Vatikan, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. gr. 369
Juristische Sammelhandschrift
Papier · 3, 151, 1 Bll. · 31,5 × 21,8 cm · I. Kreta? / II. Monembasia · I. 2. Hälfte 15. Jh. / II. 22.02.1496
- Schlagwörter (GND)
- Byzanz / Rechtsgeschichte / Constantinus Harmenopulus.
- Diktyon-Nr.
- 66101.
Ir | Schenkungsexlibris | |
Iv | vacat | |
1r | Lateinische Inhaltsbezeichnung | |
1v | vacat | |
Faszikel I | ||
1) | 2r–83r | Constantinus Harmenopulus, Hexabiblos |
2) | 83r–v | Ps.-Constantinus Magnus Imp., Donatio Constantini |
3) | 83v | Constantinus Harmenopulus, Anathemata ecclesiastica tria |
4) | 83r–84r | Philotheus Coccinus Patriarcha, Anathematum abrogatio |
5) | 84r–86v | Anonymus, Lex agraria (exc.) |
6) | 86v–102r | Constantinus Harmenopulus, Canonum epitome |
7) | 102r–v | Constantinus Harmenopulus, Confessio fidei |
8) | 102v–104v | Constantinus Harmenopulus, De haeresibus |
9) | 104v | Pseudo-Codinus, Officia palatii imperatorum Byzantinorum |
10) | 105r | Anonymus, Officia ecclesiae S. Sophiae Constantinopolitanae |
11) | 105r–108r | Anonymus, Notitiae episcopatuum ecclesiae Constantinopolitanae |
12) | 108r–v | Petrus Chartophylax, Erotapkriseis |
13) | 108v | Photius Patriarcha, Epanagoge vel Eisagoge (exc.) |
14) | 108v–117r | Anonymus, Prochirum auctum |
15) | 113v | Anonymus, Eclogae Appendix IX (exc.) |
16) | 114r–117r | Anonymus, Prochirum auctum |
17) | 117r–118r | Anonymus, De episcoporum ordinatione |
18) | 118v–119v | Anonymus, Medicamenta sicut succi magici ex libris geoponicis |
Faszikel II | ||
19) | 120r–127v | Theodorus Prodromus, Epigrammata in Vetus et Novum Testamentum |
20) | 127v–132v | Anonymus, Dicta et sententiae sapientium litterarum ordine digesta |
21) | 132v–135r | Anonymus, Euripidis, Sophoclis et Aristophanis gnomarum collectio |
22) | 136r–137r | Ignatius Diaconus, Tetrasticha iambica |
23) | 136v | Anonymus, Praedictiones ex animalium gestibus |
24) | 136v–137r | Anonymus, Verborum explicationes nonnullae e dialectis Graecorum |
25) | 137r | Anonymus, De pentathli disciplinis |
26) | 137r | Chalamas Rex quidam, Iambica de vitae vanitate |
27) | 137r | Anonymus, De Musarum nominibus |
137v | vacat | |
28) | 138r–149r | Anonymus, Tabula regum Orientalium |
29) | 138r–149v | Anonymus, Chronicon breve usque ad annum 1442 |
150r | vacat | |
30) | 150v | Eugenius IV, Papa, Concilii Florentini decretum de concordia ecclesiarum |
151r | vacat | |
31) | 151v | Nicolaus Coronensis, Diploma de ordinatione illigitima espiscopi |
Kodikologische Beschreibung
- Typus (Überlieferungsform)
- Codex.
- Beschreibstoff
- Westliches Papier.
- Umfang
- 3, 151, 1 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 31,5 × 21,8 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- Hs. aus 2 Hss. zusammengesetzt (I. Bl. 1–119; II. Bl. 120–151). (I-1)1a + 1I + 11 + 3 V31 + (IV+1)40 + 9 IV112 + (III+1)119 + 2 IV135 + III141 + V151 + 1152 + (I-1)1153*. Ab f. 120 beginnt der Zusatz, zu dem auch Bl. 152 gehört. Vorderspiegel ist Gegenbl. von 1a, Hinterspiegel Gegenbl. von 153*.
- Foliierung
- Vatikanische Foliierung mit Bleistift im Kopfsteg rechts (f. I, 1–152). Die Bezeichnung der ungez. Bll. folgt dem Digitalisat (1a, 153*).
