Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 434

Theologische Sammelhandschrift

Papier · 2, 221, 1 · 29,8–30,2 × 20,7–21,2 cm · Heidelberg (?) · um 1421–1432


Schlagwörter (GND)
Predigten / Exzerpte / Hugo de sancto Victore / Gerardus de Vliederhoven / Henricus de Langenstein / Henricus de Frimaria / Defensor Locogiacensis.
Entstehungsort
Heidelberg (?).
Entstehungszeit
um 1421–1432.
Typus (Überlieferungsform)
Codex.
Beschreibstoff
Papier.
Umfang
2, 221, 1.
Format (Blattgröße)
29,8–30,2 × 20,7–21,2 cm.
Zusammensetzung (Lagenstruktur)
(I-1)1a + 1a + VII14 + 10 VI134 + VII148 + 3 VI184 + III190 + VI202 + (VII-1)215 + III221 + (I-1)222*. Bl. a an der ersten Lage angefalzt. Nach 215 ein Bl. frühzeitig ausgeschnitten, Blattrest heute auf 216r aufgeklebt. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 222* bildet zusammen mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
Tintenfoliierung, Rom 17. Jh. (1–221). Moderne Bleistiftfoliierung (a). Die Bezeichnung ungezählter Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 222*). Textreklamanten 26v–202v. Lagenzählung: 26v (1us) bis 215v (17us).
Zustand
Bl. 1 am Außenrand ein Ausriss durch Kaschierung mit transparentem Papier stabilisiert. Der Ternio am Schluss (Bl. 216–221) mit leichtem Ansatz von Tintenfraß.
Wasserzeichen
Bl. 2–11 Kopf ohne Augen, Maure, frei, mit Krone und Stirnband in zwei Varianten (DE6405-PO-20699 und DE6405-PO-20700, beide 1421, Nürnberg).
Bl. 14 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange darauf Blume mit sieben Blütenblättern (ähnlich WZIS AT3800-PO-65771).
Bl. 15–48, 53–55 und 62 Ochsenkopf frei mit Augen, Kinn rund, mit einkonturiger Stange darauf Blume sechs Blütenblätter in zwei Varianten (ähnlich WZIS DE6405-PO-65497 und DE1335-PO-65480).
Bl. 52 und 57–59 Ochsenkopf, Augen mit Verbindungslinien und Maul, frei, Oberzeichen einkonturige Stange mit sechsstrahligem Stern (einkonturig) in zwei Varianten.
Bl. 66–74 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen zweikonturige Stange darauf lateinisches Kreuz, Kreuzbalken dreieckig in zwei Varianten (ähnlich WZIS DE6405-PO-68505 und DE8370-PO-68504).
Bl. 87–134 Schwert, frei, daran ein Kreis (vergleichbar mit WZIS DE5910-PO-123119).
Bl. 138–147 Kopf mit Augen, Maure, frei, mit Stirnband, Linie Hinterkopf sichtbar, Stirnbandende eingekerbt (ähnlich WZIS AT3800-PO-20432).
Bl. 148 und 191–215 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen zweikonturige Stange darauf lateinisches Kreuz im Kreis in zwei Varianten (vergleichbar mit WZIS DE4620-PO-68716 und WZIS IT1365-PO-68736).
Bl. 77–86 und 149–159 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange, darauf einkonturiger sechsstrahliger Stern (Enden gerade) Kontur der Stirn gebogen in zwei Varianten (vergleichbar mit WZIS IT1365-PO-67607 und WZIS DE4860-Ms1170_155).
Bl. 163–172 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange, darauf Blume mit sechs Blütenblättern, Kinn rund in zwei Varianten (ähnlich WZIS DE6300-PO-65506 und DE1335-PO-65480).
Bl. 173–190 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen zweikonturige Stange, darauf Blume mit sieben Blütenblättern, Stangenende einkonturig (ähnlich WZIS DE3225-Chart_B_174a_1).
Bl. 216–221 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange und Kreis, darüber einkonturiger Stern (vergleichbar mit WZIS NL0360-PO-67876).

Schriftraum
29,8–30,2 × 20,7–21,2 cm.
Spaltenanzahl
2 Spalten (1r, 2r–10v, 14v, 148rv und 214v–215v einspaltig).
Zeilenanzahl
wechselnd, 47–59 Zeilen.
Angaben zu Schrift / Schreibern
Die Textteile stammen von wechselnden Schreiberhänden und wurden über wenige Jahre hinweg gesammelt und zusammengefügt (s. zur Geschichte der Hs.).
Buchgestaltung
Textraum- und Spaltenbegrenzungen zumeist in Metallstift gezogen. Rubriziert sind: 2r–7v, 8v–10r, 15r–133r, 136r–147v, 149r–204r, 205r, 216r–217v. Zumeist einfache zwei- bis vierzeilige rote Lombarden zu den Textanfängen, oft nur rote Strichelung von Satzinitialen.

Nachträge und Benutzungsspuren
ar Gerson, De continentia sacerdotum et alia (17. Jh.?).

Einband
Weißes Pergament mit Goldpressung auf Pappen. Rom, 1869–1878. Glatter Rücken, oben das blaue Signaturschild der BAV. Darunter in Goldpressung das Wappen von Papst Pius IX. (Pontifikat 1846 bis 1878). Rotes Lederschild mit Goldpressung Pal. 434. Darunter das Wappen des Kardinalbibliothekars Jean-Baptiste Pitra (1812–1889, Kardinalbibliothekar ab 1869). Umwickeltes Kapital (Dunkelrot-Blau). Schunke, Einbände 2,2, S. 835, vgl. Schunke, Einbände 1, S. 257.
Provenienz
Heidelberg.
Geschichte der Handschrift
Etliche Texte wurden im oberen Bereich am Seitenrand mit Jahreszahlen versehen, sehr wahrscheinlich das jeweilige Jahr der Abschrift (75ra 1426; 136ra 1432, 138r .1431., 143r Anno 1431o, 145r .1431., 148r Anno 1428, 149r, 150v: .1431.). Die Daten gehen von 1426 bis 1432. Die Hs. wurde somit in den 1420er und 1430er Jahren über einige Jahre hinweg ergänzt und erweitert (vgl. auch Wasserzeichen zu Bl. 2–11). Die Nennung eines doctor Franckfurt als Autor der Predigt zu Mariae Himmelfahrt - wahrscheinlich Johannes Lagenator(is) von Franckfurt († 1440) - deutet wohl auf eine Entstehung der Hs. an der Heidelberger Universität (s.u. Angaben zum Text 206ra–207rb). Ein doctor Frankfurt wird auch in einer Notiz zur Vergebung von Sünden 8r zitiert. Vermutlich mit den Büchern der Universität in die Bibliotheca Palatina eingegangen. Im Katalog der Palatina von 1581 nachweisbar (Pal. lat. 1930, S. 81 Gersonis de continentia sacerdotum etc. geschrieben papir, bretter, rott leder, bucklen). Mit dieser 1623 nach Rom verbracht. Allacci-Nr.: 1r C. 13/ 1099 (gestrichen), links unten 143. Besitzstempel der BAV 1r, 8r und 221v.
Besonderheiten
Die Schemata und Notizen 7r–8r beschäftigen sich explizit mit dem Judentum, dem Tanach und jüdischen Gebräuchen.

