Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 434
Theologische Sammelhandschrift
Papier · 2, 221, 1 · 29,8–30,2 × 20,7–21,2 cm · Heidelberg (?) · um 1421–1432
- Schlagwörter (GND)
- Predigten / Exzerpte / Hugo de sancto Victore / Gerardus de Vliederhoven / Henricus de Langenstein / Henricus de Frimaria / Defensor Locogiacensis.
- Entstehungsort
- Heidelberg (?).
- Entstehungszeit
- um 1421–1432.
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Papier.
- Umfang
- 2, 221, 1.
- Format (Blattgröße)
- 29,8–30,2 × 20,7–21,2 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 1a + VII14 + 10 VI134 + VII148 + 3 VI184 + III190 + VI202 + (VII-1)215 + III221 + (I-1)222*. Bl. a an der ersten Lage angefalzt. Nach 215 ein Bl. frühzeitig ausgeschnitten, Blattrest heute auf 216r aufgeklebt. 1a bildet mit dem Vorderspiegel ein Doppelbl., 222* bildet zusammen mit dem Hinterspiegel ein Doppelbl.
- Seiten-, Blatt- und Lagenzählung
- Tintenfoliierung, Rom 17. Jh. (1–221). Moderne Bleistiftfoliierung (a). Die Bezeichnung ungezählter Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 222*). Textreklamanten 26v–202v. Lagenzählung: 26v (1us) bis 215v (17us).
- Zustand
- Bl. 1 am Außenrand ein Ausriss durch Kaschierung mit transparentem Papier stabilisiert. Der Ternio am Schluss (Bl. 216–221) mit leichtem Ansatz von Tintenfraß.
- Wasserzeichen
- Bl. 2–11 Kopf ohne Augen, Maure, frei, mit Krone und Stirnband in
zwei Varianten (DE6405-PO-20699 und DE6405-PO-20700, beide 1421, Nürnberg).
Bl. 14 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange darauf Blume mit sieben Blütenblättern (ähnlich WZIS AT3800-PO-65771).
Bl. 15–48, 53–55 und 62 Ochsenkopf frei mit Augen, Kinn rund, mit einkonturiger Stange darauf Blume sechs Blütenblätter in zwei Varianten (ähnlich WZIS DE6405-PO-65497 und DE1335-PO-65480).
Bl. 52 und 57–59 Ochsenkopf, Augen mit Verbindungslinien und Maul, frei, Oberzeichen einkonturige Stange mit sechsstrahligem Stern (einkonturig) in zwei Varianten.
Bl. 66–74 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen zweikonturige Stange darauf lateinisches Kreuz, Kreuzbalken dreieckig in zwei Varianten (ähnlich WZIS DE6405-PO-68505 und DE8370-PO-68504).
Bl. 87–134 Schwert, frei, daran ein Kreis (vergleichbar mit WZIS DE5910-PO-123119).
Bl. 138–147 Kopf mit Augen, Maure, frei, mit Stirnband, Linie Hinterkopf sichtbar, Stirnbandende eingekerbt (ähnlich WZIS AT3800-PO-20432).
Bl. 148 und 191–215 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen zweikonturige Stange darauf lateinisches Kreuz im Kreis in zwei Varianten (vergleichbar mit WZIS DE4620-PO-68716 und WZIS IT1365-PO-68736).
Bl. 77–86 und 149–159 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange, darauf einkonturiger sechsstrahliger Stern (Enden gerade) Kontur der Stirn gebogen in zwei Varianten (vergleichbar mit WZIS IT1365-PO-67607 und WZIS DE4860-Ms1170_155).
Bl. 163–172 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange, darauf Blume mit sechs Blütenblättern, Kinn rund in zwei Varianten (ähnlich WZIS DE6300-PO-65506 und DE1335-PO-65480).
Bl. 173–190 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen zweikonturige Stange, darauf Blume mit sieben Blütenblättern, Stangenende einkonturig (ähnlich WZIS DE3225-Chart_B_174a_1).
Bl. 216–221 Ochsenkopf mit Augen, frei, Oberzeichen einkonturige Stange und Kreis, darüber einkonturiger Stern (vergleichbar mit WZIS NL0360-PO-67876).
- Schriftraum
- 29,8–30,2 × 20,7–21,2 cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalten (1r, 2r–10v, 14v, 148rv und 214v–215v einspaltig).
- Zeilenanzahl
- wechselnd, 47–59 Zeilen.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Die Textteile stammen von wechselnden Schreiberhänden und wurden über wenige Jahre hinweg gesammelt und zusammengefügt (s. zur Geschichte der Hs.).
- Buchgestaltung
- Textraum- und Spaltenbegrenzungen zumeist in Metallstift gezogen. Rubriziert sind: 2r–7v, 8v–10r, 15r–133r, 136r–147v, 149r–204r, 205r, 216r–217v. Zumeist einfache zwei- bis vierzeilige rote Lombarden zu den Textanfängen, oft nur rote Strichelung von Satzinitialen.
- Nachträge und Benutzungsspuren
- ar Gerson, De continentia sacerdotum et alia (17. Jh.?).
- Einband
- Weißes Pergament mit Goldpressung auf Pappen. Rom, 1869–1878. Glatter Rücken, oben das blaue Signaturschild der BAV. Darunter in Goldpressung das Wappen von Papst Pius IX. (Pontifikat 1846 bis 1878). Rotes Lederschild mit Goldpressung Pal. 434. Darunter das Wappen des Kardinalbibliothekars Jean-Baptiste Pitra (1812–1889, Kardinalbibliothekar ab 1869). Umwickeltes Kapital (Dunkelrot-Blau). Schunke, Einbände 2,2, S. 835, vgl. Schunke, Einbände 1, S. 257.
- Provenienz
- Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Etliche Texte wurden im oberen Bereich am Seitenrand mit Jahreszahlen versehen, sehr wahrscheinlich das jeweilige Jahr der Abschrift (75ra 1426; 136ra 1432, 138r .1431., 143r Anno 1431o, 145r .1431., 148r Anno 1428, 149r, 150v: .1431.). Die Daten gehen von 1426 bis 1432. Die Hs. wurde somit in den 1420er und 1430er Jahren über einige Jahre hinweg ergänzt und erweitert (vgl. auch Wasserzeichen zu Bl. 2–11). Die Nennung eines doctor Franckfurt als Autor der Predigt zu Mariae Himmelfahrt - wahrscheinlich Johannes Lagenator(is) von Franckfurt († 1440) - deutet wohl auf eine Entstehung der Hs. an der Heidelberger Universität (s.u. Angaben zum Text 206ra–207rb). Ein doctor Frankfurt wird auch in einer Notiz zur Vergebung von Sünden 8r zitiert. Vermutlich mit den Büchern der Universität in die Bibliotheca Palatina eingegangen. Im Katalog der Palatina von 1581 nachweisbar (Pal. lat. 1930, S. 81 Gersonis de continentia sacerdotum etc. geschrieben papir, bretter, rott leder, bucklen). Mit dieser 1623 nach Rom verbracht. Allacci-Nr.: 1r C. 13/ 1099 (gestrichen), links unten 143. Besitzstempel der BAV 1r, 8r und 221v.
- Besonderheiten
- Die Schemata und Notizen 7r–8r beschäftigen sich explizit mit dem Judentum, dem Tanach und jüdischen Gebräuchen.
- Literatur
- Defensoris Locogiacensis monachi Liber scintillarum, ed. Henri
Rochais, Turnhout 1957 (CCL 117), Hs. erwähnt S.