- Lagenzählung
- Ursprüngliche Lagenzählung von der Hand des Schreibers im ersten Teil im Fußsteg ganz rechts unten partiell erhalten (f. 12 = βʹ), zumeist aber weggeschnitten. Im Zusatz keine Lagenzählung sichtbar.
- Zustand
- Der Gesamtcodex befindet sich in einem recht guten Zustand. Insgesamt stockfleckig, bes. an den Rändern. Der Text ist jedoch fast überall sehr gut lesbar (bis auf einen Tintenfleck auf. f. 64r).
- Nachträge und Benutzungsspuren
- Schenkungsexlibris auf f. Ir. Signatur u. Einzelerwerbungsvermerk seor(sum) auf f. 1r (wiederholt im Kopfsteg von f. 2r), darunter lateinische Inhaltsbezeichnung wohl von Henri Estienne: Constantini Harmenopoli epitome iuris civiliv lib(ri) VI | Eiusdem epitome sacrorum canonum | Eiusdem de fide catholica | Officia Palatii | Prodromi tetrasticha heroica in 4r Euangelistas. Kauf- und Besitzervermerk des Georgios v. Korinth auf f. 2r: τὸ παρὸν βιβλίον κτῆμά ἐστι γεωργίου κόμ(ητος) τοῦ κορινθίου, ähnlich auf f. 152 r (ἔχω δὲ εἰς ἐνέχυρον τοῦτο τὸ βιβλίο ἐγὼ γεώργιος κόημς ὁ κορίνθιος διὰ ὑπέρπ(υρα) εʹ ἤγουν πέντε νικηΐου<…>), darunter ebenfalls von Georgios καὶ τοῦ μιχαὴλ βʹ ἐπεὶ <…> εἰς τὰ ἀμπέλ(ια). Gelegentlich rote Unterstreichung der Werktitel von Leo Allatius zwecks besserer Erkennbarkeit. Außerdem zwei Zusätze aus dem 15./16. Jh. auf f. 152v, oben ein gynäkologisches Rezept <…> μαραθὸν ξυλὸν· χανομυλον ξυλὸν … μέλην κικάλλεον κατὰ τὸν ἀρηθμὸν [!]; in der Blattmitte von derselben Hand über den möglichen medizinischen Nutzen des Geiers περὶ γύπα + γὺψ μέγιστον ὄρνεον καὶ πολύχρηστον, πᾶσι γνωστὸν, τοῦ μὲν νεοστοῦ τοῦ γυπὸς ἡ χρήσης ἐστιν αὕτη· | τὸ στέαρ μιχθὲν αὐτοῦ σὺν χαρί στέατη, σὴν τῆς τρίγκλας τὸ γένιον κείρει ἔτι ξώσης αὐτῆς αὐτὴν δὲ | ξώσαν ἀπολύσει ἐν θαλάσση ἀπελθεῖν· βοηθεῖ ἀρθριτικοῖς· τρομώδεσιν ἐνψιγμένοις· ποδαγροῖς· | στομαχικοῖς· παραλυτικοῖς· καὶ χορεῖ ἔχειν τοῦτο ἀεὶ ὡς μέγαν δώρον καὶ ἵαμα.
- Einband
- Roter Ledereinband der BAV aus der Zeit von Kardinalbibliothekar Francesco Saverio de Zelada und Papst Pius VI.; späterer Rücken mit goldenen Wappenstempeln von Papst Pius IX. (oben) und Kardinalbibliothekar Angelo Mai (unten), vgl. Schunke, Einbände, II, S. 909.
- Provenienz
- Augsburg / Heidelberg.