Faksimile
https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bav_pal_lat_434
Literatur
Defensoris Locogiacensis monachi Liber scintillarum, ed. Henri Rochais, Turnhout 1957 (CCL 117), Hs. erwähnt S. VIII; Christine Maria Grafinger, Das Studium von Handschriften der Biblioteca Vaticana durch Zisterzienser. Ein Beitrag zur europäischen Wissenschaftgeschichte des 17. Jahrhunderts, in: Analecta Cisterciensia 49 (1993), S. 257–271, S. 265, Anm. 48; HÜWA 1/1, S. 388, 1/2, S. 332; Jean Leclercq, Un témoin de la dévotion médiévale envers S. Pierre et les Apôtres, in: Gregorianum 49 (1968), S. 134–154, S. 136, Anm. 19; Migne, PLS 2, Sp. 1184–1186; Giovanni Matteo Roccati, Manuscrits de la Bibliothèque Vaticane contenant des œuvres de Gerson: complements à l'édition Glorieux, in: Scriptorium 36 (1982), S. 103–111, S. 111; Henri Rochais, Le "Liber scintillarum" attribué à Defensor de Ligugé, in: Revue Bénédictine 58 (1948), S. 77–83, S. 80, Anm. 5; Henri Rochais, Contribution à l'histoire des florilèges ascétiques du haut moyen âge latin, in: Revue Bénédictine 63 (1953), S. 246–291, S. 258, S. 262f.; Christoph Roth, Lateinische und deutsche Predigten im Umfeld von Universität und Hof in Heidelberg um 1420, in: Schriften im Umkreis mitteleuropäischer Universitäten um 1400, hrsg. von Fritz Peter Knapp / Jürgen Miethke / Manuela Niesner, Leiden/Boston 2004, S. 197–230, S. 212; Stevenson, Latini, S. 134–136.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur

1) 1r Digitalisat

Beteiligte Personen
Papst Gregor I. (GND-Nr.: 118541838).
Titel
Theologische Notizen.
Angaben zum Text
1r Henrici de Frimaria super quarto sententiarum: excommunicatus sacerdos haereticus … - … sic abscissus a Christo est excommunicatus ymo membrum amputatum a mistico corpore. Item Petrus de Palude super quarto: clericus se ipse in ira percutiens est excommunicatus ante excommunicatione ipso facto etc. … (vgl. Notizen 14v). Notizen zu verschiedenen Themen, u. a. zur Exkommunication nach den Sentenzenkommentaren des Henricus de Frimaria iunior und Petrus de Palude und zu Fragen nach Errettung und Verdammnis der Seelen. Darin: Bernardus vero: Ille est Ihesus primus in accessu et ultimus in recessu. Im Folgenden zu Gnade und Erlösung. Letzter Absatz: Nolite condemnare id est aliquem dignum condemnatione diffinire quia … - … continens iudicas bibulum conjecturale [?] est. Verwiesen wird auch auf Gregor den Großen, Jacobus und den Hl. Martin.
Incipit
1r Henrici de Frimaria super quarto sententiarum: excomunicatus sacerdos haereticus
Weiteres Initium
1r Nolite condemnare id est aliquem dignum condemnatione definire quia …
Explicit
1r continens iudicas bibulum conjecturale [?] est.

2) 1vab Digitalisat

Beteiligte Personen
Aristoteles (GND-Nr.: 118650130).
Titel
Glossarium biblicum.
Angaben zum Text
(1va) Die Bücher des AT lateinisch-deutsch. Genesis das puch der geschopff, Exodus das puch des ausgangs … - … Machabeorum der vechter oder kempfer, primus, secundus. (1vb) Titel Aristotelischer Schriften, z.T. mit deutscher Übersetzung. Predicamenta das puch aller ding, Peri armineiasMetaphysica von der hohen natur … - … De sensu et sensatu von den synnen und siten. Darunter drei Blöcke mit nachgetragenen Notizen: (1va) Nota de illa antiphona: filie Jerusalem venite [CAO 2877], tempore pascali in quibusdam ecclesias … - … et videte martirem id est Christum et non martires et alia in plurali sicut faciunt quidem. Darunter: Sed si vides aliquem quilibetquod ille sit malefactor, mortale est. Et si verbis explicas … - … et detestabile seu vituperabile. (1vb) Superpellicium dicta est vestis linea sarracium eo quod quondam super vestes, tunicas pelliceas, de pellibus mortuorum animalium factas, induebatur … - … et quod illi gerentes crucifigi dicunt cum Christo viciis et concupiscenciis etc. mortificantes spiritu facta carnis. Erörterungen über das Superpelliceum, den Chorrock des Priesters.
Incipit
1va Genesis das puch der geschopff, Exodus das puch des ausgangs
Weiteres Initium
1vb Praedicamenta das buch aller dinge …
Explicit
1vb … De sensu et sensatu von den synnen und siten.

3) 2r–8r Digitalisat

Beteiligte Personen
Thomas von Cantimpré (GND-Nr.: 118802003).
Titel
De libris biblicis.
Angaben zum Text
(2r–6v) Tabula de typologia veteris et novi testamenti. ›Annunciacio beate virginis figuratur in veteri testamento‹. Genesis 18 annunciatur Abrahe nativitas Ysaac per angelum … - … 3 Regum 3 judicat Salomon inter duas mulieres meretrices. (6v) De capitulis librorum biblicorum. Veteris testamenti: Genesis 50, Exodus 40 … - … Jude 2, Apocalypsis 22. Die Abfolge der Bücher der Bibel mit der Anzahl ihrer Kapitel. (7r–8r) De libris biblicis secundum Hebraeos. Corat id est in lege: Bresich id est genesim 50, Alkazmat id est exodum 40 … . ›Hebrei sacram scripturam sic dividunt prophetas‹. Josue id est beizum 24, sabati id est iudicum … . ›Cetera apocrapha‹. Sapiencie, ecclesiasticus … .
Thimiama est compositum ex: stactem, onicha, galbano, thure lucido. Schematische Aufstellung zur Einteilung der biblischen Bücher im Judentum. Die Aufzählung am Schluss unter "Thimiama" umfasst wohlriechende Substanzen (vgl. Thomas von Cantimpré, Liber de natura rerum XI: de arboribus aromaticis). Darunter Notizen: Notandum: tenet quidam doctor tanquam probabile quod excommunicatus decedens in graciam veniret ad purgacionem … - … ita efficax est verbum dei scilicet quorum remiseritis peccata remittuntur etc. Johannes 20 [Io 20,23]. Am Rand ergänzt: Frankfurt doctor. Darunter: Ostendit: ut se filium altissimi comprobaret - Lucas 1 filius altissimi vocabitur … . Zu Lc 1,32. Darunter zwei längere Notizen: (8r) Notandum quod Christus secundum humanam naturam ascendit super omnes celos corporeos loco et dignitate … - … ascendit ergo Christus secundum quod homo super omnes celos tam corporales quam spirituales. Zur Himmelfahrt Christi. (8r) Nota quod populus Israeliticus principaliter tres festivitates celebratur, prima est festum asimorum sive Pascha propter liberacionemsecunda erat Penthecostes quia tunc susciperent legem. 3a fuit cenofagia quod dedicacio nuncupatur … - … ex racionali divinorum in libro de festivitatibus in prologo. Erläuterungen zu den drei jüdischen Hauptfesten Pessach, Schawuot und Chanukka. Der Schluss verweist auf das Rationale divinorum officiorum des Guilelmus Durantis.
Rubrik
2r ›Annunciacio beate virginis figuratur in veteri testamento‹ …
Incipit
2r Genesis 18 annunciatur Abrahe nativitas Ysaac per angelum
Weiteres Initium
6v Genesis 50, Exodus 40 … ; 7r Corat id est in lege: Bresich id est genesim 50, Alkazmat id est exodum 40 …
Explicit
8r …Thimiama est compositum ex: stactem, onicha, galbano, thure lucido.