VIII; Christine Maria Grafinger, Das Studium von Handschriften
der Biblioteca Vaticana durch Zisterzienser. Ein Beitrag zur europäischen
Wissenschaftgeschichte des 17. Jahrhunderts, in: Analecta Cisterciensia 49
(1993), S. 257–271, S. 265, Anm. 48; HÜWA 1/1, S. 388, 1/2, S. 332; Jean Leclercq, Un témoin de la dévotion médiévale envers
S. Pierre et les Apôtres, in: Gregorianum 49 (1968), S. 134–154, S. 136, Anm.
19; Migne, PLS 2, Sp. 1184–1186; Giovanni Matteo Roccati, Manuscrits de la Bibliothèque
Vaticane contenant des œuvres de Gerson: complements à l'édition Glorieux, in:
Scriptorium 36 (1982), S. 103–111, S. 111; Henri Rochais, Le "Liber scintillarum" attribué à
Defensor de Ligugé, in: Revue Bénédictine 58 (1948), S. 77–83, S. 80, Anm.
5; Henri Rochais, Contribution à l'histoire des florilèges
ascétiques du haut moyen âge latin, in: Revue Bénédictine 63 (1953), S.
246–291, S. 258, S. 262f.; Christoph Roth, Lateinische und deutsche Predigten im
Umfeld von Universität und Hof in Heidelberg um 1420, in: Schriften im Umkreis
mitteleuropäischer Universitäten um 1400, hrsg. von Fritz Peter
Knapp / Jürgen Miethke / Manuela
Niesner, Leiden/Boston 2004, S. 197–230, S. 212; Stevenson, Latini, S. 134–136.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
1) 1r
- Beteiligte Personen
- Papst Gregor I. (GND-Nr.: 118541838).
- Titel
- Theologische Notizen.
- Angaben zum Text
- 1r Henrici de Frimaria super quarto sententiarum: excommunicatus sacerdos haereticus … - … sic abscissus a Christo est excommunicatus ymo membrum amputatum a mistico corpore. Item Petrus de Palude super quarto: clericus se ipse in ira percutiens est excommunicatus ante excommunicatione ipso facto etc. … (vgl. Notizen 14v). Notizen zu verschiedenen Themen, u. a. zur Exkommunication nach den Sentenzenkommentaren des Henricus de Frimaria iunior und Petrus de Palude und zu Fragen nach Errettung und Verdammnis der Seelen. Darin: Bernardus vero: Ille est Ihesus primus in accessu et ultimus in recessu. Im Folgenden zu Gnade und Erlösung. Letzter Absatz: Nolite condemnare id est aliquem dignum condemnatione diffinire quia … - … continens iudicas bibulum conjecturale [?] est. Verwiesen wird auch auf Gregor den Großen, Jacobus und den Hl. Martin.
- Incipit
- 1r Henrici de Frimaria super quarto sententiarum: excomunicatus sacerdos haereticus …
- Weiteres Initium
- 1r Nolite condemnare id est aliquem dignum condemnatione definire quia …
- Explicit
- 1r continens iudicas bibulum conjecturale [?] est.
2) 1vab
- Beteiligte Personen
- Aristoteles (GND-Nr.: 118650130).
- Titel
- Glossarium biblicum.
- Angaben zum Text
- (1va) Die Bücher des AT lateinisch-deutsch. Genesis das puch der geschopff, Exodus das puch des ausgangs … - … Machabeorum der vechter oder kempfer, primus, secundus. (1vb) Titel Aristotelischer Schriften, z.T. mit deutscher Übersetzung. Predicamenta das puch aller ding, Peri armineias … Metaphysica von der hohen natur … - … De sensu et sensatu von den synnen und siten. Darunter drei Blöcke mit nachgetragenen Notizen: (1va) Nota de illa antiphona: filie Jerusalem venite [CAO 2877], tempore pascali in quibusdam ecclesias … - … et videte martirem id est Christum et non martires et alia in plurali sicut faciunt quidem. Darunter: Sed si vides aliquem quilibet … quod ille sit malefactor, mortale est. Et si verbis explicas … - … et detestabile seu vituperabile. (1vb) Superpellicium dicta est vestis linea sarracium eo quod quondam super vestes, tunicas pelliceas, de pellibus mortuorum animalium factas, induebatur … - … et quod illi gerentes crucifigi dicunt cum Christo viciis et concupiscenciis etc. mortificantes spiritu facta carnis. Erörterungen über das Superpelliceum, den Chorrock des Priesters.
- Incipit
- 1va Genesis das puch der geschopff, Exodus das puch des ausgangs …
- Weiteres Initium
- 1vb Praedicamenta das buch aller dinge …
- Explicit
- 1vb … De sensu et sensatu von den synnen und siten.
3) 2r–8r
- Beteiligte Personen
- Thomas von Cantimpré (GND-Nr.: 118802003).
- Titel
- De libris biblicis.
- Angaben zum Text
- (2r–6v) Tabula de typologia veteris et
novi testamenti. ›Annunciacio beate virginis figuratur in veteri
testamento‹. Genesis 18 annunciatur Abrahe nativitas Ysaac per
angelum … - … 3 Regum 3 judicat Salomon inter duas mulieres
meretrices. (6v) De capitulis librorum biblicorum. Veteris
testamenti: Genesis 50, Exodus 40 … - … Jude 2, Apocalypsis
22. Die Abfolge der Bücher der Bibel mit der Anzahl ihrer Kapitel.
(7r–8r) De libris biblicis secundum Hebraeos. Corat id est in lege:
Bresich id est genesim 50, Alkazmat id est exodum 40 … .
›Hebrei sacram scripturam sic dividunt prophetas‹.
Josue id est beizum 24, sabati id est iudicum … .
›Cetera apocrapha‹. Sapiencie, ecclesiasticus … .
… Thimiama est compositum ex: stactem, onicha, galbano, thure lucido. Schematische Aufstellung zur Einteilung der biblischen Bücher im Judentum. Die Aufzählung am Schluss unter "Thimiama" umfasst wohlriechende Substanzen (vgl. Thomas von Cantimpré, Liber de natura rerum XI: de arboribus aromaticis). Darunter Notizen: Notandum: tenet quidam doctor tanquam probabile quod excommunicatus decedens in graciam veniret ad purgacionem … - … ita efficax est verbum dei scilicet quorum remiseritis peccata remittuntur etc. Johannes 20 [Io 20,23]. Am Rand ergänzt: Frankfurt doctor. Darunter: Ostendit: ut se filium altissimi comprobaret - Lucas 1 filius altissimi vocabitur … . Zu Lc 1,32. Darunter zwei längere Notizen: (8r) Notandum quod Christus secundum humanam naturam ascendit super omnes celos corporeos loco et dignitate … - … ascendit ergo Christus secundum quod homo super omnes celos tam corporales quam spirituales. Zur Himmelfahrt Christi. (8r) Nota quod populus Israeliticus principaliter tres festivitates celebratur, prima est festum asimorum sive Pascha propter liberacionem … secunda erat Penthecostes quia tunc susciperent legem. 3a fuit cenofagia quod dedicacio nuncupatur … - … ex racionali divinorum in libro de festivitatibus in prologo. Erläuterungen zu den drei jüdischen Hauptfesten Pessach, Schawuot und Chanukka. Der Schluss verweist auf das Rationale divinorum officiorum des Guilelmus Durantis.
- Rubrik
- 2r ›Annunciacio beate virginis figuratur in veteri testamento‹ …
- Incipit
- 2r Genesis 18 annunciatur Abrahe nativitas Ysaac per angelum …
- Weiteres Initium
- 6v Genesis 50, Exodus 40 … ; 7r Corat id est in lege: Bresich id est genesim 50, Alkazmat id est exodum 40 …
- Explicit
- 8r …Thimiama est compositum ex: stactem, onicha, galbano, thure lucido.
4) 8v–10r
- Titel
- Sermo in die ascensionis domini.
- Angaben zum Text
- Sermo in die ascensionis domini. Ascendisti in altum cepisti captivitatem etc. Psalmus [Ps 67,19]. In verbis assumptionis circa ascensionem domini … . Schneyer 8, S. 592, Nr. 25.
- Incipit
- 8v Ascendisti in altum … [Ps 67,19]. In verbis assumptionis circa ascensionem domini …
- Explicit
- 10r …venerit sequitur et corpore, quod nobis prestare dignetur dei filius, amen.