- Geschichte der Handschrift
- Als erster gesicherter Eigentümer ist Georgios von Korinth belegt, der aus Candia stammte und 1535 in Venedig verstarb. Dessen Cousin Aristobul Apostoles (verstorben nach 1551) fügte eine Notiz auf f. 108v sowie die Nachträge auf f. 150v u. 151v ein, muss also Zugang zu der Handschrift gehabt haben. Aristobuls Vater Michael Apostoles hatte selbst eine Vielzahl von Codices geschrieben (bzw. auch schreiben lassen) und in Candia über eine größere Bibliothek verfügt. Als juristisches Nachschlagewerk für Rechtsfälle der griechischen Bevölkerung Kretas hätte die Handschrift auch für den angenommenen Entstehnugszeitraum, also die 2. Hälfte des 15. Jahrhunderts, durchaus noch einen praktischen Nutzen erfüllen können. Dabei lässt sie sich stilistisch gut mit dem Schreibatelier des Michael Apostoles in Verbindung bringen (Ausführung von Gamma und Tau, Ligaturen mit dem Buchstaben Delta u.a.m., aber auch die Verwendung einer wässrig roten Tinte), was wiederum für eine Entstehung auf Kreta spräche. Allerdings sind keine gesicherten Aussagen darüber möglich, wie die Gesamthandschrift später von Kreta nach Augsburg gelangt ist, und auch nicht darüber, ob Teil I tatsächlich noch für den juristischen Gebrauch konzipiert war oder in erster Linie rein archivalisch-bibliothekarische Zwecke bedienen sollte. Zusammen mit den beiden o.g. Besitzervermerken des 1535 verstorbenen Georgios von Korinth darf jedoch die historische Verortung von Teil I der Handschrift nach Kreta als gesichert gelten. Dasselbe gilt wohl auch für den üblichen Erwerbungs- und Versandweg von Venedig nach Augsburg. Wann Teil I um den 1496 in Monembasia erstellten Teil II ergänzt wurde, ist nicht bekannt. Da jedoch im lateinischen Inhaltsverzeichnis entsprechende Angaben fehlen, legt dies die Vermtung nahe, dass die vier Lagen philologischen Inhalts erst im Zuge der Bindung in Augsburg hinzugefügt worden swin könnten. Dem widerspricht jedoch der zweite Besitzervermerk des Georgios v. Korinth im zweiten Teil des Codex (= f. 152r), der bereits beide Teile besessen hab muss. Für die Bibliothek Ulrich Fuggers handelte es sich um eine Einzelerwerbung aus den Jahren zwischen ca. 1560 u. 1567 (s.o. den seorsum-Vermerk), die nicht in dem auf Martin Gerstmann zurückgehenden Inventar des Pal. gr. 1950 (für die Zeit zwischen ca. 1555 u. 1560) verzeichnet ist. Möglicherweise stammte sie somit aus dem Nachlass des in diesen Jahren verstorbenen kretisch-venezianischen Protopapas Iohannes Nathanael, in dessen Verfügungsgewalt der Apostoles-Nachlass gekommen war. Im Zuge der Vertreibung Ulrich Fuggers aus Augsburg gelangte die Handschrift als Teil seiner Bibliothek 1567 nach Heidelberg und dort wohl Aufstellung in der Heiliggeistkirche. Spätestens nach Fuggers Tod im Februar 1584 erfolgte der rechtsgültige Übergang in den Besitz der pfälzischen Kurfürsten und in den Bestand der Bibliotheca Palatina, 1622/23 kam sie als Geschenk des bayerischen Herzogs Maximilian an Papst Gregor XV. über München nach Rom, seither Aufbewahrung in der BAV.
- Literatur
- Stevenson, Graeci, S. 236–238; Notitiae episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae. Texte critique, introd. et notes par Jean Darrouzès, Paris 1981, S. 392, 445; Jean Darrouzès, Recherches sur les ὀφφίκια de l’Église byzantine, Paris 1970, Notice L; Jens Gerlach, Gnomica Democritea. Studien zur gnomologischen Überlieferung der Ethik Demokrits und
zum ‚Corpus Parisinum‘ mit einer Edition der ‚Democritea‘ des ‚Corpus Parisinum‘, Wiesbaden 2008, S. 164, 636; Herbert Hunger, Gebrauchsschriften und Stilisierungsversuche in griechischen Handschriften des 15.
