Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 314

Theologische Sammelhandschrift

Papier · 1, 277 (inkl. des historischen Vor- und Nachsatzbl. 2a bzw. 276*), 1 Bl. · 29,5 × 21 cm · Deutschland (?) · (um) 1439


Schlagwörter (GND)
Theologie / Predigt / Brief.
Entstehungsort
Deutschland (?).
Entstehungszeit
(um) 1439.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Papier.
Umfang
1, 277 (inkl. des historischen Vor- und Nachsatzbl. 2a bzw. 276*), 1 Bl.
Format (Blattgröße)
29,5 × 21 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + 12a (?) + 23 VI276* + (I-1)277*. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 277* bildet mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Römische Foliierung des 17. Jhs. (1–229, 330, 231–275) Vor- und Nachsatzbll., inkl. der historischen (2a, 276*) sind nicht gezählt, daher wird bei der Beschreibung die Zählung des Digitalisats übernommen.
12v–264v Lagenreklamanten (i. d. R. beschnitten oder auch fast gänzlich abgeschnitten, 192v nichts zu erkennen) auf der jeweils letzten Seite.
Zustand
An den unteren Rändern leicht beschnitten (ohne Textverlust außer bei Marginalien).

Schriftraum
20,5–21 × 14 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten.
Zeilenanzahl
ca. 40–50 Zeilen.
Buchgestaltung
Incipits und Explicits häufig mit Paragraphzeichen oder durch (teilweise) Unterstreichungen markiert; an Text- bzw. Kapitelanfängen Platz für Lombarden freigelassen (wenn vorhanden, durchgehend lediglich 109vb–145rb, in Schwarz ausgeführt; Vorgaben i. d. R. stehengeblieben); z. T. Kapitelzählungen.

Nachträge und Benutzungsspuren
Einige Korrekturen von Texthand. – 257rb–259va zeitgenössischer Nachtrag (datiert: 1439no in die Germani episcopi) von derselben Hand, die auch 2av das Inhaltsverzeichnis und die Titel auf den jeweiligen Seitenrändern notiert hat sowie evtl. auch einige Anmerkungen und Stellenmarkierungen (Maniculae, Nota-Zeichen, Wellenlinien) eingetragen hat. 60v–79r weitere Anmerkungen (z. T. in Rot), insb. zu Hier. Didym. spir., von einer späteren Hand.

Einband
Römischer Einband zwischen 1846 und 1878: weißes Pergament über Pappe; auf Rücken goldgeprägte Wappen von Papst Pius IX. und aufgrund von Abrieb eines unidentifizierbaren Kardinalbibliothekars sowie rotes Signaturschild. Schunke, Einbände 2.2, S. 830 mit fälschlichen Angaben.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Nach dem Kolophon (243rb … anno domini M° cccc° xxxviiij°), zu Ps.-Aug. spir. an., geschrieben (um) 1439.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_314
Literatur
Goy, ÜWRV, S. 186, Nr. 67; HÜWA 1.2, S. 331; Schunke, Einbände 2.2, S. 830; Stevenson, Latini, S. 83.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 2av Digitalisat

Titel
Inhaltsverzeichnis.
Angaben zum Text
1ar–2ar leer (außer 2ar Signatur).

2) 1ra–38ra Digitalisat

Verfasser
Richardus de Sancto Victore (GND-Nr.: 118744917).
Titel
De trinitate.
Angaben zum Text
Rep. font. 10, S. 119; Goy, ÜWRV, S. 174–188, Nr. 2.2.2.12 (Nennung dieser Hs. S. 186, Nr. 67). 1vb–2rb, 6ra-va, 11ra-rb, 16va–17ra, 23ra-va, 29vb–30ra Kapitelübersicht zu lib. I-VI jeweils vorangestellt.
Rubrik
1r (am Rand) ›Richardus de Sancto Victore de trinitate libri sex‹. 1ra ›Incipit prologus Richardi de Sancto Uictore in libros de trinitate qui sunt sex‹.
Incipit
1ra ›Iustus meus ex fide viuit, apostolica sententia est simul et prophetica. Nam apostol[u]s dicit, quod propheta predicit (Rich. Vict. trin. prol.) …
Explicit
38ra … liquido colligitur, quomodo conueniat vnitas substantie cum personarum pluralitate (Rich. Vict. trin. VI,25). Explicit liber sextus.
Edition
Migne PL 196, Sp. 887C–992B (hiernach wieder abgedr. in: SC 63 [Salet 1959/1999]).