4) 8v–10r Digitalisat

Titel
Sermo in die ascensionis domini.
Angaben zum Text
Sermo in die ascensionis domini. Ascendisti in altum cepisti captivitatem etc. Psalmus [Ps 67,19]. In verbis assumptionis circa ascensionem domini … . Schneyer 8, S. 592, Nr. 25.
Incipit
8v Ascendisti in altum … [Ps 67,19]. In verbis assumptionis circa ascensionem domini
Explicit
10r …venerit sequitur et corpore, quod nobis prestare dignetur dei filius, amen.

5) 10rv Digitalisat

Titel
De indulgentiis in festo corporis Christi.
Angaben zum Text
(10r) Licet ergo in die cene quando sacramentum predictum a Christo noscitur institutum … - … diebus octarum ipsarum centum dierum indulgenciam misericorditer tribuit perpetuis temporibus duraturam etc. Amen. Domino gracias. (10r–10v) Facit ipso die festo de singulis horis summatim indulgenciam septingenties viic dierum … - … qui sunt confessi eterne contriti penitentes [?]. Von den Ablässen zum Fronleichnamsfest.
Rubrik
10r ›De corpore Christi indulgenciarum summa.
Incipit
10r Licet ergo in die cene quando sacramentum predictum a Christo noscitur institutum
Explicit
10v … qui sunt confessi eterne contriti penitentes [?].

6) 11r–13vb Digitalisat

Titel
Sermo in die ascensionis domini.
Angaben zum Text
11r Beati qui custodiunt vias meas [Prv 8,32]. Dictum verbum dupliciter potest intelligi, exponitur primo de secunda persona … . Predigt zum Festtag Christi Himmelfahrt. 13vab folgen vier Abschnitte mit kürzeren theologischen Notizen. (13va) Peccatum habet octo literas: p - peremcio vite spiritualis … - … m - mortem perpetuam inducit. (13va) Maria: m - mater; a - advocata, anruferin, vorsprecherin; R - regula ein gesprochnes reht; i - interfectrix, mörderin aller sünd; a - almarium ein schrein oder almarei behalter sancti spiritus et omnium graciarum. Mater dicitur qui salutem perpetuam et eternam nobis omnibus hominibus fundavit … . (13vb) Gregorius in prologo moralium dicit sacra scriptura est fluvius in quo agnus ambulat et elephas natat … - … verba inmutabilia. (13vb) Et dare canibus et benedictionem primam Iudeorum populo detulisse quibus sunt … - … omnis Israel salvus erit. Hec Jeronimus ad Damasum. Textende des folgenden Briefes (14rab). Auch als Ende des Genesiskommentars eines unbekannten Autors in Migne PL 50, Sp. 991f.
Rubrik
11r ›In die asumcionis‹.
Incipit
11r Beati qui custodiunt vias meas [Prv 8,32]. Dictum verbum dupliciter potest intelligi, exponitur primo de secunda persona … .
Weiteres Initium
13va Peccatum habet octo literas …
Explicit
13rb … corruptionem legis significet et quia significare motus et loci mutacionem … [?].

7) 14rv Digitalisat

Verfasser
Sophronius Eusebius Hieronymus (GND-Nr.: 118550853).
Weitere beteiligte Personen
Papst Damasus I. (GND-Nr.: 118878689).
Titel
Epistola ad Damasum xxxvi (excerpta).
Angaben zum Text
Exzerpte aus dem Briefwechsel von Hieronymus mit Damasus zu Gn 4,24 (CPL 620). (14rab) Sophronius Eusebius Hieronymus, Epistola 36. ›Jeronymus ad Domsasum [!]‹. Cur Ysaac iustus carusque deo non non illi, cui [!] sed cui noluit, deceptus errore benedixit … - … accipere filiorum et. Der Schluss steht 13vb (s.o.). (14v) ›Ieronymus ad Domasum‹. Item. Omnis qui occiderit Cain septies septem vindictas exolvit [!]. Hebreorum interpres valendum est Septuaginta et Theodocion … - … merore compulsus penitenciam ageret cum Ninivitas et mereretur absolvi etc. Darunter: Absolvit papa solus clerum ferientemex hoc excipe caso. Regula mors sexus hostis puer officialis deliciosus inops senex egerque sodalis janitor asstrictus dubius commune levis ictus debilis absolvi sine summa sede merentur. Atroces vero soli pape reservantur. Merkvers zur Absolution bei Gewaltakten durch Kleriker und andere mit Interlinearglossen, vgl. Kassel, UB, 4° Ms. iurid. 1, 339r; Mainz, StB, I 460, 170v; Uppsala, UB, C 226, 2v.
Rubrik
14ra ›Jeronymus ad Domsasum‹ [!].
Incipit
14ra Cur Ysaac iustus carusque deo non illi
Weiteres Initium
14v Omnis qui occiderit Cain septies septem vindictas … ; 14v Absolvit papa solus clerum ferientem … ; 14v Regula mors sexus hostis puer officialis deliciosus inops senex … .
Explicit
14v …merore compulsus penitenciam ageret cum Ninivitas et mereretur absolvi etc.
Edition
Sancti Eusebii Hieronymi epistulae, ed. Isidor Hilberg, Wien/Leipzig 1910 (CSEL 54), S. 281–285 und S. 272–274 (im Wortlaut etwas abweichend).

8) 15ra–33vb Digitalisat

Verfasser
Hugo de sancto Victore (GND-Nr.: 118554611).
Weitere beteiligte Personen
Jean Gerson (GND-Nr.: 118557866).
Titel
De continentia sacerdotum.
Angaben zum Text
Incipit tractatus de continentia sacerdotum, primo registrum huius‹. Von anderer Hand: Gerson cancellarius Parisiensis. (15ra) De sex gradibus continentie, de nocturna illusione … . (15ra–33vb) Nam multos laudatores iam castitas habuisse … . Sex sunt igitur … . Siehe: Giovanni Matteo Roccati, Manuscrits de la Bibliothèque Vaticane contenant des œuvres de Gerson: complements à l'édition Glorieux, in: Scriptorium 36 (1982), S. 103–111, S. 111.
Rubrik
15ra ›Incipit tractatus de continentia sacerdotum‹.
Incipit
15ra Nam multos laudatores iam castitas habuisse
Weiteres Initium
15ra Sex sunt igitur gradus continentiae. Primus vigilas in purgatione carnali …
Explicit
33v … illi qui amisit in eam ludo sed tutori procuratori domino monasterio patri marito et ecclesie.
Edition
Hugo de Sancto Victore, Didascalicon de studio legendi, Strassburg, Drucker des Henricus Ariminensis (Georg Reyser), nicht nach 1474 (GW 13625), 80r–86r (online unter: urn:nbn:de:hbz:061:1–68066, abgerufen 11. Feb. 2021).