5) 10rv
- Titel
- De indulgentiis in festo corporis Christi.
- Angaben zum Text
- (10r) Licet ergo in die cene quando sacramentum predictum a Christo noscitur institutum … - … diebus octarum ipsarum centum dierum indulgenciam misericorditer tribuit perpetuis temporibus duraturam etc. Amen. Domino gracias. (10r–10v) Facit ipso die festo de singulis horis summatim indulgenciam septingenties viic dierum … - … qui sunt confessi eterne contriti penitentes [?]. Von den Ablässen zum Fronleichnamsfest.
- Rubrik
- 10r ›De corpore Christi indulgenciarum summa.‹
- Incipit
- 10r Licet ergo in die cene quando sacramentum predictum a Christo noscitur institutum …
- Explicit
- 10v … qui sunt confessi eterne contriti penitentes [?].
6) 11r–13vb
- Titel
- Sermo in die ascensionis domini.
- Angaben zum Text
- 11r Beati qui custodiunt vias meas [Prv 8,32]. Dictum verbum dupliciter potest intelligi, exponitur primo de secunda persona … . Predigt zum Festtag Christi Himmelfahrt. 13vab folgen vier Abschnitte mit kürzeren theologischen Notizen. (13va) Peccatum habet octo literas: p - peremcio vite spiritualis … - … m - mortem perpetuam inducit. (13va) Maria: m - mater; a - advocata, anruferin, vorsprecherin; R - regula ein gesprochnes reht; i - interfectrix, mörderin aller sünd; a - almarium ein schrein oder almarei behalter sancti spiritus et omnium graciarum. Mater dicitur qui salutem perpetuam et eternam nobis omnibus hominibus fundavit … . (13vb) Gregorius in prologo moralium dicit sacra scriptura est fluvius in quo agnus ambulat et elephas natat … - … verba inmutabilia. (13vb) Et dare canibus et benedictionem primam Iudeorum populo detulisse quibus sunt … - … omnis Israel salvus erit. Hec Jeronimus ad Damasum. Textende des folgenden Briefes (14rab). Auch als Ende des Genesiskommentars eines unbekannten Autors in Migne PL 50, Sp. 991f.
- Rubrik
- 11r ›In die asumcionis‹.
- Incipit
- 11r Beati qui custodiunt vias meas [Prv 8,32]. Dictum verbum dupliciter potest intelligi, exponitur primo de secunda persona … .
- Weiteres Initium
- 13va Peccatum habet octo literas …
- Explicit
- 13rb … corruptionem legis significet et quia significare motus et loci mutacionem … [?].
7) 14rv
- Verfasser
- Sophronius Eusebius Hieronymus (GND-Nr.: 118550853).
- Weitere beteiligte Personen
- Papst Damasus I. (GND-Nr.: 118878689).
- Titel
- Epistola ad Damasum xxxvi (excerpta).
- Angaben zum Text
- Exzerpte aus dem Briefwechsel von Hieronymus mit Damasus zu Gn 4,24 (CPL 620). (14rab) Sophronius Eusebius Hieronymus, Epistola 36. ›Jeronymus ad Domsasum [!]‹. Cur Ysaac iustus carusque deo non non illi, cui [!] sed cui noluit, deceptus errore benedixit … - … accipere filiorum et. Der Schluss steht 13vb (s.o.). (14v) ›Ieronymus ad Domasum‹. Item. Omnis qui occiderit Cain septies septem vindictas exolvit [!]. Hebreorum interpres valendum est Septuaginta et Theodocion … - … merore compulsus penitenciam ageret cum Ninivitas et mereretur absolvi etc. Darunter: Absolvit papa solus clerum ferientem … ex hoc excipe caso. Regula mors sexus hostis puer officialis deliciosus inops senex egerque sodalis janitor asstrictus dubius commune levis ictus debilis absolvi sine summa sede merentur. Atroces vero soli pape reservantur. Merkvers zur Absolution bei Gewaltakten durch Kleriker und andere mit Interlinearglossen, vgl. Kassel, UB, 4° Ms. iurid. 1, 339r; Mainz, StB, I 460, 170v; Uppsala, UB, C 226, 2v.
- Rubrik
- 14ra ›Jeronymus ad Domsasum‹ [!].
- Incipit
- 14ra Cur Ysaac iustus carusque deo non illi …
- Weiteres Initium
- 14v Omnis qui occiderit Cain septies septem vindictas … ; 14v Absolvit papa solus clerum ferientem … ; 14v Regula mors sexus hostis puer officialis deliciosus inops senex … .
- Explicit
- 14v …merore compulsus penitenciam ageret cum Ninivitas et mereretur absolvi etc.
- Edition
- Sancti Eusebii Hieronymi epistulae, ed. Isidor Hilberg, Wien/Leipzig 1910 (CSEL 54), S. 281–285 und S. 272–274 (im Wortlaut etwas abweichend).
8) 15ra–33vb
- Verfasser
- Hugo de sancto Victore (GND-Nr.: 118554611).
- Weitere beteiligte Personen
- Jean Gerson (GND-Nr.: 118557866).
- Titel
- De continentia sacerdotum.
- Angaben zum Text
- ›Incipit tractatus de continentia sacerdotum, primo registrum huius‹. Von anderer Hand: Gerson cancellarius Parisiensis. (15ra) De sex gradibus continentie, de nocturna illusione … . (15ra–33vb) Nam multos laudatores iam castitas habuisse … . Sex sunt igitur … . Siehe: Giovanni Matteo Roccati, Manuscrits de la Bibliothèque Vaticane contenant des œuvres de Gerson: complements à l'édition Glorieux, in: Scriptorium 36 (1982), S. 103–111, S. 111.
- Rubrik
- 15ra ›Incipit tractatus de continentia sacerdotum‹.
- Incipit
- 15ra Nam multos laudatores iam castitas habuisse …
- Weiteres Initium
- 15ra Sex sunt igitur gradus continentiae. Primus vigilas in purgatione carnali …
- Explicit
- 33v … illi qui amisit in eam ludo sed tutori procuratori domino monasterio patri marito et ecclesie.
- Edition
- Hugo de Sancto Victore, Didascalicon de studio legendi, Strassburg, Drucker des Henricus Ariminensis (Georg Reyser), nicht nach 1474 (GW 13625), 80r–86r (online unter: urn:nbn:de:hbz:061:1–68066, abgerufen 11. Feb. 2021).
9) 34ra–62ra
- Verfasser
- Gerardus de Vliederhoven (GND-Nr.: 118538616).
- Titel
- Cordiale sive de quattuor novissimis.
- Angaben zum Text
- ›Incipit liber quatuor novissimorum qui vocatur cordiale‹. Memorare novissima tua et in eternum non peccabis … [Sir 7,14]. Sicut dicit beatus Augustinus libro suarum meditationum … – … utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc. ›Explicit tractatus de quatuor novissimis‹. Das Werk des Gerardus de Vliederhoven wurde zahlreichen anderen Autoren zugeschrieben. Alois Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, Leben und Schriften, Münster 1965 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Bd. 40, Heft 4), S. 329, Nr. 7; Rainer Rudolf: Ars moriendi. Von der Kunst des heilsamen Lebens und Sterbens, Köln/Graz 1957 (Forschungen zur Volkskunde 39), S. 87 (n. 20a), S. 121; Gaudens E. Mohan: Initia operum Franciscalium (XIII-XV S.), in: Franciscan Studies 37 (1977), S. 179–375, S. 236; Thomas Hohmann, Initienregister der Werke Heinrichs von Langenstein, in: Traditio 32 (1976), S. 399–426, S. 411, Nr. 123; Bloomfield, ILWVV, Supplement, S. 193, Nr. 3057. Zum Verfasser: Richard Byrn, Gerard von Vliederhoven, in: VL 2, Sp. 1217–1221; Rudolphus Theodorus Maria van Dijk: Prolegomena ad Gerardi Magni Opera omnia, Turnhout 2003 (CCM 192), S. 596f.; CALMA 4, S. 302f. (mit weiterer Lit.). Siehe auch: Marieluise Dusch, De veer utersten. Das Cordiale de quatuor novissimis von Gerhard von Vliederhoven in mittelniederdeutscher Überlieferung, Köln 1975 (Niederdeutsche Studien, 20).
