Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 313

Handschrift mit beigebundenem Fragment

Papier, Pergament · 1, 125 (inkl. der pergamentenen Vor- und Nachsatzbll.), 1 Bll. · 29 × 22 cm · Deutschland (?) / s.l. · 14./15. Jh.


Schlagwörter (GND)
Urkunde / Theologie.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament (modernes Vor- und Nachsatzbl. aus Papier).
Umfang
1, 125 (inkl. der pergamentenen Vor- und Nachsatzbll.), 1 Bll.
Format (Blattgröße)
29 × 22 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
Hs. mit beigebundenem Fragment (Bl. a; Bl. 1–124*). (I-1)1a + (VI+1)12 (inkl. Bl. a) + 9 VI120 + II124* + (I-1)125*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 125* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–122), pergamentenes Vorsatzbl. von moderner Hand a gezählt; historische, pergamentene Nachsatzbll. (123*–124*) sowie modernes, papiernes Vor- und Nachsatzbl. sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.


Einband
Römischer Einband zwischen 1869 und 1878: weißes Pergament über Pappe; auf Rücken goldgeprägte Wappen von Papst Pius IX. und Kardinalbibliothekar Jean-Baptiste Pitra sowie rotes Signaturschild. Schunke, Einbände 2.2, S. 830 mit fälschlichen Angaben.
Provenienz
Heidelberg / Prag oder Leitmeritz (?).
Geschichte der Handschrift
Das als Vorsatzbl. beigebundene Fragmentbl. a könnte darauf verweisen, dass der gesamte Codex aus dem Kollegiatkapitel auf dem Vyšehrad bei Prag oder in Leitmeritz (tschech. Litomĕřice) stammt. – Bl. ar Capsa-Nr. C. 55 mit Allacci-Signatur 1343 (Letztere durchgestrichen) sowie alte Signatur 137. – S. auch zum Fragmentbl. a und zu Bll. 1–124*.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_313
Literatur
Jean Châtillon, Le ‚De duodecim patriarchis‘ ou ‚Beniamin minor‘ de Richard de Saint-Victor. Description et essai de classification des manuscrits, in: Revue d’histoire des textes 21, 1991, S. 159–236, hier S. 230f., Nr. 137; Goy, ÜWRV, S. 246, Nr. 209; OVL, Pal.lat.313; Rektorbücher 1, S. 479, Nr. 122; Schunke, Einbände 2.2, S. 830; Stevenson, Latini, S. 82f.; Walz, Marsilius, S. 33, S. 52f.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

(Bl. 1–124*)

Sachtitel / Inhalt
Richardus de Sancto Victore.
Entstehungsort
Deutschland (?).
Entstehungszeit
(wohl noch) 14. Jh.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Pergament.
Umfang
124 Bll.
Format (Blattgröße)
29 × 22 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
S. zum Codex.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
12v–96v Lagenreklamanten (von Text- bzw. zeitgenössischer Hand, 48v rubriziert) auf der jeweils letzten Seite.
Zustand
Am Anfang leicht verschmutzt. Wenige Fehlstellen und Risse (bisweilen verstärkt). 124*v Klebereste von einer vormaligen Verwendung als Hinterspiegel.

Schriftraum
21,5–22,5 × 15,5–16 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
44–48 Zeilen.
Buchgestaltung
Incipits und Kapitelüberschriften i. d. R. in Rot (81vb Explicit und Incipit rubriziert), ab 101rb Platz hierfür freigelassen (aber nicht ausgeführt); an Text- und Kapitelanfängen rote Lombarden (Vorgaben für Rubrikator z. T. stehengeblieben, bisweilen nicht ausgeführt); bis 103r rubrizierte Satzmajuskeln, seltener rote Paragraphzeichen; z. T. Kapitelzählungen (z. T. in Rot); in Kapitelübersichten rote Initialmajuskeln (22ra nur teilweise ausgeführt) und rote Kapitelzählungen.

Nachträge und Benutzungsspuren
Zahlreiche v. a. zeitgenössische Korrekturen, Anmerkungen und Stellenmarkierungen (u. a. Maniculae).

