Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 303
Theologische Sammelhandschrift (Bernardus Claraevallensis; Hugo de Sancto Victore; Guillelmus de Sancto Theodorico; Gaufridus Autissiodorensis; Og[l]erius de Locedio)
Papier, Pergament · 1, 118, 1 Bll. · 22 × 14 cm · s.l. · 14. Jh. (1371)
- Entstehungsort
- s.l. unbekannt).
- Entstehungszeit
- 14. Jh. (1371).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Papier und Pergament (aus Pergament jeweils das innere Doppelbl. sowie bisweilen auch das äußere bzw. die beiden äußeren Doppelbll. einer Lage: Bll. 1–2, 7–8, 13–14 / 21–22 / 29–30, 37–38, 45–46 / 51–52, 57 / 58, 68–69, 76 / 77, 82–83, 88 / 89, 95–96, 102 / 103, 110–111, 118).
- Umfang
- 1, 118, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 22 × 14 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 2 VII28 + IX46 + (V+1 ?)57 + (IX+1 ?)76 + VI88 + VII102 + VIII118 + (I-1)119*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 119* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–118); Vor- und Nachsatzbl. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 57v, 76v Lagenreklamanten (von Text- bzw. zeitgenössischer Hand).
- Zustand
- Einige Bll. verschmutzt bzw. mit Wasserschaden an den Rändern. Bl. 69 mit Riss (ursprünglich genäht).
- Schriftraum
- 17,5 × 10,5 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- uneinheitlich (33–46 Zeilen).
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Von mehreren Händen in gotischer Kursive, 46r–49v, 51r–52v in gotischer Minuskel geschrieben.
- Buchgestaltung
- (Zwischen-)Überschriften z. T. in Rot; an Text- und Kapitelanfängen rote Lombarden (s. auch Buchschmuck); z. T. rubrizierte Satzmajuskeln, rote Paragraphzeichen. Vorgaben für Rubrikator häufig stehengeblieben (Überschriften jedoch häufig nicht ausgeführt).
- Buchschmuck
- 2r, 23v an Textanfängen und 7v (Kapitelanfang) rot-braune Tier-, genauer Dracheninitialen.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Zeitgenössische und spätere Korrekturen, Anmerkungen und Stellenmarkierungen (u. a. Maniculae). 2r Inhaltsangabe wohl des 17. Jhs., 113r wohl des 16. Jhs.
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1869 und 1878: weißes Pergament über Pappe; auf Rücken goldgeprägte Wappen von Papst Pius IX. und Kardinalbibliothekar Jean-Baptiste Pitra sowie rotes Signaturschild. Vgl. Schunke, Einbände 2.2, S. 829.
- Provenienz
- Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Nach 55v dem Kolophon (Explicit Hugo de archa Noe, finitus [ein abgekürztes Wort nicht auflösbar] anno domini 1371° in die sancti Francisci) mindestens teilweise 1371 geschrieben. – 1r Capsa-Nummer C.37 mit Allacci-Signatur 1935 (beide durchgestrichen) sowie weitere alte Signaturen 186, 43 (Letztere durchgestrichen).
- Literatur
- Schunke, Einbände 2.2, S. 829; Stevenson, Latini, S. 78.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1v
- Titel
- Oratio.
- Angaben zum Text
- - 1ar–1r leer (außer 1r Signaturen).
- Incipit
- 1v Deus qui per culpe reatum offenderis et per p[ri]me antidotum mitigaris …
- Explicit
- 1v … ut tecum simul qui auctor es vite in illa celesti Ierusalem merear sine fine gaudere per dominum nostrum etc.
2) 2r–22v, 103r–112v
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- Sermones XVI in psalmum ‘Qui habitat’.
- Angaben zum Text
- S. CALMA 2, S. 307, Nr. 12. 2r–v Bernard. Claraev. serm. in Ps 90 praef., 2v–22v serm. 1–10, 22v Verweis von späterer Hand auf Bl. 103 (Residuum quere in ultimo sexterno …, ergänzt von anderer Hand: folio 16° a fine), 103r–110r serm. 11–14, 110r–112v serm. 16–17.
- Rubrik
- 2r ›[nachgetragen] Sancti Bernardi abbatis Clareuallensis expositio psalmi Qui habitat etc.‹
- Incipit
- 2r Considero laborem uestrum, fratres, [über der Zeile: non] sine multo miserationis affectu. Quero consolationem (Bernard. Claraev. serm. in Ps 90 praef.) …
- Explicit
- 112v … cum viderunt oculi mei salutare tuum, Iesum tuum, dominum nostrum; qui est super omnia benedictus in secula, amen (Bernard. Claraev. serm. in Ps 90 17,7).
- Edition
- Jean Leclercq / Henri-Marie Rochais (Hgg.), S. Bernardi Opera, Bd. 4, Rom 1966, S. 383–475, 481–492.
