 111vb, 119vb–120ra Kapitelverzeichnisse zu libb. I–V (aus dem sog. Breviculus alter, ed. CCL 50A, S. 541–547, außer 105vb: ursprüngliche Capitulatio ausradiert und von einer Hand des 15. Jhs. ersetzt) vorangestellt, 135va, 139va, 143va Inhaltsangabe zu libb. IX–XI (139va, 143va als Prologus) von Texthand am Rand ergänzt.
Rubrik
89vb ›Incipiunt libri Aurelij Augustini Yponensis episcopi de sancta trinitate que deus est ad Aurelium Cartaginensem episcopum, incipit prologus‹.
Incipit
89vb De trinitate que deus summus et uerus est libros iuuenis inchoaui, senex edidi (Aug. trin. prol. = ep. 174) …
Explicit
182ra … Domine, deus une, deus trinitas, quecumque dixi in hijs libris de tuo agnoscant et tui; si qua de meo, et tu ignosce et tui,amen‹ (Aug. trin. XV,28,51). ›Expliciunt libri Aurelij Augustinj de sancta trinitate que deus est ad Aurelium Carthaginensem episcopum‹.
Edition
CCL 50–50A (Mountain / Glorie 1968).

4) 182ra–184va Digitalisat

Verfasser
Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
Titel
De trinitate (Quomodo trinitas unus deus ac non tres dii) .
Angaben zum Text
CPL 890.
Rubrik
182ra ›Anicij Manlij Seuerini Boecij, viri clarissimi et illustris exconsulis, ordinarij, patricij incipit liber, quomodo sancta trinitas vnus deus ac non tres dij, ad Quintum Aurelium Memmium Symmachum, virum clarissimum, ordinarium atque patricium‹.
Incipit
182rb I[n]uestigatam diutissime questionem, quantum nostre mentis igniculum lux diuina dignata est (Boeth. trin. praef.) …
Explicit
184va … nequiuit ascendere, quantum imbecillitas subtrahit, uota complebunt (Boeth. trin. 6). ›Explicit [korrigiert aus: Explecit] Boecius de sancta trinitate‹.
Edition
Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München / Leipzig 22005, S. 165–181.

5) 184va–185ra Digitalisat

Verfasser
Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
Titel
Utrum pater et filius et spiritus sanctus de divinitate substantialiter praedicentur.
Angaben zum Text
CPL 891.
Rubrik
184va ›Anicij Manlij Seuerini Boecij, viri clarissimi et illustris exconsulis, ordinarij, patricij, ad sanctum Iohannem diaconum, vtrum pater et filius et spiritus sanctus de diuinitate substanialiter predicetur [!]‹.
Incipit
184va Qvero an pater et filius et spiritus sanctus de diuinitate substantialiter predicentur, an alio quolibet modo (Boeth. divin. 1) …
Explicit
185ra … diligencius intuere que dicta sunt et fidem, si poterit, rationemque coniunge (Boeth. divin. 4). ›Explicit liber Boecij ad sanctum Iohannem‹.
Edition
Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München / Leipzig 22005, S. 182–185.

6) 185ra–186ra Digitalisat

Verfasser
Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
Titel
Quomodo substantiae in eo, quod sint, bonae sint sive De hebdomadibus.
Angaben zum Text
CPL 892.
Rubrik
185ra ›Incipit eiusdem ad eundem, quomodo substancie in eo, quod sint, bone sint, cum non sint substantialia bona‹.
Incipit
185ra Postulas, ut ex edomadibus nostris eius questionis obscuritatem que continet (Boeth. subst. bon.) …
Explicit
186ra … Idcirco alia quidem iusta, alia ad aliud, omnia bona (Boeth. subst. bon.). ›Explicit‹.
Edition
Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München/Leipzig 22005, S. 186–194.