9) 34ra–62ra Digitalisat

Verfasser
Gerardus de Vliederhoven (GND-Nr.: 118538616).
Titel
Cordiale sive de quattuor novissimis.
Angaben zum Text
›Incipit liber quatuor novissimorum qui vocatur cordiale‹. Memorare novissima tua et in eternum non peccabis … [Sir 7,14]. Sicut dicit beatus Augustinus libro suarum meditationum … – … utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc.Explicit tractatus de quatuor novissimis‹. Das Werk des Gerardus de Vliederhoven wurde zahlreichen anderen Autoren zugeschrieben. Alois Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, Leben und Schriften, Münster 1965 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Bd. 40, Heft 4), S. 329, Nr. 7; Rainer Rudolf: Ars moriendi. Von der Kunst des heilsamen Lebens und Sterbens, Köln/Graz 1957 (Forschungen zur Volkskunde 39), S. 87 (n. 20a), S. 121; Gaudens E. Mohan: Initia operum Franciscalium (XIII-XV S.), in: Franciscan Studies 37 (1977), S. 179–375, S. 236; Thomas Hohmann, Initienregister der Werke Heinrichs von Langenstein, in: Traditio 32 (1976), S. 399–426, S. 411, Nr. 123; Bloomfield, ILWVV, Supplement, S. 193, Nr. 3057. Zum Verfasser: Richard Byrn, Gerard von Vliederhoven, in: VL 2, Sp. 1217–1221; Rudolphus Theodorus Maria van Dijk: Prolegomena ad Gerardi Magni Opera omnia, Turnhout 2003 (CCM 192), S. 596f.; CALMA 4, S. 302f. (mit weiterer Lit.). Siehe auch: Marieluise Dusch, De veer utersten. Das Cordiale de quatuor novissimis von Gerhard von Vliederhoven in mittelniederdeutscher Überlieferung, Köln 1975 (Niederdeutsche Studien, 20).
Rubrik
34ra ›Incipit liber quatuor novissimorum qui vocatur cordiale‹.
Incipit
34ra Memorare novissima tua … [Sir 7,14]. Sicut dicit beatus Augustinus libro suarum meditationum
Explicit
62ra … utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc.
Edition
Cordiale quattuor novissimorum, Speyer, Drucker der Postilla scholastica, um 1471, und weitere Inkunabeldrucke (GW 7469–7514). Gerardus de Vliederhoven, Quatuor novissima cum multis exemplis pulcherrimis, Köln, Heinrich Quentel (Erben), 1506, weitere Ausgabe: Leipzig, Abraham Lamberg, 1592 (VD 16 G 1440 und 1441).

10) 62ra–74va Digitalisat

Verfasser
Henricus de Langenstein (GND-Nr.: 118548395).
Weitere beteiligte Personen
Nicolaus de Dinkelspuhel (GND-Nr.: 11921587X) / Bonaventura (GND-Nr.: 118513176).
Titel
Tractatus de confessione.
Angaben zum Text
Tibi dabo claves … [Mt 16,19]. Hoc cuilibet dicitur confessori qui absolvendi habet potestatem … - … non revocata quoad prescripta licet bene quoad quedam alia etc. Beichttraktat des älteren "Henricus de Hassia", Heinrich Heinbuche de Langenstein. Der Text wurde auch Nicolaus de Dinkelspuhel und Bonaventura zugeschrieben. Bloomfield, ILWVV, S. 520, Nr. 6019 und Supplement, S. 340, Nr. 6019; Distelbrink, Bonaventurae scripta, S. 80; Thomas Hohmann, Initienregister der Werke Heinrichs von Langenstein, in: Traditio 32 (1976), S. 399–426, S. 419, Nr. 229; Kaeppeli, Scriptores OP, Nr. 2416; Alois Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, Leben und Schriften, Münster 1965 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 40/4), S. 288; Francesco Santi, in: Calma 5, S. 421–440, Nr. 17; Olga Weijers, Le travail intellectuel à la faculté des arts de Paris. Textes et maîtres, Bd. 4, Turnhout 2001, S. 68.
Rubrik
62ra ›Sequitur tractatus magistri H. de Hassia de confessione.
Incipit
62ra Tibi dabo claves claves … [Mt 16,19]. Hoc cuilibet dicitur confessori qui absolvendi habet potestatem
Explicit
74va … non revocata quoad prescripta licet bene quoad quedam alia etc.

11) 75ra–85va Digitalisat

Verfasser
Henricus de Frimaria (GND-Nr.: 118548379).
Titel
Tractatus de instinctibus.
Angaben zum Text
(75r) ›Tractatus de instinctibus Henrici de Frimaria etc‹. Am Seitenrand: Instinctus anime: einfal der seel. (75ra–85va) Tractatus de instinctibus. Semen cecidit in terram bonam et ortum fecit fructum centuplum Luc 8 [Lc 8,8]. Licet verbum propositum exponatur per Christum de semine … – … de passionibus imminentibus gaudiose et victorialiter triumphando quam coronam nobis in presenti per suam gratiam mereri concedat qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum, amen.Amen‹. ›Et sic patet tractatus summe bonus de instinctibus id est monicionibus et dicitur vulgariter einval der sel quem compilavit Heinricus de Frimaria qui etiam composuit audi Israel de x preceptis. Explicit tractatus de instinctibus scriptus dominica secunda post octavas Penthecostes anno domini 1426 etc‹. Henricus de Frimaria (senior). Elisa Chiti, in: CALMA 5, S. 396–403, Nr. 6; Robert G. Warnock, Heinrich von Friemar der Ältere, in: VL 3, Sp. 730–737, Sp. 732f.; Zumkeller, Mss., Nr. 307.
Rubrik
75r ›Tractatus de instinctibus Henrici de Frimaria etc.
Incipit
75ra Semen cecidit in terram bonam … [Lc 8,8]. Licet verbum propositum exponatur per Christum de semine
Explicit
85va … triumphando quam coronam nobis in presenti per suam gratiam mereri concedat qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum, amen.
Edition
Der Traktat Heinrichs von Friemar über die Unterscheidung der Geister. Lateinisch-mittelhochdeutsche Textausgabe mit Untersuchung von Robert G. Warnock / Adolar Zumkeller, Würzburg 1977.

12) 85va–86vb Digitalisat

Verfasser
Bernardus Claraevallensis et al. (GND-Nr.: 118509810).
Weitere beteiligte Personen
Alexander Aphrodisiensis (GND-Nr.: 118501887).
Titel
Excerpta et quaestiones.
Angaben zum Text
Sammlung von Exzerpten und Quaestionen. (85va) Bernardus super cantica sermone xxiii dicit: Virtus si quid discretionis absque caritatis fervore iacet … - … fervore regat. Et idem sermone xlix: Discrecio quippe omni virtuti ordinem ponit … - … convertetur exterminumque naturae. Migne PL 183, Sp. 888 und 1018.
(85va) In sermone de Pasca idem. De spiritu discrecionis scimus quia nichil illum extinguit quomodo propria voluntas subvertens corda … - … non obedire prelato. Bernardus Claraevallensis, Sermones. Migne PL 183, Sermo II, Sp. 286 und Sermo XIX, Sp. 866.
(85vb) ›Questio de voto‹. Questio utrum melius sit aliquid facere ex voto vel sine voto. Responditur Heinricus de Frimaria in tractatu audi Israel vel de x preceptis sic quod multo melius est facere aliquid ex voto … - … quia pertinet ad perfectionem veritatis ut patet 2o ethicorum, queritur ergo etc. Zumkeller, Mss. OESA, S. 144–152, Nr. 325. Zu Heinrich von Friemar, s. zu 75ra–85va. Zahlreiche Inkunabeldrucke, zumeist als Werk des Nicolaus de Lyra: GW 12199–12212. Ausführlich zitiert wird auch Anselm von Canterbury, u. a. Cur deus homo. - (85vb) Bernardus in sermone de annunciacione. In omnibus per omnia pietati proximorum timor domini preferendus est. Bernardus Claraevallensis, In festo annunciationis, sermo II. Migne PL 183, Sp. 391.
(86rab) ›De die sabbati questio‹. Queritur quare dies sabbati fuerit translata in diem dominicum. Ad quod dicendum secundum Heinricum de Frimaria quod hoc fuit factum triplici racione, prima ob memoriam beneficii incarnacionis … - … sunt autem duo peccata que maxime frequentantur diebus dominicis scilicet corea et ebrietas de quibus poteris dicere si vis. Quaestio, warum der Festtag der Woche von Samstag auf Sonntag verlegt wurde und über die Heiligung des Sonntages. Exzerpt aus Heinricus de Frimaria, De decem praeceptis, zum dritten Gebot. S. zu 85vb Quaestio de voto. - (86va) ›De oratione‹. Allexander secundum tertium methaphysicorum: Ad hoc ut ymber proveniat neccesse est ut multus vapor nebulaque ascendat … - … descendit gracia consolatioque a deo. Bezieht sich wohl auf den Aristoteleskommentar des Alexander von Aphrodisias in der lateinischen Übersetzung des Wilhelm von Moerbeke.
(86vab) Drei Exzerpte aus Predigten Bernards de Clairvaux. (86va) ›Bernardus super cantica sermone xxi‹. Quam pauci post te o domine ire volunt … - … consequi sed non sequi. Migne PL 183, Sp. 873. (86va) ›Bernardus in sermone de lepra Naamani‹. Voluntatem dico propriam, quando quod volumus, non ad honorem dei … - … sed corruptio voluntatis est, hec ille. Migne PL 183, Sp. 289f. (86vb) ›Bernardus de laude nove milicie iterum de anima‹. Vita siquidem anime deus est ipsa corporis peccando voluntarie perdidit volens vivere nolens perdat … - … spiritualis corporalem culpabilis penalem voluntaria necessariam. Hec ille. Migne PL 182, Sp. 933.
(86vb) ›Gregorius in registro‹. Tanto hostis calidus deceptionis molimina ardencius exquirit quanto … . ›Idem in pastoraliDyabolus modo aliorum facta graviora … - … ab intentione penitencie suspendatur quatenus tunc bona nulla percipiat nunc nulla mala contristant. Zwei kurze Exzerpte nach Papst Gregor I. Migne PL 77, Sp. 983 und Sp. 108.
Incipit
85va Bernardus super cantica sermone xxiii dicit: Virtus si quid discretionis absque caritatis fervore iacet
Weiteres Initium
85va De spiritu discretionis scimus quia nihil illum extinguit quomodo propria voluntas subvertens corda … ; 85vb Quaestio utrum melius sit aliquid facere ex voto vel sine voto … ; 85vb In omnibus per omnia pietati proximorum timor domini praeferendus est … ; 86ra Quaeritur quare dies sabbati fuerit translata in diem dominicum … ; 86va Ad hoc ut imber proveniat neccesse est ut multus vapor nebulaque ascendat … ; 86va Quam pauci post te o domine ire volunt … ; 86va Voluntatem dico propriam, quando quod volumus, non ad honorem dei … ; 86vb Vita siquidem animae deus est ipsa corporis peccando voluntarie perdidit volens vivere nolens perdat … ; 86vb Tanto hostis calidus deceptionis molimina ardentius exquirit quanto … ; 86vb Diabolus modo aliorum facta graviora …
Explicit
86vb … ab intentione penitencie suspendatur quatenus tunc bona nulla percipiat nunc nulla mala contristant.
Edition
s. Angaben zum Inhalt.