Provenienz
Heidelberg / Prag oder Leitmeritz.
Walz, Marsilius, S. 33, S. 52f. identifiziert diese Hs. mit einem Katalogeintrag der Heidelberger Universität aus dem Jahr 1396, der eines der Bücher aus dem Besitz des Marsilius von Inghen († 1396, seit 1386 u. a. als Gründungsrektor an der Univ. Heidelberg [s. Mieczysław Markowski, in: VL2 6, Sp. 136–141 und Drüll, Gelehrtenlexikon, S. 373f.]) verzeichnet (Miethke, Rektorbücher 1, S. 479, Nr. 122 = Toepke, Matr. Heidelberg 1, S. 680, Nr. 444: „Item plures libri Richardi de Sancto Victore in uno volumine“), sowie mit einem Eintrag im Universitätsbibliothekskatalog von 1466 (Heidelberg, UB, Heid. Hs. 47, 4v: Liber Richardi de Sancto Victore de duodecim patriarchis qui alio nomine dicitur minor Beniamin et alio nomine de minore contemplacione, idem de archa mistica siue maiori contemplacione, de exterminacione mali et promocione boni, de potestate ligandi atque soluendi, cum quibusdam alijs, in pergameno). – S. auch Geschichte der Handschrift.

1) 1ra–22ra Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
Beniamin minor seu De praeparatione animi ad contemplationem seu De duodecim patriarchis.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 117f.; Goy, ÜWRV, S. 207–251, Nr. 2.2.3.2 (Nennung dieser Hs. S. 246, Nr. 209); Jean Châtillon, Le ‚De duodecim patriarchis‘ ou ‚Beniamin minor‘ de Richard de Saint-Victor. Description et essai de classification des manuscrits, in: Revue d’histoire des textes 21, 1991, S. 159–236, hier S. 230f., Nr. 137 (Nennung dieser Hs.). 1ra-vb Kapitelübersicht vorangestellt.
Rubrik
1ra ›Incipiunt capitula in libro magistri Ricardi de Sancto Victore intytulato de xii patriarchis qui alio nomine dicitur minor Beniamin et alio nomine Liber de minori contemplacione …‹.
Incipit
1vb Beniamin adolescentulus in mentis excessu. Audiant adolescentuli sermones de adolescente, euigilent ad vocem prophete (Rich. Vict. Ben. min. 1) …
Explicit
22ra … vsque ad ymaginacionem descendit, in deosculacione Beniamin et Ioseph diuine reuelacioni humana ratio applaudit (Rich. Vict. Ben. min. 87). ›Explicit liber magistri Richardi de minori contemplacione, amen‹.
Edition
Migne PL 196, Sp. 1A–64A; SC 419 (Châtillon / Duchet-Suchaux 1997).

2) 22ra–68rb Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
Beniamin maior seu De gratia contemplationis seu De arca mystica.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 117; Goy, ÜWRV, S. 251–268, Nr. 2.2.3.3 (Nennung dieser Hs. S. 266, Nr. 90). 22rb, 27rb-va, 37rb-vb, 47rb-va, 59va-vb Kapitelübersicht zu lib. I-V jeweils vorangestellt.
Rubrik
22ra ›Incipiunt capitula eiusdem magistri [Richardi ?] intitulatum [!] de contemplacione maiori …‹; 22ra ›Inicipit liber primus magistri Richardi de Sancto Victore de maiori contemplacione …‹.
Incipit
22ra Misticam illam Moysi archam libet, si liceat ex illa inspiracionis illius m[isericord]ia [korrigierta aus: mie] qui habet clauem (Rich. Vict. Ben. mai. I,1) …
Explicit
68rb … largiori executione adiecimus, vbi, vt superius premisimus, ociosi ociosis locuti sumus (Rich. Vict. Ben. mai. V,19). ›Explicit liber Richardi de archa mistica siue maiori contemplacione‹.
Edition
Migne PL 196, Sp. 63B–192C; Marc-Aeilko Aris, Contemplatio. Philosophische Studien zum Traktat Benjamin Maior des Richard von St. Victor. Mit einer verbesserten Edition des Textes, Frankfurt am Main 1996 (Fuldaer Studien 6), S. [1]-[148]; Jean Grosfillier (Hg.), L’oeuvre de Richard de Saint-Victor, Bd. 1: De contemplatione (Beniamin maior), Turnhout 2013 (Sous la règle de Saint Augustin 13), S. 82–572.