- Rubrik
- 34ra ›Incipit liber quatuor novissimorum qui vocatur cordiale‹.
- Incipit
- 34ra Memorare novissima tua … [Sir 7,14]. Sicut dicit beatus Augustinus libro suarum meditationum …
- Explicit
- 62ra … utinam saperent et intelligerent ac novissima providerent etc.
- Edition
- Cordiale quattuor novissimorum, Speyer, Drucker der Postilla scholastica, um 1471, und weitere Inkunabeldrucke (GW 7469–7514). Gerardus de Vliederhoven, Quatuor novissima cum multis exemplis pulcherrimis, Köln, Heinrich Quentel (Erben), 1506, weitere Ausgabe: Leipzig, Abraham Lamberg, 1592 (VD 16 G 1440 und 1441).
10) 62ra–74va
- Verfasser
- Henricus de Langenstein (GND-Nr.: 118548395).
- Weitere beteiligte Personen
- Nicolaus de Dinkelspuhel (GND-Nr.: 11921587X) / Bonaventura (GND-Nr.: 118513176).
- Titel
- Tractatus de confessione.
- Angaben zum Text
- Tibi dabo claves … [Mt 16,19]. Hoc cuilibet dicitur confessori qui absolvendi habet potestatem … - … non revocata quoad prescripta licet bene quoad quedam alia etc. Beichttraktat des älteren "Henricus de Hassia", Heinrich Heinbuche de Langenstein. Der Text wurde auch Nicolaus de Dinkelspuhel und Bonaventura zugeschrieben. Bloomfield, ILWVV, S. 520, Nr. 6019 und Supplement, S. 340, Nr. 6019; Distelbrink, Bonaventurae scripta, S. 80; Thomas Hohmann, Initienregister der Werke Heinrichs von Langenstein, in: Traditio 32 (1976), S. 399–426, S. 419, Nr. 229; Kaeppeli, Scriptores OP, Nr. 2416; Alois Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, Leben und Schriften, Münster 1965 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 40/4), S. 288; Francesco Santi, in: Calma 5, S. 421–440, Nr. 17; Olga Weijers, Le travail intellectuel à la faculté des arts de Paris. Textes et maîtres, Bd. 4, Turnhout 2001, S. 68.
- Rubrik
- 62ra ›Sequitur tractatus magistri H. de Hassia de confessione.‹
- Incipit
- 62ra Tibi dabo claves claves … [Mt 16,19]. Hoc cuilibet dicitur confessori qui absolvendi habet potestatem …
- Explicit
- 74va … non revocata quoad prescripta licet bene quoad quedam alia etc.
11) 75ra–85va
- Verfasser
- Henricus de Frimaria (GND-Nr.: 118548379).
- Titel
- Tractatus de instinctibus.
- Angaben zum Text
- (75r) ›Tractatus de instinctibus Henrici de Frimaria etc‹. Am Seitenrand: Instinctus anime: einfal der seel. (75ra–85va) Tractatus de instinctibus. Semen cecidit in terram bonam et ortum fecit fructum centuplum Luc 8 [Lc 8,8]. Licet verbum propositum exponatur per Christum de semine … – … de passionibus imminentibus gaudiose et victorialiter triumphando quam coronam nobis in presenti per suam gratiam mereri concedat qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum, amen. ›Amen‹. ›Et sic patet tractatus summe bonus de instinctibus id est monicionibus et dicitur vulgariter einval der sel quem compilavit Heinricus de Frimaria qui etiam composuit audi Israel de x preceptis. Explicit tractatus de instinctibus scriptus dominica secunda post octavas Penthecostes anno domini 1426 etc‹. Henricus de Frimaria (senior). Elisa Chiti, in: CALMA 5, S. 396–403, Nr. 6; Robert G. Warnock, Heinrich von Friemar der Ältere, in: VL 3, Sp. 730–737, Sp. 732f.; Zumkeller, Mss., Nr. 307.
- Rubrik
- 75r ›Tractatus de instinctibus Henrici de Frimaria etc.‹
- Incipit
- 75ra Semen cecidit in terram bonam … [Lc 8,8]. Licet verbum propositum exponatur per Christum de semine …
- Explicit
- 85va … triumphando quam coronam nobis in presenti per suam gratiam mereri concedat qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat deus per omnia secula seculorum, amen.
- Edition
- Der Traktat Heinrichs von Friemar über die Unterscheidung der Geister. Lateinisch-mittelhochdeutsche Textausgabe mit Untersuchung von Robert G. Warnock / Adolar Zumkeller, Würzburg 1977.
12) 85va–86vb
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis et al. (GND-Nr.: 118509810).
- Weitere beteiligte Personen
- Alexander Aphrodisiensis (GND-Nr.: 118501887).
- Titel
- Excerpta et quaestiones.
- Angaben zum Text
- Sammlung von Exzerpten und Quaestionen.
(85va) Bernardus super cantica sermone xxiii dicit: Virtus si quid
discretionis absque caritatis fervore iacet … - … fervore
regat. Et idem sermone xlix: Discrecio quippe omni virtuti ordinem
ponit … - … convertetur exterminumque naturae.
Migne PL 183, Sp. 888 und 1018.
(85va) In sermone de Pasca idem. De spiritu discrecionis scimus quia nichil illum extinguit quomodo propria voluntas subvertens corda … - … non obedire prelato. Bernardus Claraevallensis, Sermones. Migne PL 183, Sermo II, Sp. 286 und Sermo XIX, Sp. 866.
(85vb) ›Questio de voto‹. Questio utrum melius sit aliquid facere ex voto vel sine voto. Responditur Heinricus de Frimaria in tractatu audi Israel vel de x preceptis sic quod multo melius est facere aliquid ex voto … - … quia pertinet ad perfectionem veritatis ut patet 2o ethicorum, queritur ergo etc. Zumkeller, Mss. OESA, S. 144–152, Nr. 325. Zu Heinrich von Friemar, s. zu 75ra–85va. Zahlreiche Inkunabeldrucke, zumeist als Werk des Nicolaus de Lyra: GW 12199–12212. Ausführlich zitiert wird auch Anselm von Canterbury, u. a. Cur deus homo. - (85vb) Bernardus in sermone de annunciacione. In omnibus per omnia pietati proximorum timor domini preferendus est. Bernardus Claraevallensis, In festo annunciationis, sermo II. Migne PL 183, Sp. 391.
(86rab) ›De die sabbati questio‹. Queritur quare dies sabbati fuerit translata in diem dominicum. Ad quod dicendum secundum Heinricum de Frimaria quod hoc fuit factum triplici racione, prima ob memoriam beneficii incarnacionis … - … sunt autem duo peccata que maxime frequentantur diebus dominicis scilicet corea et ebrietas de quibus poteris dicere si vis. Quaestio, warum der Festtag der Woche von Samstag auf Sonntag verlegt wurde und über die Heiligung des Sonntages. Exzerpt aus Heinricus de Frimaria, De decem praeceptis, zum dritten Gebot. S. zu 85vb Quaestio de voto. - (86va) ›De oratione‹. Allexander secundum tertium methaphysicorum: Ad hoc ut ymber proveniat neccesse est ut multus vapor nebulaque ascendat … - … descendit gracia consolatioque a deo. Bezieht sich wohl auf den Aristoteleskommentar des Alexander von Aphrodisias in der lateinischen Übersetzung des Wilhelm von Moerbeke.