und 16. Jahrhunderts, in: Sophia Patoura, The Greek Script in the 15th and 16th Cenutries/Η ἑλληνική γραφή κατά τους 15ο και 16ο αιώνες, Athen 2000, S. 15, 30; Jean Anselme Bernard Mortreuil, Histoire du droit byzantin ou du droit romain dans l’empire d’Orient depuis la mort
de Justinien jusqu’à la prise de Constantinople en 1453, vol. III, Paris 1846, S. 364; Κωνσταντίνου Ἀρμηνοπούλου Πρόχειρον νόμων ἢ Ἑξάβιβλος. Ἐπιμέλεια: Κωνσταντῖνος Γ. Πιτσακης, Athen 1971, S. 58; Georgios A. Papazoglou, Ἰωσὴφ Φιλάργης ἢ Φιλάγριος. Ἔνας λόγιος κρητικὸς ἱερωμένος καὶ ἀριστοτελικὸς σχολιαστὴς
τοῦ 14 αιῶνα, Komotini 2008, S. 178 Anm. 82; David Pingree, The Library of George, Count of Corinth, in: Kurt Treu (Hrsg.), Studia Codicologica, Berlin 1977, S. 358, Nr. 45; RGK III, Nr. 499; RHBR I, Nr. 266; Peter Schreiner, Die byzantinischen Kleinchroniken. 1. Teil: Einleitung und Text. Wien 1975, S. 192–193; Peter Schreiner, Studien zu den ΒΡΑΧΕΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, München 1967, S. 45–47, 48–49, 94–95, 204–205; Stefec 2014, S. 177; Corpus Codicum Astrologorum Graecorum V/4: Codicum Romanorum partem quartam descripsit Stephanus Weinstock, accedit Porphyrii Philosophii Introductio in Tetrabiblum Ptolemaei ab Aemilia Boer et Stephano Weinstock edita. Brüssel 1940, S. 103.
Verzeichnis der im Katalogisierungsprojekt abgekürzt zitierten Literatur
Faszikel I (Bl. 1–119)
- Sachtitel / Inhalt
- Juristische Texte.
Kodikologische Beschreibung
- Entstehungsort
- Kreta? Wohl Kreta oder venezianisch dominierter Mittelmeerraum. Für Kreta spricht die enge Verbindung der Handschrift mit der Familie Apostoles (s. f. 2r).
- Entstehungszeit
- 2. Hälfte 15. Jh.
- Typus (Überlieferungsform)
- Faszikel.
- Beschreibstoff
- Westliches Papier.
- Umfang
- 119 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 31,5 × 21,8 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 1I + 11 + 3 V31 + (IV+1)40 + 9 IV112 + (III+1)119 + 2 IV135 + III141 + V151 + 1152 + (I-1)1153*.
- Foliierung
- S. zum Codex.
- Lagenzählung
- S. zum Codex.
- Schriftraum
- 24,2 × 14,5 cm.
- Spaltenanzahl
- 1 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 36 Zeilen.
- Schriftart
- Um gute Lesbarkeit bemühte u. womöglich an der Buchschrift der Textvorlage orientierte Gebrauchsschrift aus der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts. Dabei zeigt der Schriftduktus zeigt Ähnlichkeiten zu dem des Michael Apostoles. Werktitel auf f. 4r in einer abgewandelten Form der epigraphischen Auszeichnungsmasjuskel.
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Ein Schreiber, der auch die Rubrizierungen ausgeführt hat.
- Buchgestaltung
- Der Text wurde einspaltig in einer kleinen Schrift fortlaufend und platzsparend eingetragen. Abweichend nur die erläuternden und bereits aus der Textvorlage übernommenen Verwandtschaftsschemata auf f. 113v–117r. Haupttext endet mit Telos-Vermerk auf f. 83r bis zum Ende der Linie, danach setzt ein neuer Text ohne Absatz oder Trennlinien ein. Dem Haupttext (= Manuale legum) steht ein Pinax voran, darunter die Überschrift in epigraphischer Auszeichnungsmajuskel (wohl der Vorlage entsprechend). Die einzelnen Bücher des Manuale sind durch kurze Zierranken voneinander abgetrennt und beginnen – wie auch die Titel innerhalb der Bücher – mit nach links ausgerückten Initialen in einer Höhe von zwei Textzeilen. Die einzelnen Paragraphen haben rote Initialen im fortlaufenden Text. Auf den Außenstegen finden sich einige der mitüberlieferten Scholien mit zinnoberroter Tinte geschrieben, außerdem rot die zitierten Gesetzeswerke. Im Kopfsteg Rubrik mit Buch- und Titelangabe. Die Überschriften der folgenden Werke in gewöhnlicher Textschrift, zum Teil durch Leo Allatius später rot unterstrichen und markiert (u.a. f. 86v). Auch die Kanones-Epitome des Harmenopulus mit voranstehendem Pinax, jedoch platzsparender gestaltet als das Manuale.
- Buchschmuck
- Wenige Zierelemente. Überschriften, Zwischentitel, Initialen, Rubriken u. Textverweise mit roter Tinte eingetragen. Etwas Fleuronné an den Hauptinitialen, wenige u. nur kurze Zierranken zwischen den Werken bzw. den Einzelbüchern. Rankenmotive auch am Verwandtschaftschema auf f. 113r.
