Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 275
Commentaria in Vetus Testamentum (Glossa Hiberno-Latina in Genesim; Isidorus; Hrabanus Maurus)
Pergament, Papier · 1, 188, 1 Bll. · 25,3–25,5 × 16,4–16,7 cm · Frankenthal (Pfalz) · ca. 1145–1148
- Entstehungsort
- Frankenthal (Pfalz). (Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium).
- Entstehungszeit
- ca. 1145–1148 . (Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament (modernes Vor- u. Nachsatzbl. aus Papier).
- Umfang
- 1, 188, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 25,3–25,5 × 16,4–16,7 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 4 IV31 (inkl. Bl. 2a) + 2 (IV-1)45 + 3 IV69 + (IV-1)76 + 5 IV116 + (V-2)124 + IV132 + (IV-1)139 + 6 IV187 + (I-1)188*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 188* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–96, 67, 98–187),
Bll. 1–157 bereits von einer Hand des 15. Jhs. (in arabischen Ziffern)
gezählt; Vor- und Nachsatzbll., inkl. des pergamentenen Vorsatzbl. (Bl. 2a),
sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des
Digitalisats übernommen.
7v–84v, 100v–139v, 163v–179v Lagenzählung I-XI, XIII-XVIII, XXI-XXIII (zwischen zwei Punkten; z. T. beschnitten, zu den restlichen Lagen wohl ganz abgeschnitten) auf der jeweils letzten Seite (nach Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, S. 188 von Texthand).
- Zustand
- Einige Fehlstellen und Risse (Letztere genäht).
- Schriftraum
- 18–18,4 × 10,5–11 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 30–33 Zeilen.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Nach Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, S. 48f., S. 188f. von einer Hand geschrieben (ab 38v, Z. 28 „careless and uneven“), die ähnlich einer Hand des „Codex Laureshamensis“ (Würzburg, StA, Mainzer Bücher versch. Inhalts 72, 36ra–80rb [= Hand E, in: Karl Glöckner (Hg.), Codex Laureshamensis, Bd. 1: Einleitung, Regesten, Chronik, Darmstadt 1929, S. 1–20]; Lorsch, ca. 4. Viertel 12. Jh.) ist.
- Buchgestaltung
- 2av Titelseite: leoninischer Hexameter (›Isidorvs Bresit dictando patenter inhesit‹) in roter Mischmajuskel (Capitalis und Unziale) in Form eines Rechtecks geschrieben. Überschriften in roter Minuskel oder Mischmajuskel; an Text- bzw. Kapitelanfängen vergrößerte rote Initialmajuskeln; die letzten Worte oder Zeilen einer Seite (seltener eines Textabschnittes) häufig in breiter Mischmajuskel oder Minuskel (zur Auffüllung des Schriftraumes) geschrieben. Satzmajuskeln; Zitatzeichen.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Wenige Korrekturen, nach Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, S. 188f. von Texthand. 2av Vermerk des 15. Jhs. zur Titelseite; 2ar frühneuzeitliche Inhaltsangabe.
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini; Rücken 1846–1853 erneuert (stark beschädigt): weißes Pergament mit goldgeprägten Wappen von Papst Pius IX. und Kardinalbibliothekar Luigi Lambruschini sowie grünem Signaturschild. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 828.
- Provenienz
- Frankenthal / (Pfalz) / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- 2ar, 85r/84v (kopfständig am unteren Rand) und 106r/105v (kopfständig am
unteren Rand) Besitzvermerke des Augustiner-Chorherrenstifts Groß-Frankenthal
bei Worms (2ar Iste liber pertinet monasterio beate Marie Magdalene in
Franckentall inter Spiram et Wormaciam canonicorum regularium ordinis sancti
Augustini episcopi et doctoris; 106r Iste liber pertinet
monasterio beate Marie Magdalene in maiore Franckental inter Spiram et
[105v] Wormaciam circa [?] Renum situato ordinis canonicorum regularium
sancti Augustini episcopi et doctoris eximij; 85r/84v beschnitten)
von zwei Händen vom Ende des 15. Jhs., 2ar zwei Mal dieselbe Frankenthaler
Signatur (Ff. xi rubeum) des 15. Jhs. Evtl. nachweisbar im
1555/56 erstellten Katalog Kf. Ottheinrichs von der Pfalz (BAV, Pal.lat. 1929,
89v: Isidorus in Vetus Testamentum a Principio Geneseos vsque
ad transmigrationem, auf Perment geschrieben); spätestens wohl 1562
im Zuge der Auflösung des Klosters nach Heidelberg gelangt. Vgl.
Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, Textbd., S. 142f.,
S. 145–147, S. 188f.
2ar alte Signatur B 34.
- Literatur
- Cohen-Mushlin, Medieval Scriptorium, bes. Textbd., S.
48f., 188f.; OVL, Pal.lat.275; Krämer, Handschriftenerbe 1, S. 243; Dáibhí Ó Cróinín, A New Seventh-Century Irish Commentary
on Genesis, in: Sacris erudiri 40, 2001, S. 231–265 (Nennung dieser Hs. S. 235,
Anm. 8); Schunke, Einbände 2.2, S. 828; Stevenson, Latini, S. 70.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
) 2av–187r
- Beteiligte Personen
- Isidorus (GND-Nr.: 118555995) / Hrabanus Maurus (GND-Nr.: 118553909) / Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- Isidori aliorumque Commentaria in Vetus Testamentum.
- Angaben zum Text
- Aus verschiedenen Texten
zusammengestellter Bibelkommentar insb. zu Gn-IV Rg.
(2av–33r) 2av ›Isidorvs Bresit dictando patenter inhesit‹. (1r) ‘In principio creauit deus cęlum et terram’ et cetera usque ‘requieuit ab opere quod patrarat’ (Gn 1,1–2,2). In diuina scriptura iiii sunt que requir[un]tur: persona scriptoris, tempus scribendi, locus scriptionis, qualitas doctrinę. Scriptor est Moyses … (27v) ad Salmon qui natus est in Egypto. Hucusque pauca de Genesi. ›Ysydorvs‹. De nomine quod est Christus. Multa sunt nomina Christi … (28v) populum exprimi uoluit. ›Ysydorus‹. Quod sunt ordines angelorum in cęlo? Responsum: Nouem sunt … (30r) pertinet ad gradum proprium. De apostolis. Certum namque est XII apostolos ante passionem ordinatos esse … (31r) Iudas Scarioth de uico, ubi natus. Maria mater domini de qua tribu orta fuerat in Israel? Responsum: De tribu Iuda … (33r) Maria Magdalena … Dimissa sunt ei peccata multa quia dilexit multum. De sermone alleluia. Quid significat alleluia? … in centesimo XVI psalmo qui sic inchoatur: laudate dominum, Hebrei dicunt alleluia (1r–27v irischer Genesiskommentar [s. Ó Cróinín, A New Seventh-Century Irish Commentary on Genesis, S. 235, Anm. 8 mit weiteren handschriftlichen Überlieferungszeugen], gefolgt von kurzen Kommentaren 27v–28v De nominibus Christi, 28v–30r De ordinibus angelorum, 30r–31r De apostolis, 31r–33r De Maria, 33r De alleluia [vgl. München, BSB, Clm 17739, Bll. 1–43]; mit Quellenangaben: am häufigsten Isidorus, seltener Augustinus, Gregorius, Ieronimus, Philippus und Victor ep. Capuę). (33r–128v) ›Isidorus de uerbo alleluia‹. Sumpta itaque sunt alleluia [!] ab auctoribus Origene, Uictorino, Ambrosio … (128v) ad terras imber de celo descenderet, qui nos a peccato mundaret. Explicit liber tercius (Isid. in Gn-III Rg [s. CPL 1195; ed. Migne PL 83, Sp. 209A–418D; nur Isid. in Gn: Michael M. Gorman (Hg.), Isidorus episcopus Hispalensis, Expositio in Vetus Testamentum. Genesis (Vetus Latina. Die Reste der altlateinischen Bibel. Aus der Geschichte der lateinischen Bibel 38), Freiburg/Basel/Wien 2009]). (129r–180v) ›Incipit liber I in Iesu Navę‹. Donauit deus nomen quid est super omne nomen domino