Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 272
Cassiodorus
Papier, Pergament · 1, 110 Bll. · 34,7–35,2 × 24–25,3 cm · wohl Italien · 13. Jh. (2. Hälfte) oder 14. Jh. (1. Hälfte)
- Schlagwörter (GND)
- Brief / Philosophie / Theologie / Urkunde.
- Entstehungsort
- wohl Italien.
- Entstehungszeit
- 13. Jh. (2. Hälfte) oder 14. Jh. (1. Hälfte).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament (Vorsatzbl. aus Papier).
- Umfang
- 1, 110 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 34,7–35,2 × 24–25,3 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a (inkl. Spiegel) + 4 IV32 + III38 + 4 IV70 + (IV-2)76 + 3 IV102 (75 bzw. 77 u. 78 bei der Foliierung übersprungen) + V112; zwischen Bll. 73 u. 74 das innere Lagendoppelbl. verlorengegangen (mit Textverlust).
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Neuzeitliche Foliierung (1–74, 77, 76, 79–112), z. T. eine ältere korrigierend; Vorsatzbl. nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 8v–32v, 46v–70v, 86v–94v Lagenreklamanten (8v, 70v be- bzw. abgeschnitten, 94v verblasst) auf der jeweils letzten Seite; zusätzliche Kustoden (z. T. beschnitten) 9r, 39r, 54v, 62v, 70v (?) B, f, g, h, i (?) sowie 79r, 87r, 95r c, d, g (?); 71r, 79r, 87r, 95r weitere Lagenkennzeichnungen (?) mittels n oder no (jeweils mit Strich darüber).
- Zustand
- Wenige Bll. leicht verschmutzt; an den Rändern leicht beschnitten (ohne Textverlust außer bei Marginalien). Wenige Fehlstellen (z. T. verstärkt).
- Schriftraum
- 25–25,5 × 16,5–17 cm; ; .
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten.
- Zeilenanzahl
- 42 Zeilen.
- Buchgestaltung
- Incipitis und Explicits bzw. Überschrifen in Rot (Vorgaben für Rubrikator i. d. R. stehengeblieben); an Brief- bzw. Kapitelanfängen (s. auch Buchschmuck) abwechselnd rote und blaue Lombarden (i. d. R. mit zwei vertikalen Zierstrichen in Gegenfarbe); Kapitelübersichten (außer 55vb–56ra) mit abwechselnd roten und blauen Paragraphzeichen.
- Buchschmuck
- 1ra, 2ra beige Initialen mit floralen Verzierungen (2ra in Rot und Gelb) auf quadratischem blauen Hintergrundfeld.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Zahlreiche Korrekturen Anmerkungen und Stellenmarkierungen (u.a. Nota-Zeichen, Maniculae) von spätmittelalterlichen bis frühneuzeitlichen Händen.
- Einband
- Römischer Einband um 1780: weißes Pergament über Pappe. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 828.
- Provenienz
- Augsburg / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- 1567 mit der Bibliothek Ulrich Fuggers von Augsburg (1r Fugger-Signatur 362 von der Hand Martin Gerstmanns, des Agenten und Bibliothekars Ulrich Fuggers, ergänzt: Hen.; verzeichnet im ca. 1555 von Gerstmann angelegten Fugger-Katalog Pal. lat. 1916, 572v, ed. Lehmann, Fuggerbibliotheken 2, S. 108: „Cassiodori epistolae. perg. 362. hen.“) nach Heidelberg gelangt, wohl erst nach Fuggers Tod 1584 in den Besitz der Heidelberger Kurfürsten. Vgl. Lehmann, Fuggerbibliotheken 2, S. 149, 469f. und Walz, Kat. UB Heidelberg 3, S. XXIXf. – 1r Capsa-Nummer C.133 mit Allacci-Signatur 1594 (Letztere durchgestrichen). 1r alte Signatur iii bzw. 111, 1ar 626 (durchgestrichen).
- Literatur
- Lehmann, Fuggerbibliotheken 2, S. 108, S.
476; OVL, Pal.lat.272; Schunke, Einbände 2.2, S. 828; Stevenson, Latini, S. 69.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1ra–105ra
- Verfasser
- Cassiodorus senator (GND-Nr.: 118519514).
- Weitere beteiligte Personen
- Fridericus II imperator (GND-Nr.: 118535765) / Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
- Titel
- Variae (cum additamentis) .
- Angaben zum Text
- CPL 896. Wie auch in anderen Hss. fehlt
Cassiod. var. VII,42–47 (s. Patrizia Stoppacci, in: TeTra 4,
S. 89–99, Nennung dieser Hs. S. 92 [nach Mommsen 1894]).
Textreihenfolge (u. a. durch Fehlbindung ?) gestört: 1ra–vb Praefatio, 1vb–37ra
libb. I–IV, 37ra–rb Kapitelübersichten (37ra zu lib. V, 37rb zu lib. VII),
37va–38rb vier Briefe bzw. Formulare (37va–38ra var. IX,15 [auch 51va–52rb],
38ra VII,23–24 [fehlen 99rb], 38ra–rb VII,41 [bis auf den Schluss auch
101ra–rb]), 38v leer, 39ra–74vb libb. VIII–XII (Text- aufgrund von Blattverlust
zwischen Bll. 73 und 74: in pontibus cum trabium … copia
sequentem valuisset [var. XII,18,1–25,7]), 77ra–76ra
(Foliierungsfehler!) Einschübe (77ra–va zwei nicht in RI2 verzeichnete Urkunden
Ks. Friedrichs II. [ed. Eduard Winkelmann, Zum Leben König
Enzio’s, in: Forschungen zur deutschen Geschichte 26 (1886), S. 308–313, hier
S. 311–313 (nach dieser Hs.)] vom Juli 1239 [Legitimation seines unehelichen
Sohnes Enzio, des späteren Kgs. von Sardinien; ausgestellt vor RI2 5.1, Nr.