- Provenienz
- Augsburg / Heidelberg.
Inhalt
1) 2r–83r
- Verfasser
- Constantinus Harmenopulus (GND-Nr.: 10093949X).
- Titel
- Manuale legum sive Hexabiblos cum appendicibus.
- TLG-Nummer
- 9030.001.
- Angaben zum Text
- F. 2r–3r Prooimium; f. 3r–4r Pinax; f. 4r–19r Buch I; f. 19v–33r Buch II; f. 33r–45v Buch III; f. 45v–58v Buch IV; f. 59r–74v Buch V; f. 75v–83r Buch VI; f. 83r Z. 23–83v Z. 10 Appendix I de donatione Constantini (= Appendix I); f. 83v, Z. 10–17 Alexii Studitae patriarchae anathema synodale produellionis causa (a 1026) (= Appendix II, 1); f. 83v Z. 17–20 Michaelis Anchiali patriarchae anathema produellionis causa (a. 1171) (= Appendix II, 2); f. 83v Z. 20–25 Iosephi Galesiotae patriarchae anathema produellionis causa (a. 1267) (= Appendix II, 3).
- Titel (Vorlage)
- 2r Κριτῶν προκατάστασις, ἢ περὶ δικαιοσύνης. γέγονε δὲ καὶ αὕτη παρὰ τοῦτο βιβλίον συντάγματος.
- Incipit
- 2r Ὁ κρίνειν λαχὼν, καὶ κριτὴς εἶναι …
- Explicit
- 83r … ἐκ τῶν ἄλλων νόμων κεκωλυμένων. τέλος σὺν θεῷ πάσης τῆς ἐξαβίβλου.
- Edition
- Constantinus Harmenopulus, Manuale legum sive hexabiblos cum appendicibus et legibus agrariis, ad fidem antiquorum librorum Mss. editionum rec., scholiis nondum editis locupletavit, Latinam Reitzii translationem correxit, notis criticis, locis parallelis, glossario, illustravit Gustavus Ernestus Heimbach, Leipzig 1851 (ND Aalen 1969), S. 2–818 (nur gerade Seiten; diese Hs. nicht herangezogen); Κωνσταντίνου Ἀρμηνοπούλου Πρόχειρον νόμωνἢ Ἑξάβιβλος. Ἐπιμέλεια: Κωνσταντῖνος Γ. Πιτσακης. Athen 1971 (diese Hs. Nr. 33; für die Testerstellung jedoch nicht herangezogen).
2) 83r, Z. 23–83v, Z. 10
- Verfasser
- Ps.- Constantinus Magnus Imp. (GND-Nr.: 10093949X).
- Titel
- De donatione Constantini.
- TLG-Nummer
- 9030.001.
- Titel (Vorlage)
- 83r Θέσπισμα τοῦ μεγάλου κωνσταντίνου, περὶ τοῦ πάπα ῥώμης.
- Incipit
- 83r Θεσπίζομεν σὺν πάσι τοῖς σατράπαις …
- Explicit
- 83v … καὶ τοὺς αὐτοῦ διαδόχους.
- Edition
- Constantinus Harmenopulus, Manuale legum sive hexabiblos cum appendicibus et legibus agrariis, ad fidem antiquorum librorum Mss. editionum rec., scholiis nondum editis locupletavit, Latinam Reitzii translationem correxit, notis criticis, locis parallelis, glossario, illustravit Gustavus Ernestus Heimbach, Leipzig 1851 (ND Aalen 1969), S. 820–822 (nur gerade Seiten; diese Hs. nicht herangezogen).
3) 83v, Z. 10–25
- Verfasser
- Ps.-Constantinus Magnus Imp. (GND-Nr.: 10093949X).
- Titel
- Anathemata ecclesiastica tria perduellionis causa.
- TLG-Nummer
- 9030.001.
- Angaben zum Text
- F. 83v, ll. 10–17 Alexii Studitae patriarchae anathema synodale produellionis causa (a 1026) (= Appendix II 1: Ἐπὶ τῆς βασιλείας κωνσταντίνου τοῦ πορφυρογεννήτου … καὶ αὐτὴν καταλιμπάνοντας, ἀνάθεμα); f. 83v ll. 17–20 Michaelis Anchiali patriarchae anathema produellionis causa (a. 1171) (= Appendix II 2: Ὅμοιος ἐπὶ τῆς βασιλείας μανουὴλ … καὶ τοὺς αὐτοῖς συναιρουμένους); f. 83v ll. 20–25 Iosephi Galesiotae patriarchae anathema produellionis causa (a. 1267) (= Appendix II 3 Ἕτερον παραπλήσιον· ὁ βασιλεὺς μιχαὴλ … … τὸν βασιλέα θεῖον ἀνδρόνικον).