3) 68rb–81vb Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De statu interioris hominis.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 119; Goy, ÜWRV, S. 188–207, Nr. 2.2.3.1 (Nennung dieser Hs. S. 205, Nr. 99). 68rb-va Kapitelübersicht vorangestellt. 80vb–81rb Text von cap. 49–51 blockweise in falscher Reihenfolge, von wohl zeitgenössischer Hand notiert und mittels Verweisen korrigiert.
Rubrik
68rb ›Incipit registrum in libris de statu interioris hominis‹. 68va ›Prohemium in libris Richardi de statu interioris hominis‹.
Incipit
68rb Sero quidem misi, quod petenti promisi. Sed necessitatis, non voluntatis, vir amantissime, fuit (Rich. Vict. stat. inf. hom. prol.) …
Explicit
81vb … videatur nos ipsos arguere [korrigiert aus: rarguere]: wlnus [lies: vulnus] et liuor et plaga tumens, non est circumligata neque curata medicamine neque fota oleo (Rich. Vict. stat. inf. hom. 52). ›Explicit liber de statu interioris hominis‹.
Edition
Migne PL 196, Sp. 1115C–1160B; J. Ribaillier (Hg.), Richard de Saint-Victor, De statu interioris hominis, in: Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age 42, 1967, S. 7–128, hier S. 61–128.

4) 81vb–96ra Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De exterminatione mali et promotione boni (cum additamentis).
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 118; Goy, ÜWRV, S. 273–287, Nr. 2.2.3.5 (Nennung dieser Hs. S. 285, Nr. 77). 82ra-rb Kapitelübersicht vorangestellt, 82rb–95vb Haupttext. Darauf folgen zwei als Epilog bzw. Prolog bezeichnete Zusätze aus anderen Werken Richards von St. Viktor: 95vb ›Epilogus super libro de exterminacione mali‹. Egiptus est uita secularis desertu, disciplina claustralis, terra repromissionis, gratia spiritualisad uicia uero exstirpanda omni tempore uite nostre non sufficimus (s. hierzu Jean Châtillon, Le ‚De duodecim patriarchis‘ ou ‚Beniamin minor‘ de Richard de Saint-Victor. Description et essai de classification des manuscrits, in: Revue d’histoire des textes 21 (1991), S. 159–236, hier S. 231, nach dem es sich um ein Textfragment handelt „par où s’achève ailleurs le ‚Tractatus super quosdam psalmos et quasdam sententias scripturarum‘ [de Richard de Saint-Victor]“ [Hss., die dieses Fragment ebenfalls überliefern, verzeichnet Barthélemy Hauréau, Notices et extraits de quelques manuscrits latins de la Bibliothèque nationale, Bd. 1, Paris 1890, S. 120; zum Traktat s. Jean Châtillon, in: DS 13, Sp. 618–620, hier bes. Sp. 619]) und 95vb–96ra ›Prologus super eodem‹. Sarng[ui]ne [?; lies: Sanguine] cognato, sanctitate domino, dilecto suo N., suus qualiscumque R., idem in uno vnanimiter uelle. Promissionis mee … (96ra) admiracione digna que uobis reserari [-ri auf Rasur] desideratis stilum conuerto (ed. Migne PL 196, Sp. 1011D–1013A; s. hierzu Jean Châtillon, in: DS 13, Sp. 619 [zu Richardus de S. Victore, Mysticae annotationes in psalmos], 626 [zu Ps.-Richardus de S. Victore, De superexcellenti baptismo Christi ], nach dem es sich um den Prolog zu Richards zweiten Annotatio in Ps 118 [ed. Migne PL 196, Sp. 345A–354A] handelt [s. auch Goy, ÜWRV, S. 385f., Nr. 2.3.1.3; Rep. font. 10, S. 117 mit falschen Angaben).
Rubrik
81vb ›Incipit registrum etc.‹ 82rb ›De exterminacione mali et promocione boni‹.
Incipit
82rb Quid est tibi, mare, quod fugisti, et tu, Iordanis, quia conuersus es retrorsum? Exclamacio est uox ista prophete cum admiratione, admiracio cum exultacione (Rich. Vict. ext. mal. 1,1 [= cap. 1]) …
Explicit
95vb–96ra … diuinitus perceptorum obliuiscitur, ad maiora obtinenda promoueri non meretur (Rich. Vict. ext. mal. 3,18 [= cap. 52]). ›Epilogus super libro de exterminacione mali‹. Egiptus est uita secularis desertu, disciplina claustralis, terra repromissionis, gratia spiritualisad uicia uero exstirpanda omni tempore uite nostre non sufficimus.Prologus super eodem‹. Sarng[ui]ne [?; lies: Sanguine] cognato, sanctitate domino, dilecto suo N., suus qualiscumque R., idem in uno vnanimiter uelle. Promissionis mee … (96ra) admiracione digna que uobis reserari [-ri auf Rasur] desideratis stilum conuerto.
Edition
Migne PL 196, Sp. 1073C–1116C; .

