Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 272

Cassiodorus

Papier, Pergament · 1, 110 Bll. · 34,7–35,2 × 24–25,3 cm · wohl Italien · 13. Jh. (2. Hälfte) oder 14. Jh. (1. Hälfte)


Schlagwörter (GND)
Brief / Philosophie / Theologie / Urkunde.
Entstehungsort
wohl Italien.
Entstehungszeit
13. Jh. (2. Hälfte) oder 14. Jh. (1. Hälfte).
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament (Vorsatzbl. aus Papier).
Umfang
1, 110 Bll.
Format (Blattgröße)
34,7–35,2 × 24–25,3 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a (inkl. Spiegel) + 4 IV32 + III38 + 4 IV70 + (IV-2)76 + 3 IV102 (75 bzw. 77 u. 78 bei der Foliierung übersprungen) + V112; zwischen Bll. 73 u. 74 das innere Lagendoppelbl. verlorengegangen (mit Textverlust).
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Neuzeitliche Foliierung (1–74, 77, 76, 79–112), z. T. eine ältere korrigierend; Vorsatzbl. nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 8v–32v, 46v–70v, 86v–94v Lagenreklamanten (8v, 70v be- bzw. abgeschnitten, 94v verblasst) auf der jeweils letzten Seite; zusätzliche Kustoden (z. T. beschnitten) 9r, 39r, 54v, 62v, 70v (?) B, f, g, h, i (?) sowie 79r, 87r, 95r c, d, g (?); 71r, 79r, 87r, 95r weitere Lagenkennzeichnungen (?) mittels n oder no (jeweils mit Strich darüber).
Zustand
Wenige Bll. leicht verschmutzt; an den Rändern leicht beschnitten (ohne Textverlust außer bei Marginalien). Wenige Fehlstellen (z. T. verstärkt).

Schriftraum
25–25,5 × 16,5–17 cm; ; .
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
42 Zeilen.
Buchgestaltung
Incipitis und Explicits bzw. Überschrifen in Rot (Vorgaben für Rubrikator i. d. R. stehengeblieben); an Brief- bzw. Kapitelanfängen (s. auch Buchschmuck) abwechselnd rote und blaue Lombarden (i. d. R. mit zwei vertikalen Zierstrichen in Gegenfarbe); Kapitelübersichten (außer 55vb–56ra) mit abwechselnd roten und blauen Paragraphzeichen.
Buchschmuck
1ra, 2ra beige Initialen mit floralen Verzierungen (2ra in Rot und Gelb) auf quadratischem blauen Hintergrundfeld.

Nachträge und Benutzungsspuren
Zahlreiche Korrekturen Anmerkungen und Stellenmarkierungen (u.a. Nota-Zeichen, Maniculae) von spätmittelalterlichen bis frühneuzeitlichen Händen.

Einband
Römischer Einband um 1780: weißes Pergament über Pappe. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 828.
Provenienz
Augsburg / Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
1567 mit der Bibliothek Ulrich Fuggers von Augsburg (1r Fugger-Signatur 362 von der Hand Martin Gerstmanns, des Agenten und Bibliothekars Ulrich Fuggers, ergänzt: Hen.; verzeichnet im ca. 1555 von Gerstmann angelegten Fugger-Katalog Pal. lat. 1916, 572v, ed. Lehmann, Fuggerbibliotheken 2, S. 108: „Cassiodori epistolae. perg. 362. hen.“) nach Heidelberg gelangt, wohl erst nach Fuggers Tod 1584 in den Besitz der Heidelberger Kurfürsten. Vgl. Lehmann, Fuggerbibliotheken 2, S. 149, 469f. und Walz, Kat. UB Heidelberg 3, S. XXIXf. – 1r Capsa-Nummer C.133 mit Allacci-Signatur 1594 (Letztere durchgestrichen). 1r alte Signatur iii bzw. 111, 1ar 626 (durchgestrichen).

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_272
Literatur
Lehmann, Fuggerbibliotheken 2, S. 108, S. 476; OVL, Pal.lat.272; Schunke, Einbände 2.2, S. 828; Stevenson, Latini, S. 69.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 1ra–105ra Digitalisat

