Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 295

Hincmarus Remensis; Paulinus Aquileiensis; (Ps.-)Hieronymus

Pergament, Papier · 1, 83, 1 Bll. · 25,2–25,4 × 16,9–17,4 cm · s.l. · 12. Jh.


Schlagwörter (GND)
Ethik / Theologie / Monastik / Predigt / Brief.
Entstehungsort
s.l. (unbekannt).
Entstehungszeit
12. Jh.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament (Vor- und Nachsatzbl. aus Papier).
Umfang
1, 83, 1 Bll.
Format (Blattgröße)
25,2–25,4 × 16,9–17,4 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + (IV+1)8 (inkl. Bl. I) + 7 IV64 + III70 + IV78 + II82 + (I-1)83*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 83* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Moderne Foliierung (I, 1–82), Bll. 2–17 bereits von Hand des 15. Jh. in arabischen Ziffern gezählt und auf Bll. 4, 7, 10, 14–17 von moderner Hand wiederholt; Vor- und Nachsatzbl. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.
8v–64v Lagenzählung I-VIII auf der jeweils letzten Seite, außerdem 73v IX (inmitten der 10. Lage).
Zustand
Leicht verschmutzt; Fehlstellen und Risse (z. T. verstärkt). Bll. I, 82 stark beschnitten bzw. beschädigt (verstärkt); 81v Schrift leicht abgerieben.
Wasserzeichen
.

Schriftraum
20,8–21 × 11,3–12,2 cm.
Spaltenanzahl
1 Spalte.
Zeilenanzahl
33–34 Zeilen.
Buchgestaltung
Incipits bzw. Überschriften in roter Minuskel, z. T. mit Capitalis-rustica-Elementen; 75v, 79v, 81v Textanfangsworte rubriziert; rote Initialmajuskeln an Textanfängen (z. T. nicht ausgeführt), Satzmajuskeln.
Buchschmuck
1r schwarze H-Initiale mit Aussparungen.

Nachträge und Benutzungsspuren
Ir (kopfständig) zwei Ct-Exzerpte (12./13. Jh.), eines (zu Ct 7,1) neumiert (s. Bannister, S. 69, Nr. 205).
Zeitgenössische Korrekturen, Anmerkungen v. a. des 15. Jh. und Stellenmarkierungen (darunter Nota-Zeichen und Manicula), neuzeitliche und moderne Textidentifizierungen. 82r Federproben.

Einband
Römischer Einband zwischen 1869 und 1878: weißes Pergament über Pappe; auf Rücken goldgeprägte Wappen von Papst Pius IX. und Kardinalbibliothekar Jean-Baptiste Pitra sowie rotes Signaturschild. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 829.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
1438 im Besitz der Universität Heidelberg nachgewiesen (verzeichnet im Inventar der Bücherschenkung Kf. Ludwigs III. von der Pfalz an die Universität Heidelberg); s. Hanselmann, Bücherschenkung, S. 123 (mit Nachweis). Ir Capsa-Nummer C.88 mit Allacci-Signatur 806 (durchgestrichen) sowie alte Signatur 335.

Faksimile
http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_295
Literatur
Bannister, S. 69, Nr. 205; Hanselmann, Bücherschenkung, S. 123; HÜWA 1.2, S. 330; Jean Leclercq, Ancien sermon monastique dans le manuscrit Palat. lat. 295, in: Mélanges Eugène Tisserant, Bd. 6, Vatikanstadt 1964, S. 577–582, hier S. 577f.; OVL, Pal.lat.295; Schunke, Einbände 2.2, S. 829; Stevenson, Latini, S. 75; TeTra 1, S. 333, Anm. 46.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) Ir Digitalisat

