Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 307

(Ps.-)Anselmus Cantuariensis; Guillelmus de Sancto Theodorico; Gaunilo Maioris monasterii

Papier, Pergament · 1, 114 (inkl. des pergamentenen Vor- und Nachsatzbl.), 1 Bll. · 28 × 19,5–20 cm · Deutschland (?) · 2. Hälfte 14. Jh.


Schlagwörter (GND)
Theologie / Philosophie / Brief / Predigt.
Entstehungsort
Deutschland (?).
Entstehungszeit
2. Hälfte 14. Jh.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament (modernes Vor- und Nachsatzbl. aus Papier).
Umfang
1, 114 (inkl. des pergamentenen Vor- und Nachsatzbl.), 1 Bll.
Format (Blattgröße)
28 × 19,5–20 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + (V+1)10 (inkl. Bl. 2a) + 10 V110 + ([III-4]+1)113* + (I-1)114*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 114* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–112); moderne, papierne sowie historische, pergamentene (Bll. 2a, 113*) Vor- und Nachsatzbll. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 10v–110v zeitgenössische Lagenreklamanten (10v, 90v, 110v beschnitten) auf der jeweils letzten Seite.
Zustand
An den oberen und unteren Rändern leicht beschnitten (ohne Textverlust). Einige Fehlstellen und Risse (ursprünglich genäht). 2ar, 114*v mit Kleberesten von der einstmaligen Verwendung als Vorsatz- bzw. Nachsatzbl.

Schriftraum
21–21,5 × 13,5 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
Bll. 1–91: 38–42 Zeilen; Bll. 92–112: 44–50 Zeilen.
Buchgestaltung
Rote Incipits und Explicits (ab Bl. 92 Platz freigelassen, aber nicht mehr ausgeführt); bis Bl. 68 fast durchgängig rote Seitentitel; an Text- bzw. Kapitelanfängen rote Lombarden (ab Bl. 92 außer 92ra–93rb in Rot oder Schwarz und 110va Platz freigelassen, aber nicht mehr ausgeführt); in den Dialogen Siglen der Redner z. T. rubriziert; z. T. rote Kapitelzählung am Rand.

Nachträge und Benutzungsspuren
Einige zeitgenössische und auch spätere Korrekturen, Anmerkungen und Stellenmarkierungen (darunter Nota-Zeichen, 25r Manicula).

Einband
Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
2ar Capsa-Nummer 42 mit Allacci-Signatur 369 (vgl. BAV, Pal. lat. 1949, 3r) sowie weitere alte Signatur 317.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_307
Literatur
Schunke, Einbände 2.2, S. 830; Stevenson, Latini, S. 79f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 1ra–2ra Digitalisat

Verfasser
Gaunilo Maioris monasterii (GND-Nr.: 118894447).
Titel
Liber pro insipiente (adversus Anselmi in Proslogio ratiocinationem) .
Angaben zum Text
CALMA 4, S. 135–137.
1ar–2av leer (außer 2ar Signaturen, 2av Inhaltsangabe ›Ljbri Anshelmj‹).
Rubrik
1r (am oberen Rand) ›Responsio Anshelmi pro insipiente‹.
Incipit
1ra Dubitanti, utrum sit, uel neganti, quod sit aliqua talis natura qua nichil maius cogitari p[ossi]t (Gaun. Maior. monast. insip.1) …
Explicit
2ra … sed illa pocius argumentanda robustius ac si [!] omnia cum ingenti veneracione et laude suscipienda (Gaun. Maior. monast. insip. 8). ›Explicit responsio Anshelmi pro insipiente‹.
Edition
Migne PL 158, Sp. 241D–248C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 125–129.

2) 2ra–7vb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De grammatico.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289.
Rubrik
2ra ›Incipit liber eiusdem de gramatico etc.
Incipit
2ra De gramatico peto, ut certum me facias, vtrum sit substantia aut qualitas, ut hoc cognito (Anselm. Cant. gramm. 1) …
Explicit
7vb … quod si contigerit, saltem ad exercitacionem disputandi nobis hec profecisse non negabis (Anselm. Cant. gramm. 21). ›Explicit liber Anshelmi de gramatico‹.
Edition
Migne PL 158, Sp. 561A–582A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 145–168.