Verfasser
Cassiodorus senator (GND-Nr.: 118519514).
Weitere beteiligte Personen
Fridericus II imperator (GND-Nr.: 118535765) / Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
Titel
Variae (cum additamentis) .
Angaben zum Text
CPL 896. Wie auch in anderen Hss. fehlt Cassiod. var. VII,42–47 (s. Patrizia Stoppacci, in: TeTra 4, S. 89–99, Nennung dieser Hs. S. 92 [nach Mommsen 1894]). Textreihenfolge (u. a. durch Fehlbindung ?) gestört: 1ra–vb Praefatio, 1vb–37ra libb. I–IV, 37ra–rb Kapitelübersichten (37ra zu lib. V, 37rb zu lib. VII), 37va–38rb vier Briefe bzw. Formulare (37va–38ra var. IX,15 [auch 51va–52rb], 38ra VII,23–24 [fehlen 99rb], 38ra–rb VII,41 [bis auf den Schluss auch 101ra–rb]), 38v leer, 39ra–74vb libb. VIII–XII (Text- aufgrund von Blattverlust zwischen Bll. 73 und 74: in pontibus cum trabiumcopia sequentem valuisset [var. XII,18,1–25,7]), 77ra–76ra (Foliierungsfehler!) Einschübe (77ra–va zwei nicht in RI2 verzeichnete Urkunden Ks. Friedrichs II. [ed. Eduard Winkelmann, Zum Leben König Enzio’s, in: Forschungen zur deutschen Geschichte 26 (1886), S. 308–313, hier S. 311–313 (nach dieser Hs.)] vom Juli 1239 [Legitimation seines unehelichen Sohnes Enzio, des späteren Kgs. von Sardinien; ausgestellt vor RI2 5.1, Nr. 2458 (25. Juli 1239)] bzw. vom Januar 1245 [Schenkung an Enzio], „scripta[…] stilo Cassiodorano“ [Mommsen 1894, S. XCVII]: 77ra–rb >›Innomine sancte et indiuidue trinitatis Fr[ider]icus secundus diuina faciente clementia semper Augustus Romanorum imperator, Ierusalem et Sicilie rex etc. Beneficia mera sunt principum que fideles extranei frequenter obsequiis promerentur … [77rb] Acta sunt hec anno dominice incarnationis MCCXLV, mense Ianuario, iiijte indictionis, imperante domino nostro Friderico, dei gratia inuictissimo Romanorum imperatore semper Augusto, Ierusalem et Sicilie rege, imperij eius anno XXVI°, regni Ierusalem XXU°, regni Sicilie XLVII° feliciter amen. Datum Grosseti anno, mense et indictione prescriptis [Friderici II imp. diploma donationis pro Henrico filio a. 1245]. [77rb–va] Fr[ider]icus dei gratia Romanorum imperator semper Augustus, Ierusalem et Sicilie rex. Munificentie nostre fertilitas et potestatis amplissime plenitudo que ad supplicationes extraneorum … [77va] Datum in castris in episcopatu Bononiensi anno dominice incarnationis M°CC° tricessimo nono, mense Iulii, duodecime indictionis, imperii nostri anno decimo nono, regni Ierusalem xu°ij, regni uero Scicilie [!] xlj° feliciter amen [Friderici II imp. diploma legitimationis pro Henrico filio a. 1239].; 77va–76ra Exzerpte aus Gregorius Magnus, Moralia in Iob [CPL 1708]), 76v leer (außer nachgetragene Notiz zur Textumstellung), 79ra–101rb libb. V–VII,41 (Ende fehlt, s. 38ra–rb), 101v–102v leer (außer 102v Gebetsnachtrag), 103ra–105ra var. XII,23 bis ubertas se optata (103ra, Z. 18), daran unmittelbar angeschlossen ein unidentifizierter Text: In consptectu tuo, pater sanctissime, nostra meret dessolata condictio … (105ra) consequenter inordinata rerum cupiditas interuenit.; 1vb–2ra, 11rb–va, 19vb–20ra, 29va–vb u. 39ra, 47vb–48ra, 55vb–56ra, 62ra–rb, 69vb–70ra Kapitelübersichten zu libb. I–IV bzw. VIII–XII jeweils vorangestellt (zu libb. V und VII s. 37ra–rb).
1ar–v leer (außer 1ar Signaturen).
Rubrik
1ra ›Incipit liber Casiodori epistularum‹.
Incipit
1ra Cvm disertorum gratiam aut communibus fabulis aut gratuitis beneficiis, nullis tamen ueris meritis collegissem (Cassiod. var. praef. 1) …
Weiteres Initium
77ra In nomine sanctae et individuae trinitatis Fridericus secundus divina faciente clementia semper Augustus Romanorum imperator Hierusalem et Siciliae rex etc Beneficia mera sunt principum quae fideles extranei frequenter obsequiis promerentur (Friderici II imp. diploma donationis pro Henrico filio a. 1245) ; 77rb Fridericus dei gratia Romanorum imperator semper Augustus Hierusalem et Siciliae rex Munificentiae nostrae fertilitas et potestatis amplissimae plenitudo quae ad supplicationes extraneorum (Friderici II imp. diploma legitimationis pro Henrico filio a. 1239) ; 103ra In consptectu tuo pater sanctissime nostra meret desolata condictio (unidentifiziert).
Explicit
101rb … ita ut in alienandis rusticis uel urbanis prediis constitutionum [ergänzt: forma] seruetur (Cassiod. var. VII,41,2 [s. Angaben zum Inhalt]).
Edition
MGH AA 12 (Mommsen 1894), S. 3–385 (Nennung dieser Hs. S. LXXVIII, XCVII, Nr. 73); CCL 96 (FRIDH 1973), S. 3–499; s. auch Angaben zum Inhalt.

2) 105ra–112vb Digitalisat

Verfasser
Cassiodorus senator (GND-Nr.: 118519514).
Titel
De anima (Variarum liber XIII) .
Angaben zum Text
CPL 897; s. Patrizia Stoppacci, in: TeTra 4, S. 102–113 (Nennung dieser Hs. S. 107). 105ra Kapitelübersicht vorangestellt.
Rubrik
105ra [Nachtrag am unteren Rand] ›Incipit liber Magni Aurelii Cassiodori senatoris de anima‹.
Incipit
105ra Cvm iam suscepti operis optato fine gauderem neque duodecim uoluminibus (Cassiod. anim. 1) …
Explicit
112vb … qui purificati diuino [korrigiert aus: domino] munere probabili se meruerunt conuersatione tractari [korrigiert aus: tractare ?] (Cassiod. anim. 18). Explicit liber Cassiodori epistularum.
Edition
CCL 96 (Halporn 1973), S. 534–575 (Nennung dieser Hs. S. 527).


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2015.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 272. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2015.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.