3) 38rb–59vb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Cur deus homo.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289. 38rb-vb, 49vb–50ra Kapitelübersicht zu lib. I-II jeweils vorangestellt.
Rubrik
38rb (am Rand) ›Anshelmi duo libri Cur deus homo‹.
Incipit
38rb Opus subditum propter quosdam q[ui] antequam perfectum et exquisitum esset (Anselm. Cant. Cur deus homo praef.) …
Explicit
59vb rationabiliter inuenisse existimamus, deo, non nobis, attribuere debemus qui est benedictus in secula, amen (Anselm. Cant. Cur deus homo II,22). Deo gratias.
Edition
Migne PL 158, Sp. 359C–432B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 42–133.

4) 60ra–77rb Digitalisat

Verfasser
Didymus Alexandrinus (GND-Nr.: 118678213).
Weitere beteiligte Personen
Hieronymus (GND-Nr.: 118550853).
Titel
Liber de spiritu sancto.
Angaben zum Text
CPG 2544; mit 60ra-rb Praefatio des Hieronymus (CPL 615b).
Rubrik
60r (am Rand) ›Didimus de spiritu sancto‹. 60ra ›Incipit prefatio sancti Ieronimi presbiteri in libro Didimi de spiritu sancto‹. 60rb ›Incipit liber Didimi de spiritu sancto‹.
Incipit
60ra Cvm in Babilone uersarer et purpurate Meretricis essem colonus et uite [lies: iure] Quiricium viuerem (Hier. Didym. spir. praef.) …
Explicit
77ra–77rb … pie intelligere que scripta (77rb) sunt et impericiam mensuramque nostri non ignorare sermonis (Hier. Didym. spir. 63,277). ›Explicitsermo Didimi de sancto spiritu.
Edition
SC 386 (Doutreleau 1992).

5) 77rb–109vb Digitalisat

Verfasser
Iohannes Mediocris (?) (GND-Nr.: 102547815).
Weitere beteiligte Personen
Ps.-Iohannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831).
Titel
Sermones XXXI (Collectio MORIN) .
Angaben zum Text
CPL 915; Rep. font. 6, S. 365; Gryson, Rép. 2, S. 592f. Hom. 23 (96vb, Z. 23–98ra) auch in dieser Hs. ohne jegliche Kennzeichnung fortlaufend als Teil von hom. 22 geschrieben.
Rubrik
77r (am Rand) ›Omelie Crisostomi triginta‹. 77rb ›Incipit omelia beati Iohannis Crisosthomi prima ab eo quod scriptum est: paciencia pauperum non periet [!] in eternum, depsalmo i°x.
Incipit
77rb Deus generis nostri qui non despexit creaturam suam neque facture sue se [korrigiert aus: sed ?] negauit (Ioh. Med. [?] = Ps.-Chrysost. hom. 1) …
Explicit
108va–109vb … Explicit omelia xxix. Incipit xxx de lectione euangelica, ubi dictum est: nolite esse sicut ipocrite et pharisei exterminantes facies suas, ut uideantur ab hominibus ieiunantes. Series lectionis euangelice nobis plurimum prestitit desiderium loquendi … (109vb) ut cum ista feceritis, non temporalem, sed eternam uitam inueniatis gratia et misericordia domini nostri Iesu Christi qui cum patre et sancto spiritu viuit et regnat deus per inmortalia secula seculorum, amen (Ioh. Med. [?] = Ps.-Chrysost. hom. 31).
Edition
Migne PLS 4, Sp. 741–834; s. auch Gryson, Rép. 2, S. 592f.

6) 109vb–118va Digitalisat

Verfasser
Paschasius Radbertus (GND-Nr.: 118739409).
Weitere beteiligte Personen
Hieronymus (GND-Nr.: 118550853).
Titel
Epistula Ps.-Hieronymi ad Paulam et Eustochium de assumptione Mariae virginis.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 858; s. CPL 633 (Ps.-Hier. ep. 9).
Rubrik
109vb ›Sermo beati Ieronimi de assumptione uirginis gloriose‹. 110r (am Rand) ›Iheronimus de assumptione virginis Marie‹.
Incipit
109vb Cogitis me, o Paula et Eustochium, immo karitas Christi me compellit, qui uobis dudum tractatibus loqui consueueram (Paschas. Radbert. assumpt. BMV 1,1) …
Explicit
118va … ut cum Christus uirginis filius apparuerit in fine seculi, cum ipso et uos appareatis in gloria in secula seculorum, amen (Paschas. Radbert. assumpt. BMV 19,117). ›Et sic est finis‹.
Edition
CCM 56C (Ripberger 1985), S. 97–162.