13) 87r–125vb Digitalisat

Verfasser
Defensor Locogiacensis (GND-Nr.: 1089559372).
Titel
Liber scintillarum.
Angaben zum Text
Defensor Locogiacensis, Liber scintillarum (CPL 1302). (87ra) Prologus. Lector quisquis libellum legens hunc flagito te libenti legas animo … - … non ut emulus libellum istum vituperes, sed ut benivolus emendes. Text M, siehe: CCL 117. Der Schluss mit der Autornennung fehlt ebenso wie zu Beginn der Verweis auf dessen Gönner Ursinus. (87ra–87va) Capitula. ›Incipiunt capitula‹. 1 de caritate … - … 77 de disciplina et obedientia. (87va–125va) ›Incipiunt singulare ratione de katholicis libris in unum collecte. In principio de caritate‹. Dominus dicit in ewangelio: maiorem caritatem nemo habet quam ut animam suam ponat … - … Dixit apostolus: factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis [Phil 2,8]. Die letzten vier Kapitel (78–81, vgl. CCL 117, S. 2) fehlen. ›Explicit liber scintillarum finitus feria quinta post sancte Agnete diem‹. Donnerstag nach dem 21. Januar. Bloomfield , ILWVV, Nr. 478; Stegmüller RB, Nr. 2057.
Rubrik
87va ›Incipiunt singulare ratione de katholicis libris in unum collecte. In principio de caritate.
Incipit
87ra Lector quisquis libellum legens hunc flagito te libenti legas animo
Weiteres Initium
87vb Dominus dicit in evangelio: maiorem caritatem nemo habet quam ut animam suam ponat …
Explicit
125vb … Dixit apostolus: factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis [Phil 2,8].
Edition
Defensoris Locogiacensis monachi Liber scintillarum, ed. Henri Rochais, Turnhout 1957 (CCL 117, S. 1–307); Migne PL 88, Sp. 597–712.

14) 126ra–127rb Digitalisat

Verfasser
Ps.-Albertus Magnus.
Titel
Paradisus animae, cap. i-vi.
Angaben zum Text
De caritate vera que sit‹. Caritas ad deum vera et perfecta est qua anima omnibus viribus suis se unit … - … Ciprianus: Castitas est ornamentum nobiliummultiplicacio omnium meritorum, creatoris dei omnium amicicia. Hec ille. Ohne den Prolog. Zum Textschluß vgl. Migne PL 4, Sp. 874 und PL 40, Sp. 1082. Bloomfield, ILWVV, Supplement, Nr. 5875, S. 332. Der "Paradisus animae" gilt nicht mehr als authentisches Werk von Albertus Magnus. Vgl. auch Werner Fechter, Zur handschriftlichen Überlieferung des ps.-albertischen 'Paradisus animae' und seiner Übersetzungen ins Mittelhochdeutsche, in: ZfDA 105 (1976), S. 66–87.
Rubrik
126ra ›De caritate vera que sit‹.
Incipit
126ra Caritas ad deum vera et perfecta est qua anima omnibus viribus suis se unit
Explicit
127rb … multiplicacio omnium meritorum, creatoris dei omnium amicicia.
Edition
Auguste Borgnet (ed.), S. Alberti Magni Opera, Bd. 37, Paris 1898, S. 447–459.

15) 127va–132vb Digitalisat

Beteiligte Personen
Bonaventura (GND-Nr.: 118513176) / Anicius Manlius Severinus Boethius (GND-Nr.: 11851282X) / Aristoteles (GND-Nr.: 118650130) / Gregor der Große / Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / Bernardus Ayglerius (GND-Nr.: 118622110).
Titel
Tractatulus de opere creationis et recreationis.
Angaben zum Text
Exordium primum fratris Boneventure‹. Überschrift durchgestrichen. Beatissima trinitas personarum in sanctissima essencie unitate et beatissima unitas in personarum trinitate. Assimilantur … - … et hoc totum per meritum Ihesu Christi qui est benedictus in secula seculorum, amen. Zitiert werden Boethius, Aristoteles, Gregor der Große und Augustinus, aber auch Thomas von Aquin. Parallelüberlieferung: Augsburg, UB, Cod. II.1.2° 127, 82va–87va (Hardo Hilg, Lateinische mittelalterliche Handschriften in Folio der Universiätsbibliothek Augsburg: Cod. II. 1.2° 91 - 226, Wiesbaden 1999, S. 123).
Incipit
127va Beatissima trinitas personarum in sanctissima essencie unitate et beatissima unitas in personarum trinitate
Explicit
132vb … et hoc totum per meritum Ihesu Christi qui est benedictus in secula seculorum, amen.

