Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 307
(Ps.-)Anselmus Cantuariensis; Guillelmus de Sancto Theodorico; Gaunilo Maioris monasterii
Papier, Pergament · 1, 114 (inkl. des pergamentenen Vor- und Nachsatzbl.), 1 Bll. · 28 × 19,5–20 cm · Deutschland (?) · 2. Hälfte 14. Jh.
- Schlagwörter (GND)
- Theologie / Philosophie / Brief / Predigt.
- Entstehungsort
- Deutschland (?).
- Entstehungszeit
- 2. Hälfte 14. Jh.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament (modernes Vor- und Nachsatzbl. aus Papier).
- Umfang
- 1, 114 (inkl. des pergamentenen Vor- und Nachsatzbl.), 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 28 × 19,5–20 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + (V+1)10 (inkl. Bl. 2a) + 10 V110 + ([III-4]+1)113* + (I-1)114*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 114* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–112); moderne, papierne sowie historische, pergamentene (Bll. 2a, 113*) Vor- und Nachsatzbll. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 10v–110v zeitgenössische Lagenreklamanten (10v, 90v, 110v beschnitten) auf der jeweils letzten Seite.
- Zustand
- An den oberen und unteren Rändern leicht beschnitten (ohne Textverlust). Einige Fehlstellen und Risse (ursprünglich genäht). 2ar, 114*v mit Kleberesten von der einstmaligen Verwendung als Vorsatz- bzw. Nachsatzbl.
- Schriftraum
- 21–21,5 × 13,5 cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten.
- Zeilenanzahl
- Bll. 1–91: 38–42 Zeilen; Bll. 92–112: 44–50 Zeilen.
- Buchgestaltung
- Rote Incipits und Explicits (ab Bl. 92 Platz freigelassen, aber nicht mehr ausgeführt); bis Bl. 68 fast durchgängig rote Seitentitel; an Text- bzw. Kapitelanfängen rote Lombarden (ab Bl. 92 außer 92ra–93rb in Rot oder Schwarz und 110va Platz freigelassen, aber nicht mehr ausgeführt); in den Dialogen Siglen der Redner z. T. rubriziert; z. T. rote Kapitelzählung am Rand.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Einige zeitgenössische und auch spätere Korrekturen, Anmerkungen und Stellenmarkierungen (darunter Nota-Zeichen, 25r Manicula).
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1626 und 1633: grünes Pergament über Pappe, auf Vorder- und Hinterdeckel goldgeprägte Wappensupralibros von Papst Urban VIII. und Kardinalbibliothekar Francesco Barberini.
- Provenienz
- Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- 2ar Capsa-Nummer 42 mit Allacci-Signatur 369 (vgl. BAV, Pal. lat. 1949, 3r) sowie weitere alte Signatur 317.
- Literatur
- Schunke, Einbände 2.2, S. 830; Stevenson, Latini, S. 79f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1ra–2ra
- Verfasser
- Gaunilo Maioris monasterii (GND-Nr.: 118894447).
- Titel
- Liber pro insipiente (adversus Anselmi in Proslogio ratiocinationem) .
- Angaben zum Text
- CALMA 4, S. 135–137.
1ar–2av leer (außer 2ar Signaturen, 2av Inhaltsangabe ›Ljbri Anshelmj‹).
- Rubrik
- 1r (am oberen Rand) ›Responsio Anshelmi pro insipiente‹.
- Incipit
- 1ra Dubitanti, utrum sit, uel neganti, quod sit aliqua talis natura qua nichil maius cogitari p[ossi]t (Gaun. Maior. monast. insip.1) …
- Explicit
- 2ra … sed illa pocius argumentanda robustius ac si [!] omnia cum ingenti veneracione et laude suscipienda (Gaun. Maior. monast. insip. 8). ›Explicit responsio Anshelmi pro insipiente‹.
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 241D–248C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 125–129.
2) 2ra–7vb
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De grammatico.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289.
- Rubrik
- 2ra ›Incipit liber eiusdem de gramatico etc.‹
- Incipit
- 2ra De gramatico peto, ut certum me facias, vtrum sit substantia aut qualitas, ut hoc cognito (Anselm. Cant. gramm. 1) …
- Explicit
- 7vb … quod si contigerit, saltem ad exercitacionem disputandi nobis hec profecisse non negabis (Anselm. Cant. gramm. 21). ›Explicit liber Anshelmi de gramatico‹.