et saluatori nostro Iesu Christo … (180v) ubi ędificatur templum dei ex lapidibus uiuis que est ęcclesia dei uiuentis et ubi est uerus Israel; in Christo Iesu domino nostro, cui est gloria et imperium in secula seculorum, amen (Hraban. in Ios [Kottje, VHWHM, S. 239; ed. Migne PL 108, Sp. 1001C–1100B mit Lücken]) . (180v–182v) Adiecerunt deinde filii Israel deseruire Baalim et diis alienis, tradebanturque in manus … (181v) et reparato certamine in fine fortissime a demonibus triumphauit (Isid. in Idc exc. [ed. Migne PL 83, Sp. 388C–390C]). ›De renouato templo post captiuitatem‹. Quod post septuaginta annos secundum Ieremię prophetiam redeunt ex captiuitate … (182r) hęc omnia figurę nostrę fuerunt, in quo fines sęculorum deuenerunt, suntque uniuersa con(182v) sumata; per dominum nostrum Iesum Christum qui uiuit et regnat per (Isid. in Esr-Mcc [ed. Migne PL 83, Sp. 421D–424D]). (182v–185r) ›Augustini ad Orosium prologus‹. Licet multi doctissimi et probatissimi uiri diuerso quidem stilo … (185r) sicut nos qui per peccatum amisimus uitam, et per gratiam saluatoris recipimus (Ps.-Aug. dial. quaest. 1–8 [s. CPL 373a; CPPM 2, Nr. 151; ed. Migne PL 40, Sp. 733–737). (185r–187r) ›De duobus aureis uitulis‹. Ieroboam timuit, ne cor populi conuerteretur ad dominum suum (s. III Rg 12,26ff.) … (187r) ›Item de regibus et prophetis‹ … Aggeus VI mense II anni Darii regis Persarum prophetauit. Zacharias octauo mense eiusdem anni prophetauit. Nomina prophetarum: … Osee, Iohel, Micheas (unidentifizierte Kommentare zu III-IV Rg).
1ar–v leer.
2ar Besitzvermerk etc.
187v–188*v leer (außer 187v Bibliotheksstempel).
- Rubrik
- 2av ›Isidorvs Bresit dictando patenter inhesit‹.
- Incipit
- 1r ‘In principio creauit deus cęlum et terram’ et cetera usque ‘requieuit ab opere quod patrarat’ (Gn 1,1–2,2). In diuina scriptura iiii sunt que requir[un]tur: persona scriptoris, tempus scribendi, locus scriptionis, qualitas doctrinę. Scriptor est Moyses …
- Weiteres Initium
- 33r Sumpta itaque sunt alleluia ab auctoribus Origene Victorino Ambrosio (Isid. in Gn praef.) ; 129r Donavit deus nomen quod est super omne nomen domino et salvatori nostro Iesu Christo (Hraban. in Ios) ; 180v Adiecerunt deinde filii Israel deservire Baalim et diis alienis tradebanturque in manus (Isid. in Idc) ; 181v Quod post septuaginta annos secundum Ieremiae prophetiam redeunt ex captivitate (Isid. in Esr) ; 182v Licet multi doctissimi et probatissimi viri diverso quidem stilo (Ps.-Aug. dial. quaest. 1) ; 185r Ieroboam timuit ne cor populi converteretur ad dominum suum (s. III Rg 12,26ff.).
- Explicit
- 187r … ›Item de regibus et prophetis‹ … Aggeus VI mense II anni Darii regis Persarum prophetauit. Zacharias octauo mense eiusdem anni prophetauit. Nomina prophetarum: … Osee, Iohel, Micheas.
- Edition
- S. Angaben zum Inhalt.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 275. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.