(86vab) Drei Exzerpte aus Predigten Bernards de Clairvaux. (86va) ›Bernardus super cantica sermone xxi‹. Quam pauci post te o domine ire volunt … - … consequi sed non sequi. Migne PL 183, Sp. 873. (86va) ›Bernardus in sermone de lepra Naamani‹. Voluntatem dico propriam, quando quod volumus, non ad honorem dei … - … sed corruptio voluntatis est, hec ille. Migne PL 183, Sp. 289f. (86vb) ›Bernardus de laude nove milicie iterum de anima‹. Vita siquidem anime deus est ipsa corporis peccando voluntarie perdidit volens vivere nolens perdat … - … spiritualis corporalem culpabilis penalem voluntaria necessariam. Hec ille. Migne PL 182, Sp. 933.
(86vb) ›Gregorius in registro‹. Tanto hostis calidus deceptionis molimina ardencius exquirit quanto … . ›Idem in pastorali‹ Dyabolus modo aliorum facta graviora … - … ab intentione penitencie suspendatur quatenus tunc bona nulla percipiat nunc nulla mala contristant. Zwei kurze Exzerpte nach Papst Gregor I. Migne PL 77, Sp. 983 und Sp. 108.
- Incipit
- 85va Bernardus super cantica sermone xxiii dicit: Virtus si quid discretionis absque caritatis fervore iacet …
- Weiteres Initium
- 85va De spiritu discretionis scimus quia nihil illum extinguit quomodo propria voluntas subvertens corda … ; 85vb Quaestio utrum melius sit aliquid facere ex voto vel sine voto … ; 85vb In omnibus per omnia pietati proximorum timor domini praeferendus est … ; 86ra Quaeritur quare dies sabbati fuerit translata in diem dominicum … ; 86va Ad hoc ut imber proveniat neccesse est ut multus vapor nebulaque ascendat … ; 86va Quam pauci post te o domine ire volunt … ; 86va Voluntatem dico propriam, quando quod volumus, non ad honorem dei … ; 86vb Vita siquidem animae deus est ipsa corporis peccando voluntarie perdidit volens vivere nolens perdat … ; 86vb Tanto hostis calidus deceptionis molimina ardentius exquirit quanto … ; 86vb Diabolus modo aliorum facta graviora …
- Explicit
- 86vb … ab intentione penitencie suspendatur quatenus tunc bona nulla percipiat nunc nulla mala contristant.
- Edition
- s. Angaben zum Inhalt.
13) 87r–125vb
- Verfasser
- Defensor Locogiacensis (GND-Nr.: 1089559372).
- Titel
- Liber scintillarum.
- Angaben zum Text
- Defensor Locogiacensis, Liber scintillarum (CPL 1302). (87ra) Prologus. Lector quisquis libellum legens hunc flagito te libenti legas animo … - … non ut emulus libellum istum vituperes, sed ut benivolus emendes. Text M, siehe: CCL 117. Der Schluss mit der Autornennung fehlt ebenso wie zu Beginn der Verweis auf dessen Gönner Ursinus. (87ra–87va) Capitula. ›Incipiunt capitula‹. 1 de caritate … - … 77 de disciplina et obedientia. (87va–125va) ›Incipiunt singulare ratione de katholicis libris in unum collecte. In principio de caritate‹. Dominus dicit in ewangelio: maiorem caritatem nemo habet quam ut animam suam ponat … - … Dixit apostolus: factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis [Phil 2,8]. Die letzten vier Kapitel (78–81, vgl. CCL 117, S. 2) fehlen. ›Explicit liber scintillarum finitus feria quinta post sancte Agnete diem‹. Donnerstag nach dem 21. Januar. Bloomfield , ILWVV, Nr. 478; Stegmüller RB, Nr. 2057.
- Rubrik
- 87va ›Incipiunt singulare ratione de katholicis libris in unum collecte. In principio de caritate.‹
- Incipit
- 87ra Lector quisquis libellum legens hunc flagito te libenti legas animo …
- Weiteres Initium
- 87vb Dominus dicit in evangelio: maiorem caritatem nemo habet quam ut animam suam ponat …
- Explicit
- 125vb … Dixit apostolus: factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis [Phil 2,8].
- Edition
- Defensoris Locogiacensis monachi Liber scintillarum, ed. Henri Rochais, Turnhout 1957 (CCL 117, S. 1–307); Migne PL 88, Sp. 597–712.
14) 126ra–127rb
- Verfasser
- Ps.-Albertus Magnus.
- Titel
- Paradisus animae, cap. i-vi.
- Angaben zum Text
- ›De caritate vera que sit‹. Caritas ad deum vera et perfecta est qua anima omnibus viribus suis se unit … - … Ciprianus: Castitas est ornamentum nobilium … multiplicacio omnium meritorum, creatoris dei omnium amicicia. Hec ille. Ohne den Prolog. Zum Textschluß vgl. Migne PL 4, Sp. 874 und PL 40, Sp. 1082. Bloomfield, ILWVV, Supplement, Nr. 5875, S. 332. Der "Paradisus animae" gilt nicht mehr als authentisches Werk von Albertus Magnus. Vgl. auch Werner Fechter, Zur handschriftlichen Überlieferung des ps.-albertischen 'Paradisus animae' und seiner Übersetzungen ins Mittelhochdeutsche, in: ZfDA 105 (1976), S. 66–87.
- Rubrik
- 126ra ›De caritate vera que sit‹.
- Incipit
- 126ra Caritas ad deum vera et perfecta est qua anima omnibus viribus suis se unit …
- Explicit
- 127rb … multiplicacio omnium meritorum, creatoris dei omnium amicicia.
- Edition
- Auguste Borgnet (ed.), S. Alberti Magni Opera, Bd. 37, Paris 1898, S. 447–459.
15) 127va–132vb
- Beteiligte Personen
- Bonaventura (GND-Nr.: 118513176) / Anicius Manlius Severinus Boethius (GND-Nr.: 11851282X) / Aristoteles (GND-Nr.: 118650130) / Gregor der Große / Augustinus (GND-Nr.: 118505114) / Bernardus Ayglerius (GND-Nr.: 118622110).
- Titel
- Tractatulus de opere creationis et recreationis.
- Angaben zum Text
- ›Exordium primum fratris Boneventure‹. Überschrift durchgestrichen. Beatissima trinitas personarum in sanctissima essencie unitate et beatissima unitas in personarum trinitate. Assimilantur … - … et hoc totum per meritum Ihesu Christi qui est benedictus in secula seculorum, amen. Zitiert werden Boethius, Aristoteles, Gregor der Große und Augustinus, aber auch Thomas von Aquin. Parallelüberlieferung: Augsburg, UB, Cod. II.1.2° 127, 82va–87va (Hardo Hilg, Lateinische mittelalterliche Handschriften in Folio der Universiätsbibliothek Augsburg: Cod. II. 1.2° 91 - 226, Wiesbaden 1999, S. 123).
- Incipit
- 127va Beatissima trinitas personarum in sanctissima essencie unitate et beatissima unitas in personarum trinitate …
- Explicit
- 132vb … et hoc totum per meritum Ihesu Christi qui est benedictus in secula seculorum, amen.
16) 133ra–133vb
- Beteiligte Personen
- Thascius Caecilius Cyprianus (GND-Nr.: 118523112) / Aurelius Augustinus / Johannes Chrysostomus (GND-Nr.: 118557831) / Bernardus Ayglerius (GND-Nr.: 100968074).
- Titel
- Excerpta.