16) 133ra–133vb Digitalisat

Beteiligte Personen
Thascius Caecilius Cyprianus (GND-Nr.: 118523112) / Aurelius Augustinus / Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831) / Bernardus Ayglerius (GND-Nr.: 100968074).
Titel
Excerpta.
Angaben zum Text
De dotibus anime et corporis nota‹. Impassibilitas: quia nulla erit ibi infirmitas. Claritas, psalmus: amictus lumine sicut vestimento [Ps 103,2]. Lumine id est corpore luminoso … - … Crisostomus super Mattheum. Parata sunt, omnia parata sunt [Mt 22,4]. … qui percussus est a dyabolo invenerit ibi cibos medicinales et salutem. Hec ille. Notizen, u. a. zu Cyprian, Augustinus und Johannes Chrysostomus. (133vab) ›De negligencia prelatorum‹. Bernhardus in expositione regule sancti Benedicti pertractans id verbum proverbiorum xvo celum sursum, et terra deorsum [Prv 25,3] … - … Item damnatus nullam bonam voluntatem pene [?] quere hoc ex gracia est quam deus eis abstrahit quia sunt … [Rest unleserlich]. Das Zitat bezieht sich wohl auf die Regelauslegung des Bernardus Ayglerius (Bernardi I. abbatis Casinensis In regulam S. Benedicti expositio: ex tabulario Casinensi, ed. Anselm Maria Caplet, Montecassino 1894).
Rubrik
133ra ›De dotibus anime et corporis nota‹.
Incipit
133ra Impassibilitas: quia nulla erit ibi infirmitas
Weiteres Initium
133ra Vera dei cognitio ex qua dilectio quia ipse est fons bonitatis …
Explicit
133rb … qui percussus est a dyabolo invenerit ibi cibos medicinales et salutem.

17) 134ra–135va Digitalisat

Beteiligte Personen
Jacobus de Voragine (GND-Nr.: 118556401).
Titel
De Maria Magdalena.
Angaben zum Text
134r ›Nota dei servicium debet esse voluntarium, integrum et fervens‹. (134ra–135va) Magdalena quasi manens rea, illud contingit ei secundum primum statum quia tunc fuit obligata ad eternam penam et in illo delicto eternaliter mansisset … - … ut patet in eius vita etc. "Magdalena quasi manens rea" ist ein Zitat aus Jacobus de Voragine, Legenda aurea, cap. XCVI De sancta Maria Magdalena (ed. Theodor Graesse, Breslau 31890, S. 407). Über die bleibende Schuld der Maria Magdalena trotz ihres "zweiten status" als Begleiterin Jesu und Zeugin der Auferstehung.
Incipit
134ra Magdalena quasi manens rea, illud contingit ei
Explicit
135va … ut patet in eius vita etc.

18) 136ra–143ra Digitalisat

Verfasser
Jacobus de Voragine (GND-Nr.: 118556401) / Guilelmus Peraldus (GND-Nr.: 118719351).
Titel
Sermones de angelis.
Angaben zum Text
(136ra–141rb) Sermones quatuor de angelis. (136ra–137vb) Jacobus de Voragine. Nunquam nosti ordinem … [Iob 38,33]. Cum de rebus per triplicem … . Schneyer 3, S. 263, Nr. 550. (138ra–139rb) Angelis suis mandavit … [Ps 90,11]. Ista verba tractans beatus Bernardus … . Schneyer 3, S. 262, Nr. 548. (139rb–141rb) Guilelmus Peraldus. Factum est prelium … [Apc 12,7]. Sicut dicitur ecclesiastes xiiio esse tempus belli … [Ecl 3,8]. Ideo deus presentem vitam deputavit ad bellandum … . Schneyer 2, S. 562, Nr. 390. (141va–143ra) Scimus quoniam diligentibus … [Rm 8,28]. Si enim deum diligere volumus, omnia que ipse creavit … . Angeli cooperantur nobis ad bonum … - … in testimonium illis reddente conscientia ipsorum [Rm 2,15] a quibus nos defendat is qui vivit et regnat deus in secula seculorum, amen.
Incipit
136ra Nunquam nosti ordinem … [Iob 38,33]. Cum de rebus per triplicem
Weiteres Initium
141va Scimus quoniam diligentibus … [Rm 8,28]. Si enim deum diligere volumus omnia quae ipse creavit …
Explicit
143ra … in testimonium illis reddente conscientia ipsorum [Rm 2,15] a quibus nos defendat is qui vivit et regnat deus in secula seculorum, amen.
Edition
Jacobus de Voragine, Sermones de sanctis, GW 14106–14109 (und spätere Drucke); Guillelmus Peraldus, Sermones de tempore et de sanctis, GW 12047–12048.

19) 143rb–147vb Digitalisat

Verfasser
Johannes Contractus (GND-Nr.: 102521166).
Titel
Sermones.
Angaben zum Text
(143rb–144vb) Sermo de divisione apostolorum. Confringite vitulos … [Nm 33,52]. Hodie in ecclesia agitur … - … hanc pacem et concordiam nobis concedat per infinita seculorum [!] regnat etc. Schneyer 3, S. 441, Nr. 114. Siehe auch: Jean Leclerq, Un témoin de la dévotion médiévale envers S. Pierre et les Apôtres, in: Gregorianum 49 (1968), S. 134–154, S. 136, Anm. 19. (145ra–147vb) ›De sancta Maria Magdalena‹. Laudate dominum … [Idt 13,17]. Ista verba dixerat mulier viduaIsta verba congrue poterant dicere [de] beata Maria Magdalena … - … ad gaudia eterna ubi vivit et regnat qui est deus in secula seculorum, amen. Schneyer 3, S. 441, Nr. 115.
Rubrik
143rb ›De divisione apostolorum sermo‹.
Incipit
143ra Confringite vitulos … [Nm 33,52]. Hodie in ecclesia agitur
Explicit
147vb … ad gaudia eterna ubi vivit et regnat qui est deus in secula seculorum, amen.
Edition
Johannes Contractus, Sermones de tempore et sanctis per totum annum una cum Communi sanctorum et cum aliquot aliis sermonibus, Köln, Johann Koelhoff d.Ä., nicht nach 1478, GW M13419.

20) 148r Digitalisat

Titel
Sermo in die sanctae Mariae Magdalenae.
Angaben zum Text
Rogabat Ihesum etc. Lucas 7o [Lc 7,36], pro protrahente occurrit epistola ad Romanos vo: lex subintravit ut habundaret delictum [Rm 5,20] illud tangitpeccatum quod per Adam subortum est … - … hanc vitam contemplativam similiter et activamhabet eternam et possidet ad quam ipse nos perducat etc. Kurze Predigt über die auf Maria Magdalena bezogene Bibelstelle zur Sünderin, die Jesus die Füße salbt (Lc 7,37–40).
Rubrik
148r ›In die sanctae Mariae Magdalenae‹.
Incipit
148r Rogabat Ihesum … [Lc 7,36], pro protrahente occurrit epistola ad Romanos vo: lex subintravit … [Rm 5,20].
Explicit
148r … habet eternam et possidet ad quam ipse nos perducat etc.

21) 148v Digitalisat

Verfasser
Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
Titel
Sermo super cantica canticorum liv.
Angaben zum Text
In veritate didici nil eque efficax esse ad graciam promerendam retinendam, recuperandam … - … supereminens caritas secundat illum etc. Wortlaut oft deutlich von der Edition abweichend.
Rubrik
148v ›bernardus super cantica sermone liiii‹.
Incipit
148v In veritate didici nil eque efficax esse ad graciam promerendam
Explicit
148v … supereminens caritas secundat illum etc.
Edition
Bernardi opera, ed. Jean Leclerq, Bd. 2, Rom 1958, S. 108, ab Z. 22.