3) 7vb–18vb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De casu diaboli.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289.
Rubrik
7vb ›Incipit liber eiusdem de casu dyaboli‹.
Incipit
7vb ›Discipulus. Illud apostoli: quid habes quod non accepisti, dicitur hominibus tantum an et angelis?M[agister]‹. Nulla (Anselm. Cant. cas. diab. 1) …
Explicit
18vb … Non est enim aliud uelle quam uti potestate uolendi, sicud idem est loqui et uti potestate loquendi (Anselm. Cant. cas. diab. 28).
Edition
Migne PL 158, Sp. 325C–360C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 233–168.

4) 18vb–20va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De sacrificio azymi et fermentati (ad Waleramnum) (unvollständig) .
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290. Das letzte Kapitel fehlt.
Rubrik
18vb ›Incipit liber Anshelmi de azimo et fermentato‹.
Incipit
18vb Anshelmus, seruus ecclesie Canturiensis, Waleramcio, Nuenburgensi episcopo. Scienti breuiter loquor. Si certus essem prudenciam uestram non fauere (Anselm. Cant. sacrif. praef.) …
Explicit
20va … et fiant azimite; aut si nec istud ualent nec illud uolunt, saltem nec reprehendant azimitas (Anselm. Cant. sacrif. 6).
Edition
Migne PL 158, Sp. 541B–548B, hier Sp. 541B–547B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 223–232, hier S. 223–231.

5) 20va–30ra Digitalisat

Verfasser
Guillelmus de Sancto Theodorico (GND-Nr.: 118633023).
Titel
De sacramento altaris.
Angaben zum Text
S. CALMA 5, S. 180f. Wie auch in anderen Hss. zusammen mit dem Brief an Rupert von Deutz und der Widmungsepistel an Bernard von Clairveaux tradiert; zur verbreiteten Überlieferung unter dem Namen Anselms von Canterbury s. CCM 88 (Ceglar / Verdeyen 2003), S.27–29. – 20v (am oberen Rand) ›De sacrificio corporis Christi‹. (20va–22ra) Fratri in Christo karissimo illuminatos oculos. Lego et relego, karissime, opus uestrum de officijs … (22ra) non inueniret, ubi dentem posset figere, et ut sincerum uas posset incrustare (Guill. Theodor. sacram. altar. ep. ad Rupert. Tuit.). 22r (am oberen Rand) ›De corpore Cristi‹. (22ra) Carissimo suo electo ex militibus suis ille seipsum. Cum nuper recta exigente causa cuidam fratri breuiter de sacramentis scripsissemet ubi opportunum fuerat, ipsa uerba eorum ponere maluerim quam mea (sacram. altar. ep. praef. ad Bernard. Claraev.). (22ra–30ra) Cum christiane fidei ueritas hoc quasi speciali iure premineat, ut non ipsa per intellectum … (30ra) panis Christi, caro eius sermo diuinus est et doctrina celestis qui animam nostram efficit (sacram. altar. 1–14).
Rubrik
20v (am oberen Rand) ›De sacrificio corporis Christi‹ [in Textspalte Platz am Textanfang freigeblieben]. 22r (am oberen Rand) ›De corpore Cristi‹.
Incipit
20va Fratri in Christo karissimo illuminatos oculos. Lego et relego, karissime, opus uestrum de officijs (Guill. Theodor. sacram. altar. ep. ad Rupert. Tuit.) …
Weiteres Initium
22ra Carissimo suo electo ex militibus suis ille seipsum Cum nuper recta exigente causa cuidam fratri breviter de sacramentis scripsissem (Guill. Theodor. sacram. altar. ep. praef. ad Bernard. Claraev.) ; 22ra Cum christianae fidei veritas hoc quasi speciali iure praeemineat ut non ipsa per intellectum (Guill. Theodor. sacram. altar. 1).
Explicit
30ra … panis Christi, caro eius sermo diuinus est et doctrina celestis qui animam nostram efficit (Guill. Theodor. sacram. altar. 14).
Edition
Migne PL 180, Sp. 341A–366A; CCM 88 (Ceglar / Verdeyen 2003), S. 45–91 (Nennung dieser Hs., S. 42, Nr. 50).