- Angaben zum Text
- ›De dotibus anime et corporis nota‹. Impassibilitas: quia nulla erit ibi infirmitas. Claritas, psalmus: amictus lumine sicut vestimento [Ps 103,2]. Lumine id est corpore luminoso … - … Crisostomus super Mattheum. Parata sunt, omnia parata sunt [Mt 22,4]. … qui percussus est a dyabolo invenerit ibi cibos medicinales et salutem. Hec ille. Notizen, u. a. zu Cyprian, Augustinus und Johannes Chrysostomus. (133vab) ›De negligencia prelatorum‹. Bernhardus in expositione regule sancti Benedicti pertractans id verbum proverbiorum xvo celum sursum, et terra deorsum [Prv 25,3] … - … Item damnatus nullam bonam voluntatem pene [?] quere hoc ex gracia est quam deus eis abstrahit quia sunt … [Rest unleserlich]. Das Zitat bezieht sich wohl auf die Regelauslegung des Bernardus Ayglerius (Bernardi I. abbatis Casinensis In regulam S. Benedicti expositio: ex tabulario Casinensi, ed. Anselm Maria Caplet, Montecassino 1894).
- Rubrik
- 133ra ›De dotibus anime et corporis nota‹.
- Incipit
- 133ra Impassibilitas: quia nulla erit ibi infirmitas …
- Weiteres Initium
- 133ra Vera dei cognitio ex qua dilectio quia ipse est fons bonitatis …
- Explicit
- 133rb … qui percussus est a dyabolo invenerit ibi cibos medicinales et salutem.
17) 134ra–135va
- Beteiligte Personen
- Jacobus de Voragine (GND-Nr.: 118556401).
- Titel
- De Maria Magdalena.
- Angaben zum Text
- 134r ›Nota dei servicium debet esse voluntarium, integrum et fervens‹. (134ra–135va) Magdalena quasi manens rea, illud contingit ei secundum primum statum quia tunc fuit obligata ad eternam penam et in illo delicto eternaliter mansisset … - … ut patet in eius vita etc. "Magdalena quasi manens rea" ist ein Zitat aus Jacobus de Voragine, Legenda aurea, cap. XCVI De sancta Maria Magdalena (ed. Theodor Graesse, Breslau 31890, S. 407). Über die bleibende Schuld der Maria Magdalena trotz ihres "zweiten status" als Begleiterin Jesu und Zeugin der Auferstehung.
- Incipit
- 134ra Magdalena quasi manens rea, illud contingit ei …
- Explicit
- 135va … ut patet in eius vita etc.
18) 136ra–143ra
- Titel
- Sermones de angelis.
- Angaben zum Text
- (136ra–141rb) Sermones quatuor de angelis. (136ra–137vb) Jacobus de Voragine. Nunquam nosti ordinem … [Iob 38,33]. Cum de rebus per triplicem … . Schneyer 3, S. 263, Nr. 550. (138ra–139rb) Angelis suis mandavit … [Ps 90,11]. Ista verba tractans beatus Bernardus … . Schneyer 3, S. 262, Nr. 548. (139rb–141rb) Guilelmus Peraldus. Factum est prelium … [Apc 12,7]. Sicut dicitur ecclesiastes xiiio esse tempus belli … [Ecl 3,8]. Ideo deus presentem vitam deputavit ad bellandum … . Schneyer 2, S. 562, Nr. 390. (141va–143ra) Scimus quoniam diligentibus … [Rm 8,28]. Si enim deum diligere volumus, omnia que ipse creavit … . Angeli cooperantur nobis ad bonum … - … in testimonium illis reddente conscientia ipsorum [Rm 2,15] a quibus nos defendat is qui vivit et regnat deus in secula seculorum, amen.
- Incipit
- 136ra Nunquam nosti ordinem … [Iob 38,33]. Cum de rebus per triplicem …
- Weiteres Initium
- 141va Scimus quoniam diligentibus … [Rm 8,28]. Si enim deum diligere volumus omnia quae ipse creavit …
- Explicit
- 143ra … in testimonium illis reddente conscientia ipsorum [Rm 2,15] a quibus nos defendat is qui vivit et regnat deus in secula seculorum, amen.
- Edition
- Jacobus de Voragine, Sermones de sanctis, GW 14106–14109 (und spätere Drucke); Guillelmus Peraldus, Sermones de tempore et de sanctis, GW 12047–12048.
19) 143rb–147vb
- Verfasser
- Johannes Contractus (GND-Nr.: 102521166).
- Titel
- Sermones.
- Angaben zum Text
- (143rb–144vb) Sermo de divisione apostolorum. Confringite vitulos … [Nm 33,52]. Hodie in ecclesia agitur … - … hanc pacem et concordiam nobis concedat per infinita seculorum [!] regnat etc. Schneyer 3, S. 441, Nr. 114. Siehe auch: Jean Leclerq, Un témoin de la dévotion médiévale envers S. Pierre et les Apôtres, in: Gregorianum 49 (1968), S. 134–154, S. 136, Anm. 19. (145ra–147vb) ›De sancta Maria Magdalena‹. Laudate dominum … [Idt 13,17]. Ista verba dixerat mulier vidua … Ista verba congrue poterant dicere [de] beata Maria Magdalena … - … ad gaudia eterna ubi vivit et regnat qui est deus in secula seculorum, amen. Schneyer 3, S. 441, Nr. 115.
- Rubrik
- 143rb ›De divisione apostolorum sermo‹.
- Incipit
- 143ra Confringite vitulos … [Nm 33,52]. Hodie in ecclesia agitur …
- Explicit
- 147vb … ad gaudia eterna ubi vivit et regnat qui est deus in secula seculorum, amen.
- Edition
- Johannes Contractus, Sermones de tempore et sanctis per totum annum una cum Communi sanctorum et cum aliquot aliis sermonibus, Köln, Johann Koelhoff d.Ä., nicht nach 1478, GW M13419.
20) 148r
- Titel
- Sermo in die sanctae Mariae Magdalenae.
- Angaben zum Text
- Rogabat Ihesum etc. Lucas 7o [Lc 7,36], pro protrahente occurrit epistola ad Romanos vo: lex subintravit ut habundaret delictum [Rm 5,20] illud tangit … peccatum quod per Adam subortum est … - … hanc vitam contemplativam similiter et activam … habet eternam et possidet ad quam ipse nos perducat etc. Kurze Predigt über die auf Maria Magdalena bezogene Bibelstelle zur Sünderin, die Jesus die Füße salbt (Lc 7,37–40).
- Rubrik
- 148r ›In die sanctae Mariae Magdalenae‹.
- Incipit
- 148r Rogabat Ihesum … [Lc 7,36], pro protrahente occurrit epistola ad Romanos vo: lex subintravit … [Rm 5,20].
- Explicit
- 148r … habet eternam et possidet ad quam ipse nos perducat etc.
21) 148v
- Verfasser
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- Sermo super cantica canticorum liv.
- Angaben zum Text
- In veritate didici nil eque efficax esse ad graciam promerendam retinendam, recuperandam … - … supereminens caritas secundat illum etc. Wortlaut oft deutlich von der Edition abweichend.
- Rubrik
- 148v ›bernardus super cantica sermone liiii‹.
- Incipit
- 148v In veritate didici nil eque efficax esse ad graciam promerendam …
- Explicit
- 148v … supereminens caritas secundat illum etc.
- Edition
- Bernardi opera, ed. Jean Leclerq, Bd. 2, Rom 1958, S. 108, ab Z. 22.
22) 149ra–152rb
- Verfasser
- Johannes Contractus (GND-Nr.: 102521166).
- Titel
- Sermones de duobus apostolis.
- Angaben zum Text
- (149ra–150vb) ›Petri et Pauli apostolorum sermo‹. Principes populorum congregati sunt cum deo Abraham. Psalmus [Ps 46,10]. Verba ista possunt exponi de duabus apostolis Petro et Paulo qui fuerunt apostoli et principes duorum populorum … . (150vb–152rb) Potestis bibere calicem quod ego bibiturus sum etc. Matheus 20 [Mt 20,22]. Cum sancti apostoli Jacobus et Johannes desiderarent ad celestia gaudia … - … perducat qui sine fine vivit et regnat etc. Schneyer 3, S. 440, Nr. 89 und S. 441, Nr. 116. Die erste Predigt auch anonym überliefert: Schneyer 9, S. 416, Nr. 30.
- Rubrik
- 149ra ›Petri et Pauli apostolorum sermo‹.