22) 149ra–152rb Digitalisat

Verfasser
Johannes Contractus (GND-Nr.: 102521166).
Titel
Sermones de duobus apostolis.
Angaben zum Text
(149ra–150vb) ›Petri et Pauli apostolorum sermo‹. Principes populorum congregati sunt cum deo Abraham. Psalmus [Ps 46,10]. Verba ista possunt exponi de duabus apostolis Petro et Paulo qui fuerunt apostoli et principes duorum populorum … . (150vb–152rb) Potestis bibere calicem quod ego bibiturus sum etc. Matheus 20 [Mt 20,22]. Cum sancti apostoli Jacobus et Johannes desiderarent ad celestia gaudia … - … perducat qui sine fine vivit et regnat etc. Schneyer 3, S. 440, Nr. 89 und S. 441, Nr. 116. Die erste Predigt auch anonym überliefert: Schneyer 9, S. 416, Nr. 30.
Rubrik
149ra ›Petri et Pauli apostolorum sermo‹.
Incipit
149ra Principes populorum … [Ps 46,10]. Verba ista possunt exponi de duabus apostolis Petro et Paulo qui fuerunt apostoli et principes
Weiteres Initium
150vb Potestis bibere calicem quod ego bibiturus sum etc. Matthaeus 20 [Mt 20,22]. Cum sancti apostoli Jacobus et Johannes desiderarent ad coelestia gaudia …
Explicit
152rb … perducat qui sine fine vivit et regnat etc.

23) 152va–153va Digitalisat

Verfasser
Jacobus de Voragine (GND-Nr.: 118556401).
Titel
Sermo de nativitate Mariae virginis.
Angaben zum Text
(152va-) ›Sermo de nativitate Mariae virginis‹. Sapiencia edificavit … [Prv 9,1]. Cupiens dei filius per suscepcionem … - … ad colorem rubeum caritatis etc.Amen. Explicit sermo de nativitate beate virginis applicandus etc. festo concepcionis eiusdem si placet‹. Schneyer 3, S. 261, Nr. 528.
Rubrik
152va ›Sermo de nativitate Mariae virginis‹.
Incipit
152va Sapiencia edificavit … [Prv 9,1]. Cupiens dei filius per suscepcionem
Explicit
153va … ad colorem rubeum caritatis etc.
Edition
Jacobus de Voragine, Sermones de sanctis, GW 14106–14109 (und spätere Drucke).

24) 153v–164rb Digitalisat

Verfasser
Janus Vitalis (GND-Nr.: 102550689).
Titel
Sermones duo de conceptione beatae Mariae virginis.
Angaben zum Text
(153va–159ra) ›Sermones de concepcione beate Marie in Parisius editi, primus‹. Tota pulchra es amica … [Ct 4,7]. Domini mei reverendi et fratres dilectissimi, ut gracia spiritus almi … . Gaudens E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII-XV S.), in: Franciscan Studies 38 (1978), S. 377–498, S. 435. 155rb am unteren Seitenrand Verse: Rosarum folia lapides flores et sua genera/ cuncta creata similis in celis hic et ubique. Darunter in roter Tinte: Te colo devoto nunc corde corpore toto/ Quantus solamen sis nobis omnibus amen. Hec ille. - (159ra–164rb) Custodivi te ne peccares … [Gn 20,6]. Reverendissimi etc. Cum angelica salvacio sit sicut quedam clavis apertiva … . ›Expliciunt sermones de concepcione beate virginis approbati in studio Parisiensi necnon ibidem predicati‹. Die zweite Predigt nicht nachweisbar (ebenfalls Janus Vitalis?). Darunter: De materia illa require in sequenti folio questionem utrum beata virgo fuerit in peccato originali concepta an non, patet infra. Verweis auf die Quaestio 165rb–166va. Zu den sermones de conceptione beatae Mariae vgl. auch: Christine Maria Grafinger, Das Studium von Handschriften der Biblioteca Vaticana durch Zisterzienser. Ein Beitrag zur europäischen Wissenschaftgeschichte des 17. Jahrhunderts, in: Analecta Cisterciensia 49 (1993), S. 257–271, S. 265, Anm. 48.
Rubrik
153va ›Sermones de concepcione beate Marie in Parisius editi‹.
Incipit
153va Tota pulchra es amica … [Ct 4,7]. Domini mei reverendi et fratres dilectissimi, ut gracia spiritus almi
Weiteres Initium
159ra Custodivi te ne peccares … [Gn 20,6]. Reverendissimi etc. Cum angelica salvatio sit sicut quaedam clavis apertiva …
Explicit
164rb … qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat per omnia secula seculorum, amen.

25) 164va–165ra Digitalisat

Beteiligte Personen
Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
Titel
De quinta trinitate.
Angaben zum Text
Notabile bonum de quinta trinitate‹. Cum secundum Augustinum in tertio de trinitate, et alios doctores sacre scripture, in omnibus creaturis relucet vestigium trinitatis, de triplici tamen trinitate magis … - … Bernardus: spiritus sanctus suggerit memorie in cogitacionibus sanctiset age reverenciam spiritui sancto cuius vox sonat in auribus tuis, amen. Verweis auf Aurelius Augustinus, De trinitate (CPL 329). Der Schluss zitiert: Bernardus Claraevallensis, Sermones in die Pentecostes, sermo 1 (Bernardi opera, ed. Jean Leclercq, Bd. 5, Rom 1968, S. 160–176).
Rubrik
164v ›Notabile bonum de quinta trinitate‹.
Incipit
164va Cum secundum Augustinum in tertio de trinitate, et alios doctores sacre scripture, in omnibus creaturis relucet vestigium trinitatis
Explicit
165ra … et age reverenciam spiritui sancto cuius vox sonat in auribus tuis, amen.

26) 165rb–166va Digitalisat

Beteiligte Personen
Petrus Lombardus (GND-Nr.: 11859334X).
Titel
Quaestio de conceptione Mariae virginis.
Angaben zum Text
Queritur circa distinctionem terciam et quartam tertii libri sentenciarum, utrum mater domini virgo beata fuerit in peccato originali concepta … - … quod sunt probales [!] ad utrumque partem et est finis huius questionis, deo gracias. Quaestio mit Bezug auf Buch 3, distinctio 3 und 4 der Sentenzen des Petrus Lombardus. Zitiert werden hauptsächlich Kirchenväter, am häufigsten Augustinus.
Incipit
165rb Queritur circa distinctionem terciam et quartam tertii libri sentenciarum
Explicit
166va … quod sunt probales [!] ad utrumque partem et est finis huius questionis, deo gracias.