6) 30ra–35vb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118633023).
Titel
De veritate.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290. 30rb Kapitelübersicht zwischen Prolog und Kap. 1 eingeschaltet.
Rubrik
30ra ›Incipit prologus in librum de veritate‹. 30rb ›Incipit liber Anshelmi de veritate‹.
Incipit
30ra Tres tractatus pertinentes ad studium sacre scripture quondam feci diuersis temporibus (Anselm. Cant. verit. praef.) …
Explicit
35vb … nullius rei est; sed cum aliquid secundum illam est, tunc eius dicitur ueritas uel rectitudo (Anselm. Cant. verit. 13).
Edition
Migne PL 158, Sp. 467B–486C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 173–199.

7) 35vb–45vb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De processione spiritus sancti.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290.
Rubrik
35vb ›Incipit liber Anshelmi de processione spiritus sancti‹.
Incipit
35vb Negatur a Grecis, quod spiritus sanctus de filio procedat, sicut nos Latini confitemur (Anselm. Cant. process. 1) …
Explicit
45vb … quod aliquatenus corrigendum sit, michi inputetur, non sensui latinitatis (Anselm. Cant. process. 16).
Edition
Migne PL 158, Sp. 285A–326B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 175–219.

8) 45vb–50ra Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De libertate arbitrii.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289. 45vb Kapitelübersicht vorangestellt.
Rubrik
45vb ›Incipit liber Anshelmi Cantuariensis de libero arbitrio‹.
Incipit
45vb ›Discipulus.Quoniam liberum arbitrium [ergänze: videtur] repugnare gratie et predestinacioni et prescientie dei, ipsa libertas arbitrij (Anselm. Cant. libert. arbitr. 1) …
Explicit
50r … sic michi satisfecisti, ut nichil queam inuenire quod necesse habeam de illis interrogare (Anselm. Cant. libert. arbitr. 14).
Edition
Migne PL 158, Sp. 489B–506C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 205–226.

9) 50ra–69rb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Cur deus homo.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289. 50rb-vb Kapitelübersicht zu lib. I-II zwischen Prolog und lib. 1 eingeschaltet.
Rubrik
50ra ›Incipit prologus venerabilis Anshelmi in librum Cur deus homo‹.
Incipit
50ra Opus subditum propter quosdam qui antequam perfectum et exquisitum esset (Anselm. Cant. Cur deus homo praef.) …
Explicit
69rb … rationabiliter invenisse existimamus, deo, non nobis, attribuere debemus qui est benedictus in secula, amen (Anselm. Cant. Cur deus homo II,22).
Edition
Migne PL 158, Sp. 359C–432B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 42–133.

10) 69rb–78va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De concordia praescientiae, praedestinationis et gratiae dei cum libero arbitrio.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289.
Rubrik
69rb ›Incipit liber Anshelmi de concordia presciencie, predestinacionis et gracie dei cum libero arbitrio‹.
Incipit
69rb De tribus illis questionibus, in quibus dei prescientie atque predestinacioni nec non et gratie liberum arbitrium repugnare (Anselm. Cant. concord. praef.) …
Explicit
78va … quia similiter quibusdam placent, si hoc scriberem quod gratis accepi, gratis uolui petentibus inpendere (Anselm. Cant. concord. 3,14).
Edition
Migne PL 158, Sp. 507A–542A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 243–288.

11) 78va–85va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De conceptu virginali et de originali peccato.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289. 78va-vb Kapitelübersicht vorangestellt.
Rubrik
78va ›Incipiunt capitula in librum Anshelmi de conceptu virginali‹. 78vb ›Incipit liber de conceptv virginali‹.
Incipit
78vb Cvm in omnibus religiose tue uoluntati velim, si possim, obsequi, frater et fili karissime Boso, tunc (Anselm. Cant. conc. virg. praef.) …
Explicit
85va … sicuti vero aliter visum fuerit, nullius respuo sententiam, si vera probari poterit (Anselm. Cant. conc. virg. 29).
Edition
Migne PL 158, Sp. 431C–464A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 137–173.

