Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 312
Theologische Sammelhandschrift (Rupertus Tuitiensis ; [Ps.-]Augustinus)
Pergament, Papier · 1, 148, 1 Bll. · 23 × 16,5 cm · Deutschland(?) · 12. Jh. (wohl 2. Hälfte)
- Schlagwörter (GND)
- Theologie.
- Entstehungsort
- Deutschland(?).
- Entstehungszeit
- 12. Jh. (wohl 2. Hälfte).
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Pergament (Vor- und Nachsatzbl. aus Papier).
- Umfang
- 1, 148, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 23 × 16,5 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 9 IV72 + II76 + 9 IV 148 + (I-1)149*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 149* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.; am Ende Blattverlust.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–148); Vor- und Nachsatzbl. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen. – 8v, 9r Lagenzählung a–b auf der jeweils letzten bzw. ersten Seite.
- Zustand
- An den oberen Rändern beschnitten (ohne Textverlust außer bei Marginalien). Fehlstellen (z. T. verstärkt) und Risse (genäht).
- Schriftraum
- 19–19,5 × 11 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 30–37 Zeilen (i. d. R. 31) Zeilen.
- Buchgestaltung
- Rote Incipits, Explicits und Kapitelüberschriften; Text- (z. T. auch Kapitel-)Anfangsworte in rubrizierter Capitalis rustica (mit unzialen Elementen); rote bzw. rubrizierte Initialmajuskeln (z. T. leicht verziert), rubrizierte Satzmajuskeln; bisweilen Zitatzeichen.
- Buchschmuck
- 1v, 3v, 77v, 97r, 109r, 122r, 141v rot-schwarze Spaltleisteninitialen (1v mit Drachen-, 122r, 141v mit Vierbeinermotiven).
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Einige zeitgenössische und spätere Korrekturen, Anmerkungen (in Rot) von einer wohl frühneuzeitlichen Hand und 141r von Kardinalbibliothekar Angelo Mai (1853–1854), verschiedene Stellenmarkierungen (u. a. 88r rubriziertes Nota-Zeichen, Maniculae). 1r Federproben.
- Einband
- Römischer Einband zwischen 1869 und 1878: weißes Pergament über Pappe; auf Rücken goldgeprägte Wappen von Papst Pius IX. (leicht abgerieben) und Kardinalbibliothekar Jean-Baptiste Pitra sowie rotes Signaturschild. Schunke, Einbände 2.2, S. 830 mit fälschlichen Angaben.
- Provenienz
- Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- 1r Capsa-Nr. C. 85 mit Allacci-Signatur 1121 (Letztere durchgestrichen) sowie alte Signatur 192.
- Literatur
- HÜWA 1.2, S. 330f.; Schunke, Einbände 2.2, S. 830; Stevenson, Latini, S. 82.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1v–76r
- Verfasser
- Rupertus Tuitiensis (GND-Nr.: 118604198).
- Titel
- In canticum canticorum de incarnatione domini.
- Angaben zum Text
- Rhaban Haacke, in:
VL2 8, Sp. 409; Rhaban Haacke, Die Überlieferung der
Schriften Ruperts von Deutz, in: Deutsches Archiv für Erforschung des
Mittelalters 16 (1960), S. 397–436, hier S. 427 (Nennung dieser Hs.).
1ar–1r leer (außer 1r Signaturen etc.).
- Rubrik
- 1v ›Incipit expositio Růtperti abbatis super cantica canticorum‹.
- Incipit
- 1v ›Qvi contra‹ hominem similem sibi luctatur aut in agone contendit opus habet fortitudiene corporis (Rup. Tuit. cant. prol.) …
- Explicit
- 76r … simulque dilectionem amborum, id est patrem et filium et spiritum sanctum, deum unum, uiuum et uerum cuius regnum et imperivm permanet in secula seculorum, ›amen‹. ›Explicit expositio Růperti super cantica canticorum‹.
- Edition
- CCM 26 (Haacke 1974) (diese Hs. Sigle O).
2) 77v–97r
- Verfasser
- Fulgentius Ruspensis (GND-Nr.: 118536834).
- Titel
- De fide ad Petrum seu de regula fidei.
- Angaben zum Text
- CPL 826.- 76v–77r leer.
- Rubrik
- 77v ›Incipit liber sancti Avgustini episcopi de fide et operibus ad Petrvm‹.
- Incipit
- 77v ›Epistolam, fili Petre, t‹uę karitatis accepi, in qua te significasti uelle Herosolimam pergere (Fulg. Rusp. fid. 1) …
- Explicit
- 97r … hereticus et fidei christianę inimicus, atque ex hoc omnibus catholicis anathematizandus appareat (Fulg. Rusp. fid. 87). ›Explicit liber sancti Avgustini de fide et operibus ad Petrvm‹.
- Edition
- CCL 91A (Fraipont 1968), S. 711–760.
3) 97r–109r
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De praesentia dei ad Dardanum (ep. 187).
- Angaben zum Text
- S. CPL 262.
- Rubrik
- 97r ›Incipit liber eiusdem de presentia dei ad Dardanum‹.