- Incipit
- 149ra Principes populorum … [Ps 46,10]. Verba ista possunt exponi de duabus apostolis Petro et Paulo qui fuerunt apostoli et principes …
- Weiteres Initium
- 150vb Potestis bibere calicem quod ego bibiturus sum etc. Matthaeus 20 [Mt 20,22]. Cum sancti apostoli Jacobus et Johannes desiderarent ad coelestia gaudia …
- Explicit
- 152rb … perducat qui sine fine vivit et regnat etc.
23) 152va–153va
- Verfasser
- Jacobus de Voragine (GND-Nr.: 118556401).
- Titel
- Sermo de nativitate Mariae virginis.
- Angaben zum Text
- (152va-) ›Sermo de nativitate Mariae virginis‹. Sapiencia edificavit … [Prv 9,1]. Cupiens dei filius per suscepcionem … - … ad colorem rubeum caritatis etc. ›Amen. Explicit sermo de nativitate beate virginis applicandus etc. festo concepcionis eiusdem si placet‹. Schneyer 3, S. 261, Nr. 528.
- Rubrik
- 152va ›Sermo de nativitate Mariae virginis‹.
- Incipit
- 152va Sapiencia edificavit … [Prv 9,1]. Cupiens dei filius per suscepcionem …
- Explicit
- 153va … ad colorem rubeum caritatis etc.
- Edition
- Jacobus de Voragine, Sermones de sanctis, GW 14106–14109 (und spätere Drucke).
24) 153v–164rb
- Verfasser
- Janus Vitalis (GND-Nr.: 102550689).
- Titel
- Sermones duo de conceptione beatae Mariae virginis.
- Angaben zum Text
- (153va–159ra) ›Sermones de concepcione beate Marie in Parisius editi, primus‹. Tota pulchra es amica … [Ct 4,7]. Domini mei reverendi et fratres dilectissimi, ut gracia spiritus almi … . Gaudens E. Mohan, Initia operum Franciscalium (XIII-XV S.), in: Franciscan Studies 38 (1978), S. 377–498, S. 435. 155rb am unteren Seitenrand Verse: Rosarum folia lapides flores et sua genera/ cuncta creata similis in celis hic et ubique. Darunter in roter Tinte: Te colo devoto nunc corde corpore toto/ Quantus solamen sis nobis omnibus amen. Hec ille. - (159ra–164rb) Custodivi te ne peccares … [Gn 20,6]. Reverendissimi etc. Cum angelica salvacio sit sicut quedam clavis apertiva … . ›Expliciunt sermones de concepcione beate virginis approbati in studio Parisiensi necnon ibidem predicati‹. Die zweite Predigt nicht nachweisbar (ebenfalls Janus Vitalis?). Darunter: De materia illa require in sequenti folio questionem utrum beata virgo fuerit in peccato originali concepta an non, patet infra. Verweis auf die Quaestio 165rb–166va. Zu den sermones de conceptione beatae Mariae vgl. auch: Christine Maria Grafinger, Das Studium von Handschriften der Biblioteca Vaticana durch Zisterzienser. Ein Beitrag zur europäischen Wissenschaftgeschichte des 17. Jahrhunderts, in: Analecta Cisterciensia 49 (1993), S. 257–271, S. 265, Anm. 48.
- Rubrik
- 153va ›Sermones de concepcione beate Marie in Parisius editi‹.
- Incipit
- 153va Tota pulchra es amica … [Ct 4,7]. Domini mei reverendi et fratres dilectissimi, ut gracia spiritus almi …
- Weiteres Initium
- 159ra Custodivi te ne peccares … [Gn 20,6]. Reverendissimi etc. Cum angelica salvatio sit sicut quaedam clavis apertiva …
- Explicit
- 164rb … qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat per omnia secula seculorum, amen.
25) 164va–165ra
- Beteiligte Personen
- Bernardus Claraevallensis (GND-Nr.: 118509810).
- Titel
- De quinta trinitate.
- Angaben zum Text
- ›Notabile bonum de quinta trinitate‹. Cum secundum Augustinum in tertio de trinitate, et alios doctores sacre scripture, in omnibus creaturis relucet vestigium trinitatis, de triplici tamen trinitate magis … - … Bernardus: spiritus sanctus suggerit memorie in cogitacionibus sanctis … et age reverenciam spiritui sancto cuius vox sonat in auribus tuis, amen. Verweis auf Aurelius Augustinus, De trinitate (CPL 329). Der Schluss zitiert: Bernardus Claraevallensis, Sermones in die Pentecostes, sermo 1 (Bernardi opera, ed. Jean Leclercq, Bd. 5, Rom 1968, S. 160–176).
- Rubrik
- 164v ›Notabile bonum de quinta trinitate‹.
- Incipit
- 164va Cum secundum Augustinum in tertio de trinitate, et alios doctores sacre scripture, in omnibus creaturis relucet vestigium trinitatis …
- Explicit
- 165ra … et age reverenciam spiritui sancto cuius vox sonat in auribus tuis, amen.
26) 165rb–166va
- Beteiligte Personen
- Petrus Lombardus (GND-Nr.: 11859334X).
- Titel
- Quaestio de conceptione Mariae virginis.
- Angaben zum Text
- Queritur circa distinctionem terciam et quartam tertii libri sentenciarum, utrum mater domini virgo beata fuerit in peccato originali concepta … - … quod sunt probales [!] ad utrumque partem et est finis huius questionis, deo gracias. Quaestio mit Bezug auf Buch 3, distinctio 3 und 4 der Sentenzen des Petrus Lombardus. Zitiert werden hauptsächlich Kirchenväter, am häufigsten Augustinus.
- Incipit
- 165rb Queritur circa distinctionem terciam et quartam tertii libri sentenciarum …
- Explicit
- 166va … quod sunt probales [!] ad utrumque partem et est finis huius questionis, deo gracias.
27) 167ra–204rb
- Verfasser
- Maximus Taurinensis / Aurelius Augustinus / Johannes Chrysostomus et al. (GND-Nr.: 118557831).
- Titel
- Sermones de tempore ab adventu Christi ad ascensionem.
- Angaben zum Text
- 167r ›Dominica in adventu domini prima, sermo Maximini‹. (167ra–168va) Maximus Taurinensis, Sermones in adventu domini. Igitur quoniam post tempus spiritalibus epulis reficere … Sicut fulgur de sub celo coruscans … [Lc 17,24] … . CCL 23 (Almut Mutzenbecher 1962), S. 71–73; Migne PL 95, Sp. 1160 und PL 57, Sp. 225–228. (167va–168ra) ›Dominica secunda in adventu sermo Maximi‹. Superiori dominica capitulum ewangelicum disserantes partes quadam ex illo perstrinximus … . CCL 23 (Almut Mutzenbecher 1962), S. 75–77; Migne PL 57, Sp. 226–228. (168ra–168va) ›Dominica tertia in adventu sermo beati Augustini‹. Qui sunt in illa nocte duo in lecto … . Ebenfalls Maximus Taurinensis. Migne PL 57, Sp. 533–536. (168va–169va) Aurelius Augustinus. ›Sermo beati Augustini episcopi de unitate trinitatis et incarnacione‹. Legimus sanctum Moysen populo dei precepta dantem … . Migne PL 39, Sp. 2196–2198. (169va–170rb)›Feria quinta ante nativitatem domini sermo Maximini‹. Leticia quanta sit quantusque concursus … . CCL 23 (Almut Mutzenbecher 1962), S. 240–243; Migne PL 57, Sp. 221–226. … - … (196vb–198rb) ›Sermo Johannis de letania maiori‹. Clementissimus omnipotens deus pietate … . Migne PLS 4, Sp. 1184–1186 (u. a. nach dieser Hs.). Vgl. Réginald Grégoire, Homéliaires liturgiques médiévaux. Analyse de manuscrits, Spoleto 1980, S. 325, Nr. 16. (198rb–200vb) ›Sermo Johannis de sancta cruce‹. Quid dicam quid loquor quid vobis non imponam … . Migne PG 50, Sp. 815–820 (lateinischer Text). Vgl. Réginald Grégoire, Homéliaires liturgiques médiévaux. Analyse de manuscrits, Spoleto 1980, S. 272. (200vb–204rb) ›Sermo Johannis Crisostomi de ascensione domini‹. Quando de cruce nostra processit oracio foras civitatem … - … gracia domini nostri Ihesu Christi cum quo patri gloria, imperium, honor cum sancto spirito et nunc et semper et in secula seculorum, amen. ›Et sic est finis huius‹. Divi Ioannis Chrysostomi Archiepiscopi Constantinopolitani Operum, Tomus III, Paris 1588, Sp. 776–782. Vgl. Migne PL 54, Sp. 128; Réginald Grégoire, Homéliaires liturgiques médiévaux. Analyse de manuscrits, Spoleto 1980, S. 357. Homilien im Jahreslauf von Advent bis Christi Himmelfahrt.