5) 96ra–101rb Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De potestate ligandi et solvendi.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 118; Goy, ÜWRV, S. 122–132, Nr. 2.2.2.1 (Nennung dieser Hs. S. 130, Nr. 47).
Rubrik
96ra ›Incipit liber Richardi de Sancto Victore de potestate ligandi atque soluendi‹.
Incipit
96ra Quodcumque ligaueris super t[er]ram, e[r]it ligatum et in celis, et quodcumque solueris super terram, erit solutum et in celis. Queritis a me, utrum hec ligandi atque soluendi potestas que Petro apostolo in hiis uerbis datur (Rich. Vict. pot. lig. solv. 1) …
Explicit
101rb … In hiis igitur que iam diximus luce clarius uidetur, quod per psalmistam audimus: Beati quorum remisse sunt iniquitates [folgt ein weiteres i] et quorum tecta sunt peccata. Beatus vir cui non imputauit dominus peccatum (Rich. Vict. pot. lig. solv. 25).
Edition
Migne PL 196, Sp. 1159C–1178B; Jean Ribaillier (Hg.), Richard de Saint-Victor, Opuscules théologiques (Textes philosophiques du moyen âge 15), Paris 1967, S. 77–110.

6) 101rb–103ra Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De spiritu blasphemiae.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 119; Goy, ÜWRV, S. 132–137, Nr. 2.2.2.2 (Nennung dieser Hs. S. 136, Nr. 23).
Rubrik
101r (am Rand nachgetragen) ›De spiritu blasphemie‹.
Incipit
101rb Que in ewangelio leguntur de spiritu blasfemie, obscura, ut dicis, atque perplexa sunt valde (Rich. Vict. spirit. blasph. 1) …
Explicit
103ra … Super eo quod a me quesisti dixi, quod potui. Si insipiens factus sum, tu me coegisti (Rich. Vict. spirit. blasph. 6).
Edition
Migne PL 196, Sp. 1185D–1192C; Jean Ribaillier (Hg.), Richard de Saint-Victor, Opuscules théologiques (Textes philosophiques du moyen âge 15), Paris 1967, S. 121–129 (hiernach die Stellenangaben).

7) 103ra–108va Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
Ad me clamat ex Seir.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 117; Goy, ÜWRV, S. 154–160, Nr. 2.2.2.7 (Nennung dieser Hs. S. 158, Nr. 24).
Rubrik
103ra (nachgetragen) ›Super Ysaiam expones illud: Ad me clamat etc.
Incipit
103ra Ad me clamat ex Seir: custos qui de nocte, custos qui de nocte. Dixit custos: venit mane et nox. Si queritis, querite, conuertimini et venite. Hec sunt que michi proponendo exponis, et fatuitates meas fatigare non erubescis (Rich. Vict. clam. ex Seir 1) …
Explicit
108va … Ecce, de materia modica, sed multum profunda dixi, quod potui, quomodo potui. Si insipiens factus sum, tu me coegisti (Rich. Vict. clam. ex Seir 17).
Edition
Migne PL 196, Sp. 995A–1010D (lediglich cap. 1–15); Jean Ribaillier (Hg.), Richard de Saint-Victor, Opuscules théologiques (Textes philosophiques du moyen âge 15), Paris 1967, S. 256–280.

8) 108va–108vb Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De differentia peccati mortalis et venialis.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 118; Goy, ÜWRV, S. 160–165, Nr. 2.2.2.8 (Nennung dieser Hs. S. 163, Nr. 20).
Rubrik
108va ›Incipit tractatus de peccato mortali et veniali‹. 108va (am Rand nachgetragen) ›De differentia peccati mortali et veniali‹.
Incipit
108va Quoniam questioni tue non potui satisfacere verbo, conabor ut, si fieri potest, satisfaciam (Rich. Vict. diff. pecc.) …
Explicit
108vb … Mortale peccatum est reatus cui, quantum est in se solum, semper debetur eterna dampnacio (Rich. Vict. diff. pecc.).
Edition
Migne PL 196, Sp. 1191D–1193D; Jean Ribaillier (Hg.), Richard de Saint-Victor, Opuscules théologiques (Textes philosophiques du moyen âge 15), Paris 1967, S. 291–293.