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Wiedergegeben werden hier nur die Beschlüsse der genannten Synodalakte.
- Edition
- Constantinus Harmenopulus, Manuale legum sive hexabiblos cum appendicibus et legibus agrariis, ad fidem antiquorum librorum Mss. editionum rec., scholiis nondum editis locupletavit, Latinam Reitzii translationem correxit, notis criticis, locis parallelis, glossario, illustravit Gustavus Ernestus Heimbach, Leipzig 1851 (ND Aalen 1969), S. 822 (nur gerade Seiten; diese Hs. nicht herangezogen); Migne PG 150, Sp. 41D1–C2 (diese Hs. nicht herangezogen).
4) 83v–84r
- Verfasser
- Philotheus Patriarcha (GND-Nr.: 119159147).
- Titel
- Anathematum commemoratorum abrogatio.
- TLG-Nummer
- 9030.001.
- Titel (Vorlage)
- 83v Τοῦ ἁγιωτάτου καὶ σοφωτάτου π(ατ)ριάρχου κυροῦ φιλοθέου, ἀνατροπὴ τῶν ἀναγεγραμμένων ἀναθεματισμῶν.
- Incipit
- 83v Ὁ περὶ τὰ τοιαῦτα σοφὸς …
- Explicit
- 84r … καθὰ δὴ καὶ φθάσαντες εἴπωμεν [!].
- Textgestaltung
- Die Widerrufung jedes einzelnen Anathemas beginnt mit einer neuen Zeile, der Rest der vorangegangenen Zeile bleibt frei. Innerhalb dieser Abschnitte beginnen Absätze mit einer Initiale im fortlaufenden Text. Zitate werden durch einfache Anführung gekennzeichnet.
- Edition
- Constantinus Harmenopulus, Manuale legum sive hexabiblos cum appendicibus et legibus agrariis, ad fidem antiquorum librorum Mss. editionum rec., scholiis nondum editis locupletavit, Latinam Reitzii translationem correxit, notis criticis, locis parallelis, glossario, illustravit Gustavus Ernestus Heimbach, Leipzig 1851 (ND Aalen 1969), S. 822–826 (nur gerade Seiten; diese Hs. nicht herangezogen).
5) 84r–86v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Lex agraria (Epitome, Ι 1–Χ 8).
- TLG-Nummer
- 9030.001.
- Titel (Vorlage)
- 84r νόμος γεωργικὸς κατ᾽ ἐκλογὴν βιβλίου τοῦ τῆς θείας λήξεως ἰουστινιανοῦ βασιλέως, περὶ γεωργῶν.
- Incipit
- 84r Χρὴ τὸν γεωργὸν, ἐργαζόμενον …
- Explicit
- 86v … εἰ δὲ μὴ ἀργείτω.
- Textgestaltung
- Texteintrag fortlaufend, die Sachtitel der Paragraphen finden sich teils auch auf den Rändern.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Das Prooimium wurde hier ausgelassen, außerdem fehlen die letzten drei Paragraphen von Titel X. Eine Titelzählung findet sich nur am Anfang, nicht wenige Paragraphen werden mit einem Sachtitel versehen.
- Edition
- Constantinus Harmenopulus, Manuale legum sive hexabiblos cum appendicibus et legibus agrariis, ad fidem antiquorum librorum Mss. editionum rec., scholiis nondum editis locupletavit, Latinam Reitzii translationem correxit, notis criticis, locis parallelis, glossario, illustravit Gustavus Ernestus Heimbach, Leipzig 1851 (ND Aalen 1969), S. 830–850 (nur gerade Seiten; diese Hs. nicht herangezogen).
6) 86v–102r
- Verfasser
- Constantinus Harmenopulus (GND-Nr.: 10093949X).
- Titel
- Canonum epitome.
- Angaben zum Text
- F. 86v–87r Prooimium; f. 87r–v Pinax; f. 87v–91r Sectio I De episcopis; f. 91r–93v Sectio II De presbyteris, diaconis et subdiaconis; f. 93v–96r Sectio III De Clericis; f. 96r–97v Sectio IV De monachis et monasteriis; f. 97r–101v Sectio V De laicis; f. 101v–102r Sectio VI De mulieribus.