7) 118vb–121va Digitalisat

Verfasser
Guillelmus de Sancto Theodorico (?) (GND-Nr.: 118633023).
Weitere beteiligte Personen
Ps-Augustinus (GND-Nr.: 118505114).
Titel
De assumptione beatae Mariae virginis.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 161; CALMA 5, S. 179.
Rubrik
118vb (am Rand) ›Augustinusde assumptione virginis Marie‹. 118vb ›Sermo sancti Augustini episcopi de assumptione beate Marie uirginis‹.
Incipit
118vb Ad interrogata de uirginis et matris domini resolutione temporali et assumptione perhenni (Guill. Theodor. [?] assumpt. BMV praef.) …
Explicit
121va … Si ergo dixi, ut debui, approba, obsecro, Christe, tu et tui, si autem, uero [lies: ut] non debui, ignosce tu et tui; qui cum patre et spiritu sancto viuis et regnas deus per omnia secula seculorum, amen (Guill. Theodor. [?] assumpt. BMV 9).
Edition
Migne PL 40, Sp. 1141–1148.

8) 121va–177rb Digitalisat

Verfasser
Gregorius Magnus (GND-Nr.: 118541838).
Titel
Epistulae (ex Registro epistularm) .
Angaben zum Text
S. CPL 1714, CALMA 4, S. 419f. und TETRA 5, S. 100–125. 121va–177rb 202 Briefe Gregors d. Gr., denen eine nicht fortlaufende Numerierung beigegeben ist (z. B. 121va–124ra [i]-iiii = epp. VIII,1–4 [alle Stellenangaben nach Norberg 1982], [die 183rb im Inhaltsverzeichnis nachträglich vorgenommene Zweiteilung von Nr. iiii durch Hinzufügung einer Nr. v findet sich nicht im Text], 124ra–129ra vi-xxiiii = epp. VIII,6–24, 129ra-va ccxcij-ccxciij = epp. XIV,16–17, 129va-vb ccxciiij = Schluss von ep. IX,148 interpolata bzw. ep. app. 10 , 129vb–130ra ccxcv = ep. V,49, 130ra-rb ccxcvij = ep. VII,38, 130rb–131va ccliiij-cclx = epp. XIII,27–33 …); 183ra–187ra unvollständiges Verzeichnis der enthaltenen Briefe (insg. 195 Einträge) mit kurzen Inhaltsangaben und jeweils beigefügter Numerierung (mit Abweichungen vom eigentlichen Textbestand 121va–177rb).
Rubrik
121va ›Registrum siue epistolare beati Gregorij pape‹. 121vb (am Rand) ›Registrum siue epistoleGregorij‹.
Incipit
121va ›Epistola prima‹ [nachgetragen ?; die sonst vorhandene Überschrift bzw. Salutatio fehlt trotz freigelassenem Platz]. Susceptis epistolis fraternitatis uestre magnas omnipotenti deo gratias retulimus, quia de congregatione (Greg. M. ep. VIII,1) …
Explicit
176vb–177rb Gregorius Dominico episcopo Cartaginensis [!], cl. Quanta in Africanis partibus lues irruerit … (177rb) et ad superna uenire gaudia eius duce gratia, sine qua nichil possumus mereamur, amen (Greg. M. ep. X,20). ›Et sic est finis‹. 183ra–187ra Incipiunt capitulalibri registri Gregorij. i. De his qui fideles fuerunt et … (187ra) cxiiij. Brunichildam Francorum reginam monet, utchristiana mancipia possidere.Et sic est finis‹.].
Edition
S. CCL 140, 140A (Norberg 1982); für weitere Editionen s. unter der angegebenen Literatur.

9) 177va–183ra Digitalisat

Verfasser
Ambrosius Autpertus (GND-Nr.: 118502441).
Titel
Libellus de conflictu vitiorum atque virtutum.
Angaben zum Text
CPPM 2, Nr. 3009; Rep. font. 2, S. 212f.; CALMA 1, S. 202; CSLMA auct. Ital., S. 12f.; TeTra 2, S. 78–81.
Rubrik
177v (am Rand) ›Augustinusde conflictu viciorum et virtutum‹. 177va ›Incipit liber beati Augustini de conflictu uiciorum et uirtutum‹.
Incipit
177va Apostolica uox clamat per orbem, atque in precinctu fidei positis [getilgt: atque], ne securitate torpeant (Ambr. Autp. confl. 1) …
Explicit
183ra … nuncupare uolui. In quo, si edificacionis aliquid reperies, hunc legendum et alijs tradere debes (Ambr. Autp. confl. 28).
Edition
CCM 27B (Weber 1979), S. 909–931.