27) 167ra–204rb Digitalisat

Verfasser
Maximus Taurinensis / Aurelius Augustinus / Johannes Chrysostomus et al. (GND-Nr.: 118557831).
Titel
Sermones de tempore ab adventu Christi ad ascensionem.
Angaben zum Text
167r ›Dominica in adventu domini prima, sermo Maximini‹. (167ra–168va) Maximus Taurinensis, Sermones in adventu domini. Igitur quoniam post tempus spiritalibus epulis reficereSicut fulgur de sub celo coruscans … [Lc 17,24] … . CCL 23 (Almut Mutzenbecher 1962), S. 71–73; Migne PL 95, Sp. 1160 und PL 57, Sp. 225–228. (167va–168ra) ›Dominica secunda in adventu sermo Maximi‹. Superiori dominica capitulum ewangelicum disserantes partes quadam ex illo perstrinximus … . CCL 23 (Almut Mutzenbecher 1962), S. 75–77; Migne PL 57, Sp. 226–228. (168ra–168va) ›Dominica tertia in adventu sermo beati Augustini‹. Qui sunt in illa nocte duo in lecto … . Ebenfalls Maximus Taurinensis. Migne PL 57, Sp. 533–536. (168va–169va) Aurelius Augustinus. ›Sermo beati Augustini episcopi de unitate trinitatis et incarnacione‹. Legimus sanctum Moysen populo dei precepta dantem … . Migne PL 39, Sp. 2196–2198. (169va–170rb)›Feria quinta ante nativitatem domini sermo Maximini‹. Leticia quanta sit quantusque concursus … . CCL 23 (Almut Mutzenbecher 1962), S. 240–243; Migne PL 57, Sp. 221–226. … - … (196vb–198rb) ›Sermo Johannis de letania maiori‹. Clementissimus omnipotens deus pietate … . Migne PLS 4, Sp. 1184–1186 (u. a. nach dieser Hs.). Vgl. Réginald Grégoire, Homéliaires liturgiques médiévaux. Analyse de manuscrits, Spoleto 1980, S. 325, Nr. 16. (198rb–200vb) ›Sermo Johannis de sancta cruce‹. Quid dicam quid loquor quid vobis non imponam … . Migne PG 50, Sp. 815–820 (lateinischer Text). Vgl. Réginald Grégoire, Homéliaires liturgiques médiévaux. Analyse de manuscrits, Spoleto 1980, S. 272. (200vb–204rb) ›Sermo Johannis Crisostomi de ascensione domini‹. Quando de cruce nostra processit oracio foras civitatem … - … gracia domini nostri Ihesu Christi cum quo patri gloria, imperium, honor cum sancto spirito et nunc et semper et in secula seculorum, amen.Et sic est finis huius‹. Divi Ioannis Chrysostomi Archiepiscopi Constantinopolitani Operum, Tomus III, Paris 1588, Sp. 776–782. Vgl. Migne PL 54, Sp. 128; Réginald Grégoire, Homéliaires liturgiques médiévaux. Analyse de manuscrits, Spoleto 1980, S. 357. Homilien im Jahreslauf von Advent bis Christi Himmelfahrt.
Rubrik
167r ›Dominica in adventu domini prima, sermo Maximini‹.
Incipit
167ra Igitur quoniam post tempus spiritalibus epulisSicut fulgur de sub celo coruscans … [Lc 17,24] …
Weiteres Initium
167va Superiori dominica capitulum evangelicum disserantes partes quadam ex illo perstrinximus … ; 168ra Qui sunt in illa nocte duo in lecto … ; 169va Laetitia quanta sit quantusque concursus … ; 196vb Clementissimus omnipotens deus pietate … ; 198rb Quid dicam quid loquor quid vobis non imponam … ; 200vb Quando de cruce nostra processit oratio foras civitatem … .
Explicit
204rb … honor cum sancto spirito et nunc et semper et in secula seculorum, amen.
Edition
Siehe Angaben zum Inhalt bei den jeweiligen Homilien.

28) 205ra–215v Digitalisat

Verfasser
Peregrinus de Oppeln (GND-Nr.: 100380824) / Johannes de Francfordia et al. (GND-Nr.: 118702920).
Weitere beteiligte Personen
Johannes Damascenus (GND-Nr.: 118557971) / Aurelius Augustinus / Sophronius Eusebius Hieronymus (GND-Nr.: 118550853) / Epiphanius Constantiensis (GND-Nr.: 118682229).
Titel
Sermones collectae cum notis.
Angaben zum Text
(205ra–206rb) Peregrinus de Oppeln. ›De sancta Anna sermo‹. Elegit sibi tribum Juda montem Syon quem dilexit … [Ps 77,68]. In verbis istis ad laudem beate Anne et Ihesum Christi tria notantur, prima ipsius … . Schneyer 4, S. 569, Nr. 261. (206va–207va) ›De assumcione‹. Benedictus dominus omnipotens qui dedit te hodie [Idt 13,24]. Illa sunt dicta de sancta muliere Iudith que abscidit caput … - … sciamus te nostram matrem et advocatam. Amen. Hanc sermonem fecit doctor Franckfurt post prandium de ascensione. Johannes (Lagenator) de Francfordia (†1440), Professor der Theologie an der Universität Heidelberg, Rat des Pfalzgrafen und Kurfürsten Ludwigs III. (Drüll, Gelehrtenlexikon, S. 284f.; Toepke, Matr. Heidelberg 1, S. 82, 101). Zur Predigt: Roth, Lateinische und deutsche Predigten (s. o. zur Literatur), S. 212. (207vab) ›Nota aliqua de assumpcione virginis gloriose‹. Veni de Libano, cum [?] ecclesia militante, veni coronaberis [Ct 4,8] corona glorie pre cunctis … - … que tu plasmasti. Albertus Magnus de discipulis et aliis fidelibus. Ecce spes nostra amica unica nunc mortua … - … ad stellam maris Mariam ut pro nobis intercedat ad filium dei recordareetc. (208vab) Nota quod septuagesima sit tempus devocionis, sexagesima tempus invocacionis, quinquagesima tempus remissionis, quadragesima tempus penitencie spiritualis … - … sexagesima sit misterium nostre redemcionis. (209va–211ra) Papst Klemens VI. ›Assumpcionis Marie‹. Veni de Libano amica mea veni coronaberis [Ct 4,8]. Videmus hoc quod quando aliqua mulier invitatur ad coronam vel thalamum … . Schneyer 4, S. 767, Nr. 96. (211rb–212ra) De die assumptionis Mariae. Veni coronaberis, cantica 4 [Ct 4,8]. De hac solemnitate magnifica beatus Augustinus in sermone sexta huius diei dicit: hora … . (212ra–212vb) ›Assumcionis‹. Congratulamini mihi [Lc 15,6]. Beatus Ieronimus in sermone de assumptione sic dicit: Regina mundi hodie de terris et de presenti seculo nequam eripitur, gaudete … - … (212rb) de morte ad vitam etc. hic prosequere ut placet. Am Seitenrand: collige in Socco. Nur der Beginn einer Predigt, die Fortsetzung ist nach belieben zu gestalten. Der Randeintrag verweist hierfür auf die Predigten des "Soccus" (möglicherweise Konrad von Brundelsheim, siehe auch: Schneyer 1, S. 716–747). Der Verweis geht auf: Hieronymus, Epistula IX ad Paulam et Eustochium (Migne PL 30, Sp. 126). Im Anschluss Kirchenväterexzerpte zu Maria (Johannes Damascenus, Augustinus, Hieronymus, Epiphanius). (213ra–215v) Et factum est prelium magnum in celo … [Apc 12,7]. Deus angelicam naturam creavit non beatam sed beatificandam … . Predigt zum Fest des Erzengels Michael. Im Anschluss ergänzende Notizen zu den Engeln und zum Fest des Hl. Michael.
208r, 209r leer.
Rubrik
205ra ›De sancta Anna sermo‹.
Incipit
205ra Elegit sibi tribum … [Ps 77,68]. In verbis istis ad laudem beate Anne et Ihesum Christi tria notantur
Explicit
215v … in celo eum laudamus. Secundo sollemnitas celebrare propterRogemus ergo etc.

29) 216ra–221vb Digitalisat

Verfasser
Antonius de Parma (GND-Nr.: 102422125).
Titel
Sermo de passione domini.
Angaben zum Text
Egressus Ihesus cum discipulis … [Io 18,1]. Considerate die hodierna nescio cogitare quid melius sit facere … - … monumentum aperire et et corpus domini ungere. Sic est finis istius. Schneyer 1, S. 294, Nr. 72; Gilles Meerssemann, Le opere di fra Antonio Azaro Parmense O.P. nella biblioteca nazionale die Monaco di Baviera, in: Archivum fratrum Praedicatorum 10 (1940), S. 20–47, S. 25, Nr. 56.
Incipit
216ra Egressus Ihesus cum discipulis … [Io 18,1]. Considerate die hodierna nescio cogitare quid melius sit facere
Explicit
221vb … monumentum aperire et et corpus domini ungere.
Edition
Antonius de Parma, Postilla super evangelia dominicalia per circulum anni cum quadragesimali, Köln, Johann Koelhoff, 1482 (GW 2248), Sermo LVI, 111r–122r.


Bearbeitet von
Dr. Wolfgang Metzger, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2014.


Zitierempfehlung:


Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 434. Beschreibung von: Dr. Wolfgang Metzger (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2014.


Katalogisierungsrichtlinien
Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.

Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.