3) 22v
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- Sermo de annuntiatione dominica.
- Angaben zum Text
- Bernard. Claraev. serm. de div. 47 (s.
CALMA 2, S. 308, Nr. 14).
23r leer (außer Liniengerüst).
- Incipit
- 22v Aue, Maria, gratia plena. Bene plena, quia deo et angelis et hominibus grata. Hominibus per fecunditatem (Bernard. Claraev. serm. de div. 47) …
- Explicit
- 22v … ab anima non uegetatur, ita anima mortua est que per hec a domino non humiliatur (Bernard. Claraev. serm. de div. 47).
- Edition
- Jean Leclercq / Henri-Marie Rochais (Hgg.), S. Bernardi Opera, Bd. 6.1, Rom 1970, S. 266f.
4) 23v–55v
- Verfasser
- Hugo de Sancto Victore (GND-Nr.: 118554611).
- Titel
- De archa Noe (morali) .
- Angaben zum Text
- Goy, ÜWHV, S. 212–237 (Nr. 2.2.4.3; Nennung dieser Hs. S. 234, Nr. 141).
- Rubrik
- 23v ›De archa Noe pro archa sapientie cum archa matris ecclesie‹ et archa matris gracie, ›incipit prologus‹.
- Incipit
- 23v Cum sederem aliquando in conuentu fratrum et illis interrogantibus meque respondente (Hugo de S. Victore, archa Noe I,1) …
- Explicit
- 55v … multa me loqui delectat, et erat fortassis adhuc quod dicerem, si uestrum fastidium non timerem (Hugo de S. Victore, archa Noe IV,9). Explicit Hugo de archa Noe, finitus [ein abgekürztes Wort nicht auflösbar] anno domini 1371° in die sancti Francisci.
- Edition
- CCM 176 (Sicard 2001), S. 3–117.
5) 55v–66v
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- Liber de diligendo deo.
- Angaben zum Text
- CALMA 2, S. 309, Nr. 24. – 63v, Z. 29–44 verworfener Anfang von Guillelmus de Sancto Theodorico, De contemplando deo (s. 66v–71v).
- Rubrik
- 55v ›Incipit liber beati Bernhardi de diligendo deum [!]‹.
- Incipit
- 55v Uiro illustri domino Almeries, ecclesie Romane dyacono, cardinali et cancellario, Bernhardus abbas dictus de Claraualle, in domino viuere et in domino mori. Oraciones a me et non questiones poscere solebatis, et quidem ego ad neutrum [korrigiert aus: aduentum] ydoneum me esse confido [korrigiert aus: scio] (Bernard. Claraev. dilig. deo prol.) …
- Explicit
- 66v … non erit m[isericord]ie locus aut m[isericord]ie tempus, nullus profecto esse poterit miseracionis affectus (Bernard. Claraev. dilig. deo 15,40).
- Edition
- Jean Leclercq / Henri-Marie Rochais (Hgg.), S. Bernardi Opera, Bd. 3, Rom 1963, S. 119–154.
6) 66v–71v
- Verfasser
- Guillelmus de Sancto Theodorico (GND-Nr.: 118633023).
- Titel
- De contemplando deo.
- Angaben zum Text
- CALMA 5, S. 179f., Nr. 8. Textanfang 66v entspricht der verworfenen Passage 63v, Z. 29–44 und wird ohne Textverlust 67r fortgesetzt. 66v–83v als ein fortlaufender, in 25 Kapitel unterteilter Text geschrieben (66v–71v cap. [1]-X).
- Rubrik
- 66v ›[am Rand] Liber de amore dei beati Bernardi‹.
- Incipit
- 66v Uenite, asscendamus ad montem domini et ad domum dei Iacob, et docebit nos uias suas. Intentiones, voluntates, affectiones et omnia interiora mea (Guill. de S. Theodorico, contempl. deo 1) …
- Explicit
- 71v … forma quam sequimur, gratia qua reconciliamur; adoramus et benedicimus; tibi gloria in secula (Guill. de S. Theodorico, contempl. deo 22).
- Edition
- CCM 88 (Verdeyen 2003), S. 153–169.
7) 71v–83v
- Verfasser
- Guillelmus de Sancto Theodorico (GND-Nr.: 118633023).
- Titel
- De natura et dignitate amoris.
- Angaben zum Text
- CALMA 5, S. 180, Nr. 10. 66v–83v als ein fortlaufender, in 25 Kapitel unterteilter Text geschrieben (71v–83v cap. XI-25).
- Incipit
- 71v Ars est artium ars amoris cuius magisterium ipsa sibi retinuit natura et deus auctor nature (Guill. de S. Theodorico, nat. et dign. amoris 1) …
- Explicit
- 83v … preueniunt et secuntur; et sepe fiunt primi nouissimi et nouissimi primi (Guill. de S. Theodorico, nat. et dign. amoris 45). Et sic est finis libri de amore dei. ›Explicit‹.