10) 187va–236va Digitalisat

Verfasser
Iohannes Damascenus (GND-Nr.: 118557971).
Weitere beteiligte Personen
Burgundius Pisanus (GND-Nr.: 118665227).
Titel
De fide orthodoxa.
Angaben zum Text
CPG 8043; CALMA 2, S. 525.
Rubrik
187v (am Rand) ›Iohannis Damasceni sentencie;‹. 187va ›Iohannis presbiteri Damasceni liber incipit, in quo est tradicio [ecclesiastica ?] ortodoxe fidei, capitulis diuisa centum, a Burgundione iudice, ciue Pisano, de Greco in Latinum translata et domino pape Eugenio beate memorie delatus fuit‹.
Incipit
187va Q[uod] incomprehensibilis est deus et quoniam non oportet perscrutari que non sunt nobis tradita a prophetis. Deum nemo uidit unquam; unigenitus dei filius qui est in sinu patris ipse enarrauit. Ineffabilis est deus et incomprehensibilis (Burgund. Pisan. Ioh. Damasc. fid. orth. 1,1) …
Explicit
236va … uidentes ipsum et et uisi indeficiens id quod ab ipso est gaudium fructificantes (Burgund. Pisan. Ioh. Damasc. fid. orth. 100,13). Explicit liber Iohannis Damasceni.
Edition
Eligius M. Buytaert (Hg.), Saint John Damascene, De fide orthodoxa. Versions of Burgundio and Cerbanus, Saint Bonaventure, NY 1955 (Franciscan Institute Publications. Text series 8), S. 1–386 (Nennung dieser Hs. S. XLI).

11) 236va–243rb Digitalisat

Verfasser
Alcherus Claraevallensis (?) (GND-Nr.: 102420033).
Weitere beteiligte Personen
Ps.-Augustinus (GND-Nr.: 102420033).
Titel
De spiritu et anima (unvollständig) .
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 144; CPPM 2, Nr. 153 (s. hier auch zusammenfassend zur Verfasserfrage). Text bis cap. 22, mit einigen Abweichungen zu dem bei Migne abgedruckten.
Rubrik
236va ›Incipit liber beati Augustini de anima et spiritu;‹. 236v (am Rand) ›Augustinus de anima et spiritu‹.
Incipit
236va Quoniam anima uidet uisibilia per corpus, inuisibila per se. Quoniam michi dictum est, ut me ipsum cognoscam, sustinere non possum, ut me et sp[irit]u[m] hu[m]a[nu]m i[n]cog[ni]tu[m] (Ps.-Aug. spir. an. praef.) … Quoniam anima uidet uisibilia per corpus, inuisibila per se. Quoniam michi dictum est, ut me ipsum cognoscam, sustinere non possum, ut me et sp[irit]u[m] hu[m]a[nu]m i[n]cog[ni]tu[m] (Ps.-Aug. spir. an. praef.) …
Explicit
243rb … quia ista dicit et illa, sequitur ab ista sensus et ab illa motus, sicut consilium precedit (Ps.-Aug. spir. an. 22). Explicit liber [durchgestrichen: Iohannis Damasceni, und nachträglich korrigiert zu: beati Augustini de anima et spiritu] anno domini M° cccc° xxxviiij°.
Edition
Migne PL 40, Sp. 779–832, hier Sp. 779–795.

12) 243va–254rb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De concordia praescientiae, praedestinationis et gratiae dei cum libero arbitrio.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 289.
Rubrik
243v (am Rand) ›Anshelmus de concordia presciencie, predestinacionis, gracie, liberi arbitrij‹. 243va ›Incipit tractatus Anselmi Cantuariensis archiepiscopi de concordia prescientie, predestinacionis ac gratie dei cum libro [!] arbitrio‹.
Incipit
243va De tribus illis questionibus, in quibus dei prescientia [!] atque predestinacione [!] nec non et gratie librum [!] arbitrium repugnare (Anselm. Cant. concord. praef.) …
Explicit
254rb … quia similiter quibusdam placent, si hoc scriberem quod gratis accepi, gratis uolui petentibus inpendere (Anselm. Cant. concord. 3,14).
Edition
Migne PL 158, Sp. 507A–542A; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 243–288.