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 561A–582A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 145–168.
3) 7vb–18vb
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De casu diaboli.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289.
- Rubrik
- 7vb ›Incipit liber eiusdem de casu dyaboli‹.
- Incipit
- 7vb ›Discipulus‹. Illud apostoli: quid habes quod non accepisti, dicitur hominibus tantum an et angelis? ›M[agister]‹. Nulla (Anselm. Cant. cas. diab. 1) …
- Explicit
- 18vb … Non est enim aliud uelle quam uti potestate uolendi, sicud idem est loqui et uti potestate loquendi (Anselm. Cant. cas. diab. 28).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 325C–360C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 233–168.
4) 18vb–20va
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De sacrificio azymi et fermentati (ad Waleramnum) (unvollständig) .
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 290. Das letzte Kapitel fehlt.
- Rubrik
- 18vb ›Incipit liber Anshelmi de azimo et fermentato‹.
- Incipit
- 18vb Anshelmus, seruus ecclesie Canturiensis, Waleramcio, Nuenburgensi episcopo. Scienti breuiter loquor. Si certus essem prudenciam uestram non fauere (Anselm. Cant. sacrif. praef.) …
- Explicit
- 20va … et fiant azimite; aut si nec istud ualent nec illud uolunt, saltem nec reprehendant azimitas (Anselm. Cant. sacrif. 6).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 541B–548B, hier Sp. 541B–547B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 223–232, hier S. 223–231.
5) 20va–30ra
- Verfasser
- Guillelmus de Sancto Theodorico (GND-Nr.: 118633023).
- Titel
- De sacramento altaris.
- Angaben zum Text
- S. CALMA 5, S. 180f. Wie auch in anderen Hss. zusammen mit dem Brief an Rupert von Deutz und der Widmungsepistel an Bernard von Clairveaux tradiert; zur verbreiteten Überlieferung unter dem Namen Anselms von Canterbury s. CCM 88 (Ceglar / Verdeyen 2003), S.27–29. – 20v (am oberen Rand) ›De sacrificio corporis Christi‹. (20va–22ra) Fratri in Christo karissimo illuminatos oculos. Lego et relego, karissime, opus uestrum de officijs … (22ra) non inueniret, ubi dentem posset figere, et ut sincerum uas posset incrustare (Guill. Theodor. sacram. altar. ep. ad Rupert. Tuit.). 22r (am oberen Rand) ›De corpore Cristi‹. (22ra) Carissimo suo electo ex militibus suis ille seipsum. Cum nuper recta exigente causa cuidam fratri breuiter de sacramentis scripsissem … et ubi opportunum fuerat, ipsa uerba eorum ponere maluerim quam mea (sacram. altar. ep. praef. ad Bernard. Claraev.). (22ra–30ra) Cum christiane fidei ueritas hoc quasi speciali iure premineat, ut non ipsa per intellectum … (30ra) panis Christi, caro eius sermo diuinus est et doctrina celestis qui animam nostram efficit (sacram. altar. 1–14).
- Rubrik
- 20v (am oberen Rand) ›De sacrificio corporis Christi‹ [in Textspalte Platz am Textanfang freigeblieben]. 22r (am oberen Rand) ›De corpore Cristi‹.
- Incipit
- 20va Fratri in Christo karissimo illuminatos oculos. Lego et relego, karissime, opus uestrum de officijs (Guill. Theodor. sacram. altar. ep. ad Rupert. Tuit.) …
- Weiteres Initium
- 22ra Carissimo suo electo ex militibus suis ille seipsum Cum nuper recta exigente causa cuidam fratri breviter de sacramentis scripsissem (Guill. Theodor. sacram. altar. ep. praef. ad Bernard. Claraev.) ; 22ra Cum christianae fidei veritas hoc quasi speciali iure praeemineat ut non ipsa per intellectum (Guill. Theodor. sacram. altar. 1).
- Explicit
- 30ra … panis Christi, caro eius sermo diuinus est et doctrina celestis qui animam nostram efficit (Guill. Theodor. sacram. altar. 14).