7) 186ra–187va Digitalisat

Verfasser
Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
Titel
De fide catholica.
Angaben zum Text
CPL 893.
Rubrik
186ra ›Anicij Manlij Seuerini Boecij, viri clarissimi et illustris, incipit liber [ergänze: de] christiana fide‹.
Incipit
186ra Christianam fidem nouj ac ueteris testamenti pandit auctoritas, et quamuis nomen (Boeth. fid. cath.) …
Explicit
187va … ubi est rex uirginis filius eritque gaudium sempiternum, delectacio, cibus, opus, laus (Boeth. fid. cath.). ›Finit Boecius de christiana fide‹.
Edition
Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München/Leipzig 22005, S. 195–205.

8) 187va–192va Digitalisat

Verfasser
Boethius (GND-Nr.: 11851282X).
Titel
Liber contra Eutychen et Nestorium.
Angaben zum Text
CPL 894.
Rubrik
187vab ›Incipit liber Boecij ad uersus Nestorium et Euticen pro persona et natura‹.
Incipit
187vb Domino suo ac uenerabili patri Iohanni diacono Boecius filius. Anxie [über der Zeile: o Iohannes] quidem diuque sustinui, ut de ea que in conuentu mota est (Boeth. c. Eut.) …
Explicit
192va … quod illa incommutabilis bonitas atque omnium bonorum causa perscribit (Boeth. c. Eut.). Explicit liber Boecij contra Euticen et Nestorium pro persona et natura deo gratias.
Edition
Claudio Moreschini (Hg.), Boethius, De consolatione philosophiae. Opuscula theologica, München/Leipzig 22005, S. 206–241.

9) 192va–210va Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Enchiridion ad Laurentium de fide, spe et caritate.
Angaben zum Text
CPL 295. 192va–194rb Kapitelverzeichnis (entspricht dem in München, BSB, Clm 14487; abgedruckt in: CCL 46 [EVANS 1969], S. 39–46) vorangestellt.
Rubrik
192va ›In nomine domini nostri Iesu Christi incipiunt capitula super ench[ir]ydion beati Augustini episcopi‹. 194va ›Enchiridion‹.
Incipit
194va Dici non potest, dilectissime fili Laurenci, quantum tua eruditione delecter (Aug. enchir. 1,1) …
Explicit
210va … utinam t[a]m[en] m[od]o [lies: tam commodum] quam prolixum, de fide et spe et caritate conscripsi (Aug. enchir. 33,122). ›Explicit Ench[ir]idion beati Augustini quem [!] scripsit Laurencio‹.
Edition
CCL 46 (Evans 1969), S. 49–114.

10) 210vb–238rb Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De diversis quaestionibus LXXXIII.
Angaben zum Text
CPL 289.
238v leer.
Rubrik
210vb ›Incipiunt lxxxiii questiones, id est, utrum anima a se ipsa sit‹.
Incipit
210vb Omne uerum a ueritate uerum est, et omnis anima eo anima est, quo uera anima est (Aug. divers. quaest. 1) …
Explicit
238rb … Ubi dat intellegere dominum de hiis locutum autem, neuter alterum dimettet, sed fideles ambo essent (Aug. divers. quaest. 83). Explicit liber lxxxiii questionum.
Edition
CCL 44A (Mutzenbecher 1975), S. 11–249 (Nennung dieser Hs. S. LV, Nr. 117).

11) 239ra–248vb Digitalisat

Verfasser
Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De musica liber VI.
Angaben zum Text
S. CPL 258 u. CPPM 3, Nr. 931.
249*r Inhaltsverzeichnis des 15. Jhs.
249*v–250*v leer (außer 249*v Signatur).
Rubrik
239ra ›Incipit liber vius musice Augustini episcopi‹.
Incipit
239ra Satis diu plene atque adeo plane pueriliter per quinque libros in uestigijs numerorum ad moras temporum (Aug. mus. VI,1,1) …
Explicit
248vb … quantum satis est, consueti essent, eadem refellendorum hereticorum necessitate fecisse uideremus (Aug. mus. VI,17,59). Explicit vius musice.
Edition
Migne PL 32, Sp. 1161–1194.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2016.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 264. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2016.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.