- Edition
- CCM 88 (Verdeyen 2003), S. 177–212.
8) 83v
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- Ex epistula ad quandam sanctimonialem excerptum.
- Angaben zum Text
- Kurzer Auszug aus Bernard. Claraev. ep. 114 (s. CALMA 2, S. 305f., Nr. 1).
- Incipit
- 83v Bernardus in epistula 40a ad quandam sanctimonialem. Illud reuera solum et verum est gaudium, quod non de creatura, sed de creatore concipitur (Bernard. Claraev. ep. 114,1) …
- Explicit
- 83v … omne decorum fedum, postremo omne, quodcumque delectare possit, molestum (Bernard. Claraev. ep. 114,1).
- Edition
- Jean Leclercq / Henri-Marie Rochais (Hgg.), S. Bernardi Opera, Bd. 7, Rom 1974, S. 292.
9) 84r–101r
- Verfasser
- Gaufridus Autissiodorensis (GND-Nr.: 10094311X).
- Titel
- Declamationes de colloquio Simonis cum Iesu.
- Angaben zum Text
- CALMA 4, S. 92, Nr. 4. Ohne den Prolog.
- Rubrik
- 84r ›Bernhardus de uita clericorum‹. 84r Colloquium Symonis Petri et domini Ihesu.
- Incipit
- 84r Dixit Symon Petrus ad Ihesum: ecce, nos reliquimus omnia, et secuti sumus te. Fidelis sermo et dignum omni acceptione colloquium Symonis Petri et Ihesu (Gaufrid. Autissiodor. declam. 1) …
- Explicit
- 101r … qui venit, ut vitam habeamus, et habundancius habundemus, Ihesus Christus, filius tuus, dominus noster etc. (Gaufrid. Autissiodor. declam. 60).
- Edition
- SC 364 (Rochais 1990).
10) 101r
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- Ex epistula ad magistrum Henricum Murdac excerptum.
- Angaben zum Text
- Kurzer Auszug aus Bernard. Claraev. ep. 106 (s. CALMA 2, S. 305f., Nr. 1).
- Incipit
- 101r Bernardus in epistula ad Henricum Murlach. Experto crede: aliquid amplius inuenies in siluis quam in libris. Ligna et lapides docebunt te (Bernard. Claraev. ep. 106,2) …
- Explicit
- 101r … An non montes stillant dulcedinem, et colles fluunt lac et mel, et ualles habundabunt frumento (Bernard. Claraev. ep. 106,2)?
- Edition
- Jean Leclercq / Henri-Marie Rochais (Hgg.), S. Bernardi Opera, Bd. 7, Rom 1974, S. 266f.
11) 101v–102v
- Verfasser
- Og(l)erius de Locedio (GND-Nr.: 100971008).
- Titel
- Ex Expositione super evangelium in cena domini excerpta.
- Angaben zum Text
- Kurze Exzerpte aus Og(l)erius de Locedio, Expositio super evangelium in cena domini (sive Sermones XV de sermone domini in ultima cena ad discipulos habito) (s. Edmundus Mikkers, in: DSp 11, Sp. 734).
- Incipit
- 101v Pascalibus dapibus esuriens saturari quicumque requiris, mensula nostra posita est (prol. Migne) …
- Explicit
- 102v … usura non euacuat di[ui]te[m], sed bonis omnibus ditat, et replet [re- über der Zeile] pau[perem] (serm. 11,1 Migne).
- Edition
- S. Migne PL 184, Sp. 879B–950A; G.B. Adriani (Hg.), Beati Oglerii de Tridino, abbatis monasterii Locediensis, ordinis Cisterciensium Opera quae supersunt, Turin 1873, S. 99–243.
12) 113r–118v
- Verfasser
- Hugo de Sancto Victore (GND-Nr.: 118554611).
- Titel
- De virtute orandi.
- Angaben zum Text
- Goy, ÜWHV, S.
404–438 (Nr. 2.2.4.7; Nennung dieser Hs. S. 433, Nr. 198).
119*r–v leer.
- Rubrik
- 113r [nachgetragen] Hugo de virtute orandi.
- Incipit
- 113r Domino et patri Th. H. Munusculum hoc dilectionis mee ea vos precor benignitate suscipite (Hugo de S. Victore, virt. orandi prol.) …
- Explicit
- 118v … quibus mens in oratione accenditur, et gratissimum deo sacrificium in ara cordis adoletur (Hugo de S. Victore, virt. orandi Migne 8 = Feiss / Sicard 14).
- Edition
- Migne PL 176, Sp. 977A–988A; Hugh B. Feiss (Hg.), L’œuvre de Hugues de Saint-Victor, Bd. 1, Turnhout 1997 (Sous la Règle de Saint Augustin 3), S. 126–160.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 303. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.