- Rubrik
- 167r ›Dominica in adventu domini prima, sermo Maximini‹.
- Incipit
- 167ra Igitur quoniam post tempus spiritalibus epulis … Sicut fulgur de sub celo coruscans … [Lc 17,24] …
- Weiteres Initium
- 167va Superiori dominica capitulum evangelicum disserantes partes quadam ex illo perstrinximus … ; 168ra Qui sunt in illa nocte duo in lecto … ; 169va Laetitia quanta sit quantusque concursus … ; 196vb Clementissimus omnipotens deus pietate … ; 198rb Quid dicam quid loquor quid vobis non imponam … ; 200vb Quando de cruce nostra processit oratio foras civitatem … .
- Explicit
- 204rb … honor cum sancto spirito et nunc et semper et in secula seculorum, amen.
- Edition
- Siehe Angaben zum Inhalt bei den jeweiligen Homilien.
28) 205ra–215v
- Verfasser
- Peregrinus de Oppeln (GND-Nr.: 100380824) / Johannes de Francfordia et al. (GND-Nr.: 118702920).
- Weitere beteiligte Personen
- Johannes Damascenus (GND-Nr.: 118557971) / Aurelius Augustinus / Sophronius Eusebius Hieronymus (GND-Nr.: 118550853) / Epiphanius Constantiensis (GND-Nr.: 118682229).
- Titel
- Sermones collectae cum notis.
- Angaben zum Text
- (205ra–206rb) Peregrinus de Oppeln.
›De sancta Anna sermo‹. Elegit sibi tribum Juda montem
Syon quem dilexit … [Ps 77,68]. In verbis istis ad laudem
beate Anne et Ihesum Christi tria notantur, prima ipsius … .
Schneyer 4, S. 569, Nr. 261. (206va–207va) ›De
assumcione‹. Benedictus dominus omnipotens qui dedit te
hodie [Idt 13,24]. Illa sunt dicta de sancta muliere Iudith
que abscidit caput … - … sciamus te nostram matrem et
advocatam. Amen. Hanc sermonem fecit doctor Franckfurt post prandium de
ascensione. Johannes (Lagenator) de Francfordia (†1440), Professor
der Theologie an der Universität Heidelberg, Rat des Pfalzgrafen und Kurfürsten
Ludwigs III. (Drüll, Gelehrtenlexikon, S. 284f.;
Toepke, Matr. Heidelberg 1, S. 82, 101). Zur Predigt:
Roth, Lateinische und deutsche Predigten (s. o. zur
Literatur), S. 212. (207vab) ›Nota aliqua de assumpcione virginis
gloriose‹. Veni de Libano, cum [?] ecclesia
militante, veni coronaberis [Ct 4,8] corona glorie pre
cunctis … - … que tu plasmasti. Albertus Magnus de discipulis
et aliis fidelibus. Ecce spes nostra amica unica nunc mortua … - …
ad stellam maris Mariam ut pro nobis intercedat ad filium dei
recordare … etc. (208vab) Nota quod
septuagesima sit tempus devocionis, sexagesima tempus invocacionis,
quinquagesima tempus remissionis, quadragesima tempus penitencie
spiritualis … - … sexagesima sit misterium nostre
redemcionis. (209va–211ra) Papst Klemens VI. ›Assumpcionis
Marie‹. Veni de Libano amica mea veni coronaberis [Ct
4,8]. Videmus hoc quod quando aliqua mulier invitatur ad coronam vel
thalamum … . Schneyer 4, S. 767, Nr. 96.
(211rb–212ra) De die assumptionis Mariae. Veni coronaberis, cantica
4 [Ct 4,8]. De hac solemnitate magnifica beatus Augustinus in
sermone sexta huius diei dicit: hora … . (212ra–212vb)
›Assumcionis‹. Congratulamini mihi [Lc 15,6].
Beatus Ieronimus in sermone de assumptione sic dicit: Regina mundi
hodie de terris et de presenti seculo nequam eripitur, gaudete … - …
(212rb) de morte ad vitam etc. hic prosequere ut placet. Am
Seitenrand: collige in Socco. Nur der Beginn einer Predigt, die
Fortsetzung ist nach belieben zu gestalten. Der Randeintrag verweist hierfür
auf die Predigten des "Soccus" (möglicherweise Konrad von Brundelsheim, siehe
auch: Schneyer 1, S. 716–747). Der Verweis geht auf:
Hieronymus, Epistula IX ad Paulam et Eustochium (Migne PL
30, Sp. 126). Im Anschluss Kirchenväterexzerpte zu Maria (Johannes Damascenus,
Augustinus, Hieronymus, Epiphanius). (213ra–215v) Et factum est prelium
magnum in celo … [Apc 12,7]. Deus angelicam naturam creavit
non beatam sed beatificandam … . Predigt zum Fest des Erzengels
Michael. Im Anschluss ergänzende Notizen zu den Engeln und zum Fest des Hl.
Michael.
208r, 209r leer.
- Rubrik
- 205ra ›De sancta Anna sermo‹.
- Incipit
- 205ra Elegit sibi tribum … [Ps 77,68]. In verbis istis ad laudem beate Anne et Ihesum Christi tria notantur …
- Explicit
- 215v … in celo eum laudamus. Secundo sollemnitas celebrare propter … Rogemus ergo etc.
29) 216ra–221vb
- Verfasser
- Antonius de Parma (GND-Nr.: 102422125).
- Titel
- Sermo de passione domini.
- Angaben zum Text
- Egressus Ihesus cum discipulis … [Io 18,1]. Considerate die hodierna nescio cogitare quid melius sit facere … - … monumentum aperire et et corpus domini ungere. Sic est finis istius. Schneyer 1, S. 294, Nr. 72; Gilles Meerssemann, Le opere di fra Antonio Azaro Parmense O.P. nella biblioteca nazionale die Monaco di Baviera, in: Archivum fratrum Praedicatorum 10 (1940), S. 20–47, S. 25, Nr. 56.
- Incipit
- 216ra Egressus Ihesus cum discipulis … [Io 18,1]. Considerate die hodierna nescio cogitare quid melius sit facere …
- Explicit
- 221vb … monumentum aperire et et corpus domini ungere.
- Edition
- Antonius de Parma, Postilla super evangelia dominicalia per circulum anni cum quadragesimali, Köln, Johann Koelhoff, 1482 (GW 2248), Sermo LVI, 111r–122r.
- Bearbeitet von
- Dr. Wolfgang Metzger, Universitätsbibliothek Heidelberg, 2014.
Zitierempfehlung:
Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 434. Beschreibung von: Dr. Wolfgang Metzger (Universitätsbibliothek Heidelberg), 2014.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.
Beschreibung erstellt im Rahmen des Projektes Erschließung von 876 mittelalterlichen und frühneuzeitlichen lateinischen Handschriften der Heidelberger Bibliotheca Palatina in der Vatikanischen Bibliothek in Rom.