12) 85va–91va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De incarnatione verbi (rec. II).
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289.
Rubrik
85va ›Incipit epistola Anshelmi Cantuariensis archepiscopi ad Vrbanum papam de incarnacione verbi vel fide cristiana‹.
Incipit
85va–85vb Domino et patri vniuerse ecclesie in terra peregrinantis, summo pontifici Vrbano, frater Anshelmus, uita peccator, habitu monachus, siue iubente siue permittente deo Cantuarie metropolis vocatus episcopus, debitam subieccionem cum humili seruicio et deuotis orationibus. Quoniam diuina p[ro]uidencia vestram elegit (85vb) sanctitatem cui fidem et uitam christianam custodiendam (Anselm. Cant. incarn. verb. rec. II,1) …
Explicit
91va … filius tantum genitus, spiritus sanctus nec genitus nec ingenitus, in eodem libello inveniet aperte (Anselm. Cant. incarn. verb. rec. II,16).
Edition
Migne PL 158, Sp. 261B–284C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 1–35.

13) 92ra–106va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Monologion.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290. 92rb-vb Kapitelübersicht zwischen Prolog und Kap. 1 eingeschaltet.
Rubrik
92ra (am oberen Rand nachgetragen) Sancti Anselmi Monologium.
Incipit
92ra Quidam fratres sepe me studioseque precati sunt, ut quedam que illis de meditanda diuinitatis essencia (Anselm. Cant. monol. prol.) …
Explicit
106va … Vere igitur hic est non solum deus, sed solus deus ineffabiliter trinus et vnus,amen‹ (Anselm. Cant. monol. 80).
Edition
Migne PL 158, Sp. 141D–224A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 7–87; Michel Corbin (Hg.), Anselme de Cantorbéry, Monologion. Proslogion (L’œuvre d’Anselme de Cantorbéry 1), Paris 1986, S. 44–204.

14) 106va–110va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Proslogion.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290f. 106vb Kapitelübersicht zwischen Prolog und Kap. 1 eingeschaltet.
Incipit
106va [P]ostquam opusculum quoddam velut exemplum meditandi de ratione fider [!] cogentibus me precibus (Anselm. Cant. prosl. prooem.) …
Explicit
110va … donec intrem in gaudium domini mei qui est trinus et vnus deus benedictus in secula seculorum, amen (Anselm. Cant. prosl. 26).
Edition
Migne PL 158, Sp. 223B–242C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 93–122; Michel Corbin (Hg.), Anselme de Cantorbéry, Monologion. Proslogion (L’œuvre d’Anselme de Cantorbéry 1), Paris 1986, S. 228–286.

15) 110va–111rb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Meditatio I ad concitandum timorem.
Angaben zum Text
S. CALMA 1, S. 290.
Incipit
110va Terret me vita mea. Namque diligenter discussa, apparet michi aut peccatum aut sterilitas (Anselm. Cant. med. 1) …
Explicit
111ra–111rb … et glorier in te inter omnes qui diligunt nomen tuum; qui cum patre (111rb) et spiritu sancto vnus et regnas deus per omnia secula seculorum,amen‹ (Anselm. Cant. med. 1).
Edition
Migne PL 158, Sp. 722A–725B (hier med. 2); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946, S. 76–79.

16) 111rb–112rb Digitalisat

Verfasser
Ps.-Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Homilia IX in assumptione BMV.
Angaben zum Text
Schönberger, RETM 1, S. 525 (Nr. A9190–370/5).
112v–114*v leer (außer 113*v Kreuzzeichen).
Incipit
111rb [I]ntrauit Christus uel Ihesus in quoddam castellum. Quod ad beatam dei genitricem, scio, ista lectio pertineat, ut in eius festiuitate legatur (Ps.-Anselm. Cant. hom. 9) …
Explicit
112rb … Hec est pars optima que non aufferetur ab ea cuius et nos participes simus et meritis et precibus eius per Ihesum Christum, eius filium, qui viuit et regnat cum deo patre in vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum,amen‹ (Ps.-Anselm. Cant. hom. 9).
Edition
Migne PL 158, Sp. 644B–649C.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2014.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 307. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2014.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.