- Edition
- Migne PL 180, Sp. 341A–366A; CCM 88 (Ceglar / Verdeyen 2003), S. 45–91 (Nennung dieser Hs., S. 42, Nr. 50).
6) 30ra–35vb
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118633023).
- Titel
- De veritate.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 290. 30rb Kapitelübersicht zwischen Prolog und Kap. 1 eingeschaltet.
- Rubrik
- 30ra ›Incipit prologus in librum de veritate‹. 30rb ›Incipit liber Anshelmi de veritate‹.
- Incipit
- 30ra Tres tractatus pertinentes ad studium sacre scripture quondam feci diuersis temporibus (Anselm. Cant. verit. praef.) …
- Explicit
- 35vb … nullius rei est; sed cum aliquid secundum illam est, tunc eius dicitur ueritas uel rectitudo (Anselm. Cant. verit. 13).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 467B–486C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 173–199.
7) 35vb–45vb
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De processione spiritus sancti.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 290.
- Rubrik
- 35vb ›Incipit liber Anshelmi de processione spiritus sancti‹.
- Incipit
- 35vb Negatur a Grecis, quod spiritus sanctus de filio procedat, sicut nos Latini confitemur (Anselm. Cant. process. 1) …
- Explicit
- 45vb … quod aliquatenus corrigendum sit, michi inputetur, non sensui latinitatis (Anselm. Cant. process. 16).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 285A–326B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 175–219.
8) 45vb–50ra
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De libertate arbitrii.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289. 45vb Kapitelübersicht vorangestellt.
- Rubrik
- 45vb ›Incipit liber Anshelmi Cantuariensis de libero arbitrio‹.
- Incipit
- 45vb ›Discipulus.‹ Quoniam liberum arbitrium [ergänze: videtur] repugnare gratie et predestinacioni et prescientie dei, ipsa libertas arbitrij (Anselm. Cant. libert. arbitr. 1) …
- Explicit
- 50r … sic michi satisfecisti, ut nichil queam inuenire quod necesse habeam de illis interrogare (Anselm. Cant. libert. arbitr. 14).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 489B–506C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 205–226.
9) 50ra–69rb
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Cur deus homo.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289. 50rb-vb Kapitelübersicht zu lib. I-II zwischen Prolog und lib. 1 eingeschaltet.
- Rubrik
- 50ra ›Incipit prologus venerabilis Anshelmi in librum Cur deus homo‹.
- Incipit
- 50ra Opus subditum propter quosdam qui antequam perfectum et exquisitum esset (Anselm. Cant. Cur deus homo praef.) …
- Explicit
- 69rb … rationabiliter invenisse existimamus, deo, non nobis, attribuere debemus qui est benedictus in secula, amen (Anselm. Cant. Cur deus homo II,22).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 359C–432B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 42–133.
10) 69rb–78va
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De concordia praescientiae, praedestinationis et gratiae dei cum libero arbitrio.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289.
- Rubrik
- 69rb ›Incipit liber Anshelmi de concordia presciencie, predestinacionis et gracie dei cum libero arbitrio‹.
- Incipit
- 69rb De tribus illis questionibus, in quibus dei prescientie atque predestinacioni nec non et gratie liberum arbitrium repugnare (Anselm. Cant. concord. praef.) …
- Explicit
- 78va … quia similiter quibusdam placent, si hoc scriberem quod gratis accepi, gratis uolui petentibus inpendere (Anselm. Cant. concord. 3,14).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 507A–542A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 243–288.
11) 78va–85va
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De conceptu virginali et de originali peccato.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289. 78va-vb Kapitelübersicht vorangestellt.
- Rubrik
- 78va ›Incipiunt capitula in librum Anshelmi de conceptu virginali‹. 78vb ›Incipit liber de conceptv virginali‹.
- Incipit
- 78vb Cvm in omnibus religiose tue uoluntati velim, si possim, obsequi, frater et fili karissime Boso, tunc (Anselm. Cant. conc. virg. praef.) …
- Explicit
- 85va … sicuti vero aliter visum fuerit, nullius respuo sententiam, si vera probari poterit (Anselm. Cant. conc. virg. 29).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 431C–464A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 137–173.