- Incipit
- 97r ›Fateor, mi [korrigiert aus: me ?] frater‹ dilectissime ›Dardane‹, illustrior mihi in caritate quam in huius seculi dignitate (Aug. ep. 187,1,1) …
- Explicit
- 109r … ignosce eadem scilicet sincceritate dileccionis mihi optans medicinam qua concedis et ueniam (Aug. ep. 187,13,41). ›Explicit epistula sancti Augustini episcopi ad Dardanum ‹.
- Edition
- CSEL 57 (Goldbacher 1911), S. 81–118.
4) 109r–121v
- Verfasser
- Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
- Titel
- De beata vita.
- Angaben zum Text
- CPL 254.
- Rubrik
- 109r ›Incipit liber sancti Avgustini episcopi de vitat beata‹.
- Incipit
- 109r ›Si ad philosophie‹ portum, e quo iam in beate uite regionem solumque proceditur (Aug. beat. vit. 1,1) …
- Explicit
- 121v … si uobis cordi est ad deum reditus noster. His dictis facto disputationis fine discessimus (Aug. beat. vit. 4,36). ›Explicit liber sancti Augustini egregii doctoris de vita beata‹.
- Edition
- CCL 29 (Green 1970), S. 65–85.
5) 121v–141r
- Verfasser
- Adalgerus monachus aut episcopus (?) (GND-Nr.: 102418241).
- Titel
- Admonitio ad Nonswindam reclusam seu Liber de studio virtutum.
- Angaben zum Text
- CALMA 1, S. 19; CPL 1219; Franz-Joseph Worstbrock, in: VL2 1, Sp. 42f., CPPM 2, Nr. 911 und CALMA 1, S. 16–21 (Nennung dieser Hs. S. 18) (alle drei mit zusammenfassenden Hinweisen auf verschiedene Fassungen und zur Autorenfrage). 122r–124r Prolog, 124r–v zwölf metrische Verse über das Werk des Augustinus (Walther, IC 3355 [nach dieser Hs.]) und 124v Kapitelübersicht vorangestellt. In derselben Zusammenstellung auch überliefert in Budapest, UB, Cod. [lat.] 55, 48v–60r (s. Petrum Tóth, Catalogus codicum latinorum medii aevi Bibliothecae universitatis Budapestinensis, Budapest 2008, S. 54f. [online: http://www.manuscripta-mediaevalia.de/hs/kataloge/Budapest.pdf (Zugriff: 25.08.2017)]). – 121v ›Incipit prologus sequentis operis‹. (122r) ›Novit dilectissima‹ karitas uestra beatum Petrum, apostolorum principem, inter cętera diuinę prędicationis documenta taliter locutum fuisse … (124r) omne animal benedictione complebit; cui est honor et gloria per infinita secula seculorum, amen. Corporis extantes ut sunt [korrigiert aus: sint] sic cordis et aures / plus excellentes, sed sensibus interiores … hinc capiant omnes animę documenta [korrigiert aus: ducumenta] fideles. ›Hic incipiunt capitula sequentis operis‹ … ›Expliciunt capitula‹. (125r) ›Ammonitio de laude caritatis et quomodo cunctis uirtutibus preferatur‹. ›Tuę‹ non inmemor pię petitionis, karissima mater, tibi, ut rogasti, scribere studui. Noui enim ardorem animi tui … (141r) qui in te operatur et uelle et perficere pro bona uoluntate cuique est honor et potestas et imperium per infinita ›seculorum secula, amen‹.
- Rubrik
- 121v ›Incipit prologus sequentis operis‹.
- Incipit
- 122r ›Novit dilectissima‹ karitas uestra beatum Petrum, apostolorum principem, inter cętera diuinę prędicationis documenta taliter locutum fuisse …
- Weiteres Initium
- 124r ›Corporis exstantes ut sunt sic cordis et aures plus excellentes sed sensibus interiores (Verse);‹; 125r ›Tuae non immemor piae petitionis carissima mater tibi ut rogasti scribere studui Novi enim ardorem animi tui (cap. 1)‹.
- Explicit
- 141r … qui in te operatur et uelle et perficere pro bona uoluntate cuique est honor et potestas et imperium per infinita ›seculorum secula, amen‹.
- Edition
- Migne PL 134, Sp. 915C–938C (ohne Prolog und Verse); für weitere Versionen und Textausgaben s. CPPL 2, Nr. 911 u. CSLMA 1, S. 16–21.
6) 141r–148v
- Titel
- De vita christiana (unvollständig).
- Angaben zum Text
- CPL 730. Am Ende Text- aufgrund von Blattverlust. – 141r
›Incipit liber sancti Augustini episcopi de christiana vita‹.
(141v) ›Ut ego p‹eccator et ultimus, insipientior cęteris
et inperitior uniuersis, te ut sanctitatis et iusticię uiam pergas …
(148v) qui nec noui nec ueteris testamenti pręcepta custodis. Sed ne
sine (Ps.-Aug. vit. christ. praef.-cap. 10) [Text bricht ab].
149*r–v leer.
- Rubrik
- 141r ›Incipit liber sancti Augustini episcopi de christiana vita‹.
- Incipit
- 141v ›Ut ego p‹eccator et ultimus, insipientior cęteris et inperitior uniuersis, te ut sanctitatis et iusticię uiam pergas (Ps.-Aug. vit. christ. praef.) …
- Edition
- Migne PL 40, Sp. 1031–1046, hier Sp. 1031–1041.
- Bearbeitet von
- Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2019.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 312. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.