Titel
Ex Cantico canticorum excerpta II.
Angaben zum Text
Nachtrag, 12./13. Jh. Zwei Exzerpte aus Ct, das erste (Ct 4,6–8) in einer von Hieronymus nach der Hexapla des Origenes emendierten Vetus-Latina-Fassung (s. hierzu Eva Schulz-Flügel, Canticum canticorum, Lfg. 1: Einleitung [Vetus Latina. Die Reste der altlateinischen Bibel 10.3], Freiburg i.Br. 1992, S. 73), das zweite (Ct 7,1) nach der Vulgata und neumiert.
Ir Ibo mihi ad montem mu[rre] et ad collem Libani et loq[uar] sponse mee: tota speciosa e[s] … a montibus [Le]opardorum (Ct 4,6–8). Quid uidebitis in Sunamite nisi cohoros [!] castrorumfabricata sunt manu artificis (Ct 7,1).
1ar–v leer.
Iv leer.
Incipit
Ir Ibo mihi ad montem mu[rre] et ad collem Libani et loq[uar] sponse mee: tota speciosa e[s] (Ct 4,6) …
Weiteres Initium
Ir Quid videbitis in Sulamiten nisi choros castrorum (Ct 7,1).
Explicit
Ir … fabricata sunt manu artificis (Ct 7,1).
Edition
Ct 4,6–8: Alberto Vaccari (Hg.), Cantici canticorum Vetus Latina translatio a s. Hieronymo ad Graecum textum hexaplarem emendata, Rom 1959, S. 24; Ct 7,1: Weber / Gryson, S. 1001.

2) 1r–47r Digitalisat

Verfasser
Hincmarus Remensis (GND-Nr.: 118551280).
Weitere beteiligte Personen
Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
Titel
De cavendis vitiis et virtutibus exercendis ad Karolum Calvum regem.
Angaben zum Text
Rep. font. 5, S. 500.
1r ›Incipit epistola beati Gregorii papae ad Regaredum regem‹. Hincmarus, seruus seruorum dei, gratia Christi non merito Remorum episcopus ac plebis dei famulus. Mitto uobis, sicut iussistis, epistolam beati Gregorii ad Regaredum regem Wisigottorum, ex qua … (4r) quam uobis mitti iussistis, nobis transeundum est (Hincm. Rem. vit. et virtut. praef.). ›Incipit epistola‹. [E]xplere uerbis, excellentissime fili, non ualeo, quantum tuo opere, tua uita delector … (5v) post multa annorum curricula ęterna gaudia concedat (Greg. M. ep. IX,229 [Ende fehlt]). Et de misericordię operibus, unde inter cętera in pręsenti (6r) locutus est epistola, qualiter et ex quibus agenda sint … (47r) per sancti spiritus organum infundat cordibus uestris, qui cum coęterno patre et spiritu sancto uiuit et regnat deus per secula seculorum (Hincm. Rem. vit. et virtut. 1–10).
Rubrik
1r ›Incipit epistola beati Gregorii papae ad Regaredum regem‹.
Incipit
1r Hincmarus, seruus seruorum dei, gratia Christi non merito Remorum episcopus ac plebis dei famulus. Mitto uobis, sicut iussistis, epistolam beati Gregorii ad Regaredum regem Wisigottorum, ex qua (Hincm. Rem. vit. et virtut. praef.) …
Weiteres Initium
4r Explere verbis excellentissime fili non valeo quantum tuo opere tua vita delector (Greg. M. ep. IX,229).
Explicit
47r … per sancti spiritus organum infundat cordibus uestris, qui cum coęterno patre et spiritu sancto uiuit et regnat deus per secula seculorum (Hincm. Rem. vit. et virtut. 10).
Edition
Migne PL 125, Sp. 857A–930D; Greg. M. ep. IX,229: CCL 140A (Norberg 1982), S. 805–810.

3) 47r–69r Digitalisat

Verfasser
Paulinus Aquileiensis (GND-Nr.: 118882252) / (Ps.-Augustinus) (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Liber exhortationis sive De salutaribus documentis ad Hericum ducem.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 3078; CSLMA auct. Ital., S. 195f. (PA28).
Rubrik
47r Exhortatio Augustini ad comitem carissimum.
Incipit
47r ›O, mi frater, si cupias scire, quamuis ego nesciam, quam perfectissima atque plenissima sit iustitia (Paulin. Aquil. lib. exhort. 1,1) …
Explicit
69r … quia est tibi cum eterno deo, patre et spiritu sancto, una deitas, gloria, uirtus, imperium et potestas in secula seculorum,amen‹ (Paulin. Aquil. lib. exhort. 66,223). ›Explicit epistola beati Gregorii pape ad Regaredum regem‹ [!].
Edition
Migne PL 99, Sp. 197C–282C (auch in Migne PL 40, Sp. 1047–1078 unter den Werken Augustins); Angelo De Nicola (Hg.), Sancti Paulini Patriarchae Aquileiensis Liber exhortationis (Antichità altoadriatiche. Monografie 2), Triest 2005 (diese Hs. Sigle R).