13) 254rb–256rb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De sacrificio azymi et fermentati (ad Waleramnum).
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290.
Rubrik
254r (am Rand) ›Anshelmus de sacrificio azimi, fermentati;‹. 254rb ›Tractatus Anselmi de sacrificio azimi et fermentati‹.
Incipit
254rb Anselmus, seruus ecclesie Cantuariensis, Nal[er]a[m]o, Nuenburgensi episcopo. Scienti breuiter loquor [korrigiert aus: loquitur ?]. Si certus esse [!] prudenciam nostram [!] non fauere (Anselm. Cant. sacrif. praef.) …
Explicit
256rb … et ratione fit contra rationem, ab h[oc] dubio rationabiliter repudiandum iudicatur (Anselm. Cant. sacrif. 7).
Edition
Migne PL 158, Sp. 541B–548B;; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 223–232.

14) 256rb–257rb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De sacramentorum diversitate (ad Waleramnum responsio) .
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290.
Incipit
256rb–256va Domino et amico Wollelni [?], gratia dei [Nuenburgensi ?] episcopo uenerabili, Ansehelmus, seruus et ecclesie Cantuariensis, salutem, servicium, oraciones, dilectionis affectum. Gaudeo et gratias ago deo, quia, sicut scribitis, (256va) glorificat in uobis katholica ecclesia (Anselm. Cant. sacram. praef.) …
Explicit
257rb … respuens respondeo. De hijs qui sacrificant de fermentato misi uobis olim quandam epistolam (Anselm. Cant. sacram. 3).
Edition
Migne PL 158, Sp. 551C–554C; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 239–242.

15) 257rb–259va Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Meditatio III redemptionis humanae.
Angaben zum Text
Zeitgenössischer Nachtrag, datiert auf 1439, in gotischer Kursive. S. CALMA 1, S. 290.
Rubrik
257r (am Rand) ›Anshelmusde meditatione redemptionis humane‹.
Incipit
257rb Anima christiana, anima de graui morte resuscitata, anima de misera seruitute sanguine dei redempta (Anselm. Cant. med. 3) …
Explicit
259va … occupes me totum, et possideas me totum, quia tu es cum patre et spiritu sancto deus solus benedictus in secula seculorum, amen (Anselm. Cant. med. 3). 1439no in die Germani episcopi.
Edition
Migne PL 158, Sp. 762C–769B (hier med. 11); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946, S. 84–91.

16) 259vb–260vb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
Epistula I,37 ad Lanzonem novitium de tentatione diaboli (unvollständig) .
Angaben zum Text
S. CALMA 1, S. 290. Der Anfang fehlt.
Rubrik
259vb ›Ad monachum professum exhortacio‹.
Incipit
259vb Ingressus es, karissime, professusque Christi militiam, in qua non solum aperte obsistentis hostis uiolencia est propellanda (Anselm. Cant. ep. I,37) …
Explicit
260vb … ut in iustitia appareas in conspectu dei, et sat[ur]itas [lies: satier] cum apparuerit gloria eius (Anselm. Cant. ep. I,37).
Edition
Migne PL 158, hier Sp. 1093A–1101D, hier Sp. 1095B–1101D (hier lib. I, ep. 29); Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 3, Edinburgh 1946, S. 144–148, hier S. 145–148.

17) 261ra–275rb Digitalisat

Verfasser
Anselmus Cantuariensis (GND-Nr.: 118503278).
Titel
De processione spiritus sancti.
Angaben zum Text
CALMA 1, S. 290.
275v–277*v leer (außer 275v Bibliotheksstempel).
Rubrik
261r (am Rand) ›Anshelmusde processu spiritus sancti;‹. 261ra ›Incipit liberAnselmi Cantuariensisepiscopi de processu spiritus sancti‹.
Incipit
261ra Negatur a Grecis, quod spiritus sanctus de filio procedat, sicut nos Latini confitemur (Anselm. Cant. process. 1) …
Explicit
275rb … quod aliquatenus corrigendum sit, michi inputetur, non sensui latinitatis (Anselm. Cant. process. 16) etc.
Edition
Migne PL 158, Sp. 285A–326B; Franciscus S. Schmitt (Hg.), S. Anselmi Cantuariensis archiepiscopi Opera omnia, Bd. 2, [Seckau 1940], S. 175–219.


Bearbeitet von
Michael Kautz, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2024.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 314. Beschreibung von: Michael Kautz (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2024.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.