12) 85va–91va
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- De incarnatione verbi (rec. II).
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 289.
- Rubrik
- 85va ›Incipit epistola Anshelmi Cantuariensis archepiscopi ad Vrbanum papam de incarnacione verbi vel fide cristiana‹.
- Incipit
- 85va–85vb Domino et patri vniuerse ecclesie in terra peregrinantis, summo pontifici Vrbano, frater Anshelmus, uita peccator, habitu monachus, siue iubente siue permittente deo Cantuarie metropolis vocatus episcopus, debitam subieccionem cum humili seruicio et deuotis orationibus. Quoniam diuina p[ro]uidencia vestram elegit (85vb) sanctitatem cui fidem et uitam christianam custodiendam (Anselm. Cant. incarn. verb. rec. II,1) …
- Explicit
- 91va … filius tantum genitus, spiritus sanctus nec genitus nec ingenitus, in eodem libello inveniet aperte (Anselm. Cant. incarn. verb. rec. II,16).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 261B–284C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 1–35.
13) 92ra–106va
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Monologion.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 290. 92rb-vb Kapitelübersicht zwischen Prolog und Kap. 1 eingeschaltet.
- Rubrik
- 92ra (am oberen Rand nachgetragen) Sancti Anselmi Monologium.
- Incipit
- 92ra Quidam fratres sepe me studioseque precati sunt, ut quedam que illis de meditanda diuinitatis essencia (Anselm. Cant. monol. prol.) …
- Explicit
- 106va … Vere igitur hic est non solum deus, sed solus deus ineffabiliter trinus et vnus, ›amen‹ (Anselm. Cant. monol. 80).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 141D–224A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 7–87; Michel Corbin (Hg.), Anselme de Cantorbéry, Monologion. Proslogion (L’œuvre d’Anselme de Cantorbéry 1), Paris 1986, S. 44–204.
14) 106va–110va
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Proslogion.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 290f. 106vb Kapitelübersicht zwischen Prolog und Kap. 1 eingeschaltet.
- Incipit
- 106va [P]ostquam opusculum quoddam velut exemplum meditandi de ratione fider [!] cogentibus me precibus (Anselm. Cant. prosl. prooem.) …
- Explicit
- 110va … donec intrem in gaudium domini mei qui est trinus et vnus deus benedictus in secula seculorum, amen (Anselm. Cant. prosl. 26).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 223B–242C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 1, Seckau 1938, S. 93–122; Michel Corbin (Hg.), Anselme de Cantorbéry, Monologion. Proslogion (L’œuvre d’Anselme de Cantorbéry 1), Paris 1986, S. 228–286.
15) 110va–111rb
- Verfasser
- Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Meditatio I ad concitandum timorem.
- Angaben zum Text
- S. CALMA 1, S. 290.
- Incipit
- 110va Terret me vita mea. Namque diligenter discussa, apparet michi aut peccatum aut sterilitas (Anselm. Cant. med. 1) …
- Explicit
- 111ra–111rb … et glorier in te inter omnes qui diligunt nomen tuum; qui cum patre (111rb) et spiritu sancto vnus et regnas deus per omnia secula seculorum, ›amen‹ (Anselm. Cant. med. 1).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 722A–725B (hier med. 2); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946, S. 76–79.
16) 111rb–112rb
- Verfasser
- Ps.-Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
- Titel
- Homilia IX in assumptione BMV.
- Angaben zum Text
- Schönberger, RETM 1,
S. 525 (Nr. A9190–370/5).
112v–114*v leer (außer 113*v Kreuzzeichen).
- Incipit
- 111rb [I]ntrauit Christus uel Ihesus in quoddam castellum. Quod ad beatam dei genitricem, scio, ista lectio pertineat, ut in eius festiuitate legatur (Ps.-Anselm. Cant. hom. 9) …
- Explicit
- 112rb … Hec est pars optima que non aufferetur ab ea cuius et nos participes simus et meritis et precibus eius per Ihesum Christum, eius filium, qui viuit et regnat cum deo patre in vnitate spiritus sancti deus per omnia secula seculorum, ›amen‹ (Ps.-Anselm. Cant. hom. 9).
- Edition
- Migne PL 158, Sp. 644B–649C.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2014.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 307. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2014.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.