4) 69r–70v Digitalisat

Beteiligte Personen
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
Tractatus sancti Augustini de regula monachorum.
Angaben zum Text
CPL 1153a.
Rubrik
69r ›[1 Wort ausradiert] Incipit tractatus sancti Augustini de regula monachorum‹.
Incipit
69r Svnt quidam qui uolunt esse remoti a mundo et secum portant illum. Omnia uidentur dimittere
Explicit
70v … ut postmodum mereatur in uitam intrare eternam tenendo ueram humilitatem et pacientiam.
Edition
Jean Leclercq, Ancien sermon monastique dans le manuscrit Palat. lat. 295, in: Mélanges Eugène Tisserant, Bd. 6, Vatikanstadt 1964, S. 577–582, hier S. 580–582.

5) 70v–82r Digitalisat

Verfasser
(Ps.-)Hieronymus (GND-Nr.: 118550853) / (Pelagius ?) (GND-Nr.: 118592432).
Weitere beteiligte Personen
Leo Magnus (GND-Nr.: 118571710).
Titel
Sermones et Epistulae.
Angaben zum Text
(70v–74r) ›Hieronimi presbiteri. Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Dicit hoc de omnibus heresibus … (74r) pro tantis se malam retributionem nouerit redditurum. Conseruemus in omnibus patientiam (Hier. tract. in Ps 119, Anfang fehlt [s. CPL 592; CCL 78 (Morin 1958), S. 251–261]). (74r–75v) ›Sermo eiusdem de persecutionibus‹. ›Fratres, frequenter diximus: semper enim christiani persecutionem patiuntur. Mundus iste … (75v) sed quicumque fecerit uolumtatem patris mei qui in cęlis est, ipse intrabit in regnum cęlorum (Hier. hom. de persecutione christianorum [CPL 606; CCL 78 (Morin 1958), S. 556–559]). (75v–79v) ›Item eiusdem unde supra‹. ›Diversorvm obprobriatribulationes multiplices, quibusdam insinuantibus, te sustinere cognoui … (79v) quam nostra paruitas sufficit ammonere. Soluta [lies: Saluta] omnes qui diligunt dominum nostrum Iesum Christum (Pelagius ?, Ad Oceanum de opprobriis = Ps.-Hier. ep. 41 [CPL 744; Migne PL 30, Sp. 282A–288A]). (79v–81r) ›De obedientia‹. ›Qvi Ethiopeminuitat ad balnea, etsi nigredi[n]em non auferat illi, uel pecuniam accipit sibi … (81r) et uerbo dei plus obedire quam diabolo et iudicium ęternum magis timere quam hominem (Pelagius ?, Ad Pammachium et Oceanum de renuntiatione saeculi = Ps.-Hier. ep. 32 [CPL 742; Migne PL 30, Sp. 239B–242A]). (81v–82r) ›Agnoscat seunusquisque nostrum factum ad imaginem et similitudinem sui conditoris … (82r) Recursis itaque a resurrectione domini quinquaginta diebus aduentum hodie spiritus sancti in apostolos uenerab[il]iter celebramus. Et ita bonis semper operibus insistamus [ein Wort nicht entzifferbar] per sanctos mores (unidentifizierte Predigt zu Pfingsten, der Anfang nach Leo Magnus, serm. 94,2 [s. CCL 138A (Chavasse 1973), S. 579]).
Rubrik
70v ›Hieronimi presbiteri‹.
Incipit
70v Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Dicit hoc de omnibus heresibus (Hier. tract. in Ps 119) …
Weiteres Initium
74r Fratres frequenter diximus semper enim christiani persecutionem patiuntur Mundus iste (Hier. hom. de persecutione christianorum) ; 75v Diversorum opprobria tribulationes multiplices quibusdam insinuantibus te sustinere cognovi (Ps.-Hier. ep. 41,1) ; 79v Qui Aethiopem invitat ad balnea etsi nigredinem non auferat illi vel pecuniam accipit sibi (Ps.-Hier. ep. 32,1) ; 81v Agnoscat se unusquisque nostrum factum ad imaginem et similitudinem sui conditoris (vgl. Leo Magnus, tract. 94,2).
Explicit
82r … Recursis itaque a resurrectione domini quinquaginta diebus aduentum hodie spiritus sancti in apostolos uenerab[il]iter celebramus. Et ita bonis semper operibus insistamus [ein Wort nicht entzifferbar] per sanctos mores.
Edition
S. Angaben zum Inhalt.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 295. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.