2458 (25. Juli 1239)] bzw. vom Januar 1245 [Schenkung an Enzio], „scripta[…]
stilo Cassiodorano“ [Mommsen 1894, S. XCVII]: 77ra–rb
>›In‹ nomine sancte et indiuidue trinitatis
Fr[ider]icus secundus diuina faciente clementia semper
Augustus Romanorum imperator, Ierusalem et Sicilie rex etc. Beneficia mera
sunt principum que fideles extranei frequenter obsequiis promerentur
… [77rb] Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCCXLV, mense
Ianuario, iiijte indictionis, imperante domino nostro Friderico, dei gratia
inuictissimo Romanorum imperatore semper Augusto, Ierusalem et Sicilie rege,
imperij eius anno XXVI°, regni Ierusalem XXU°, regni Sicilie XLVII°
feliciter amen. Datum Grosseti anno, mense et indictione prescriptis
[Friderici II imp. diploma donationis pro Henrico filio a. 1245]. [77rb–va]
Fr[ider]icus dei gratia Romanorum imperator semper
Augustus, Ierusalem et Sicilie rex. Munificentie nostre fertilitas et
potestatis amplissime plenitudo que ad supplicationes extraneorum …
[77va] Datum in castris in episcopatu Bononiensi anno dominice
incarnationis M°CC° tricessimo nono, mense Iulii, duodecime indictionis,
imperii nostri anno decimo nono, regni Ierusalem xu°ij, regni uero
Scicilie [!] xlj° feliciter amen [Friderici II imp.
diploma legitimationis pro Henrico filio a. 1239].; 77va–76ra Exzerpte aus
Gregorius Magnus, Moralia in Iob [CPL 1708]), 76v leer (außer nachgetragene
Notiz zur Textumstellung), 79ra–101rb libb. V–VII,41 (Ende fehlt, s. 38ra–rb),
101v–102v leer (außer 102v Gebetsnachtrag), 103ra–105ra var. XII,23 bis
ubertas se optata (103ra, Z. 18), daran unmittelbar
angeschlossen ein unidentifizierter Text: In consptectu tuo, pater
sanctissime, nostra meret dessolata condictio … (105ra)
consequenter inordinata rerum cupiditas interuenit.; 1vb–2ra,
11rb–va, 19vb–20ra, 29va–vb u. 39ra, 47vb–48ra, 55vb–56ra, 62ra–rb, 69vb–70ra
Kapitelübersichten zu libb. I–IV bzw. VIII–XII jeweils vorangestellt (zu libb.
V und VII s. 37ra–rb).
1ar–v leer (außer 1ar Signaturen).
- Rubrik
- 1ra ›Incipit liber Casiodori epistularum‹.
- Incipit
- 1ra Cvm disertorum gratiam aut communibus fabulis aut gratuitis beneficiis, nullis tamen ueris meritis collegissem (Cassiod. var. praef. 1) …
- Weiteres Initium
- 77ra In nomine sanctae et individuae trinitatis Fridericus secundus divina faciente clementia semper Augustus Romanorum imperator Hierusalem et Siciliae rex etc Beneficia mera sunt principum quae fideles extranei frequenter obsequiis promerentur (Friderici II imp. diploma donationis pro Henrico filio a. 1245) ; 77rb Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper Augustus Hierusalem et Siciliae rex Munificentiae nostrae fertilitas et potestatis amplissimae plenitudo quae ad supplicationes extraneorum (Friderici II imp. diploma legitimationis pro Henrico filio a. 1239) ; 103ra In consptectu tuo pater sanctissime nostra meret desolata condictio (unidentifiziert).
- Explicit
- 101rb … ita ut in alienandis rusticis uel urbanis prediis constitutionum [ergänzt: forma] seruetur (Cassiod. var. VII,41,2 [s. Angaben zum Inhalt]).
- Edition
- MGH AA 12 (Mommsen 1894), S. 3–385 (Nennung dieser Hs. S. LXXVIII, XCVII, Nr. 73); CCL 96 (FRIDH 1973), S. 3–499; s. auch Angaben zum Inhalt.
2) 105ra–112vb
- Verfasser
- Cassiodorus senator (GND-Nr.: 118519514).
- Titel
- De anima (Variarum liber XIII) .
- Angaben zum Text
- CPL 897; s. Patrizia Stoppacci, in: TeTra 4, S. 102–113 (Nennung dieser Hs. S. 107). 105ra Kapitelübersicht vorangestellt.
- Rubrik
- 105ra [Nachtrag am unteren Rand] ›Incipit liber Magni Aurelii Cassiodori senatoris de anima‹.
- Incipit
- 105ra Cvm iam suscepti operis optato fine gauderem neque duodecim uoluminibus (Cassiod. anim. 1) …
- Explicit
- 112vb … qui purificati diuino [korrigiert aus: domino] munere probabili se meruerunt conuersatione tractari [korrigiert aus: tractare ?] (Cassiod. anim. 18). Explicit liber Cassiodori epistularum.
- Edition
- CCL 96 (Halporn 1973), S. 534–575 (Nennung dieser Hs. S. 527).
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2015.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 272. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2015.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.