9) 109ra–115ra Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De tribus processionibus.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 119f.; Goy, ÜWRV, S. 345–349, Nr. 2.2.3.12 (Nennung dieser Hs. S. 348, Nr. 16).
Rubrik
109r (am Rand) ›De tribus processionibus‹.
Incipit
109ra Exiit edictum ab Alexandro Magno et wlt notum fieri vniuerso mu[n]do. Non illum Allexandrum loquor (Rich. Vict. trib. process.)…
Explicit
115ra … quid ualeant ad processionem 2am. Habetis de cymbalo et tuba, quid ualeant ad processionem 3am (Rich. Vict. trib. process.).
Edition
Jean Châtillon/William-Joseph Tulloch (Hgg.), Richard de Saint-Victor, Sermons et opuscules spirituels inédits, Bd. 1: L’édit d’Alexandre ou les trois processions, Brügge/Paris 1951.

10) 115ra–116vb Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
(Mysticae) Annotationes in Psalmos (in Ps 98).
Angaben zum Text
S. Rep. font. 10, S. 120; Goy, ÜWRV, S. 305–314, Nr. 2.2.3.8 (Nennung dieser Hs. S. 314); Sicard, Iter Victorinum, S. 668.
Incipit
115ra Moyses et Aaron in sacerdotibus eius et Samuel inter eos qui inuocant nomen eius. Quid, queso, noui, accidit, quid nos docere uoluit? Quis enim inter dei sacerdotes deputabitur (Rich. Vict. in Ps 98) …
Explicit
116vb … propheta gratulatur, et tam humiliter quam veraciter confitetur dicens: Moyses et Aaron in sacerdotibus eius etc. (Rich. Vict. in Ps 98). Deo gracias, amen.
Edition
Migne PL 196, Sp. 329B–334D.

11) 116vb–122rb Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De quattuor gradibus violentae caritatis.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 118; Goy, ÜWRV, S. 325–339, Nr. 2.2.3.8 (Nennung dieser Hs. S. 338, Nr. 73). -122v–125*v leer (außer 122v Bibliotheksstempel).
Incipit
116vb Vulnerata karitate ego sum. Vrget caritas de caritate loqui, libenter me impendo (Rich. Vict. IV grad. car.) …
Explicit
122rb … in primo reducitur, in secundo transfertur, in tertio transfiguratur, in quarto resuscitatur (Rich. Vict. IV grad. car.). Amen.
Edition
Migne PL 196, Sp. 1207C–1224D; Gervais Dumeige (Hg.), Ives, Épître à Séverin sur la charité. Richard de S. Victor, Les quatre degrés de la violente charité, Paris 1955 (Textes philosophiques du moyen âge 3), S. 127–177 .

Fragment (Bl. a)

Sachtitel / Inhalt
Bulla.
Entstehungsort
s.l. unbekannt.
Entstehungszeit
14./15. Jh.
Typus (Überlieferungsform)
Fragment.
Beschreibstoff
Pergament.
Umfang
1 Bl.
Format (Blattgröße)
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
Als Vorsatzbl. beigebunden.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
S. zum Codex.
Zustand
Am oberen und äußeren Rand beschnitten (mit Textverlust).

Schriftraum
nicht bestimmbar.
Spaltenanzahl
1 Spalte.
Zeilenanzahl
nicht bestimmbar.

Nachträge und Benutzungsspuren
Bl. ar-v Federproben (?).

Provenienz
Prag oder Leitmeritz / Heidelberg.
Geschichte des Fragments
Päpstliche Bulle wohl zugunsten eines Henricus über die Gewährung eines Kanonikats am Kollegiatkapitel auf dem Vyšehrad bei Prag oder in Leitmeritz (tschech. Litomĕřice) (s. av).

1) av Digitalisat

Titel
Bulla (provisionis canonicatus) (unvollständig).
Angaben zum Text
Fragment einer Bulle, wohl über die Vergabe eines Kanonikats (genannte Personen und Orte: … venerabili fratri nostro archiepiscopo Pragen[si] et dilectis filijs Ca[nonicis ?] … dictus Henricusin Lithomericen[se] cum prebenda canonicatusdicte eccl[es]ie Wissegraden[sis] … pontificatus nostri anno primo.).
1ar-ar leer (außer ar Signaturen etc.).


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 313. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.