- Titel (Vorlage)
- 86v Ἐπιτομὴ τῶν ἱερῶν καὶ θείων κανόνων, γέγονε δὲ καὶ αὕτη, παρὰ τοῦ αὐτοῦ, πανσεβάστου, δεῖνος καὶ νομοφύλακος καὶ κριτοῦ θεσσαλονίκης κυροῦ κωνσταντίνου τοῦ ἁρμενοποπούλου.
- Incipit
- 86v Τῶν κανόνων, οἱ μὲν εἰσὶ τῶν ἀποστόλων …
- Explicit
- 102r … πρὸ τῆς αἰχμαλωσίας εἶεν, κατεγνωσμένοι. τέλος τῶν ἱερῶν καὶ θείων κανόνων.
- Textgestaltung
- Die mitüberlieferten Scholien wurden vom Schreiber am Rand eingetragen.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Text fortlaufend eingetragen. Die Überschrift wurde von Leo Allatius rot unterstrichen, dazu von seiner Hand die Randbemerkung titulus sequentium librorum (f. 86v).
- Edition
- Migne PG 150, Sp. 45A1–168C6 (diese Hs. nicht herangezogen).
7) 102r–v
- Verfasser
- Constantinus Harmenopulus (GND-Nr.: 10093949X).
- Titel
- Confessio fidei.
- Rubrik
- 102v τοῦ αὐτοῦ περὶ πίστεως.
- Titel (Vorlage)
- 102r Τοῦ αὐτοῦ ἁρμενοπούλου περὶ ὀρθοδόξου πίστεως.
- Incipit
- 102r Πιστεύειν δεῖ τὸν οὔτως χριστιανὸν …
- Explicit
- 102v … τῶν ἁμαρτωλῶν κόλασιν ἀτέλευτον.
- Edition
- Migne PG 150, Sp. 29B1–32C6 (diese Hs. nicht herangezogen).
8) 102v–104v
- Verfasser
- Constantinus Harmenopulus (GND-Nr.: 10093949X).
- Titel
- De haeresibus.
- Titel (Vorlage)
- 102v τοῦ αὐτοῦ περὶ ὧν, οἱ κατὰ καιροὺς αἱρετικοὶ ἐδόξασαν.
- Incipit
- 102v Οἱ περὶ ἄρειον, κτίσμα τὸν υἱὸν …
- Explicit
- 104v … τὴν τῶν σχημάτων τούτων διαφοράν.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Im Anschluss an den Text erstmals ein größerer Absatz als Hinweis auf einen Text- bzw. Autorenwechsel.
- Edition
- Migne PG 150, Sp. 19A1–29A6.
9) 104v
- Verfasser
- Pseudo-Codinus (GND-Nr.: 100967949).
- Titel
- Officia palatii imperatorum Byzantinorum.
- Titel (Vorlage)
- 104v τὰ οφφίκια τοῦ παλατίου.
- Incipit
- 104v α ὁ δεσπότης. β ὁ σεβαστοκράτως. γ ὁ καίσαρ.
- Explicit
- 104v … οἱ ἀπὸ τοῦ ἀκολούθου, μέχρι τέλους.
- Edition
- Pseudo-Kodinos, Traité des offices. Introd., texte et trad. par Jean Verpeaux, Paris 1976, S. 300–302 (diese Hs. nicht herangezogen; Text weicht ab).
10) 105r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Officia ecclesiae S. Sophiae Constantinopolitanae.
- Titel (Vorlage)
- 105r τὰ οφφίκια τῆς μεγάλης ἐκκλησίας.
- Incipit
- 105r α ὁ μέγας οἰκονόμος, β ὁ μέγας σακελλάριος …
- Explicit
- 105r … ὁ πριμμικήριος τῶν π(ατ)ριαρχικῶν νοταρίων.
- Edition
- Jean Darrouzès, Recherches sur les ΟΦΦΙΚΙΑ de l’Église byzantine, Paris 1970, S. 248 (= Notice L; diese Hs. Sigle S).
11) 105r–108r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Notitiae episcopatuum ecclesiae Constantinopolitanae.
- TLG-Nummer
- 3175.001.
- Titel (Vorlage)
- 105r ἡ γεγονυῖα διατύπωσις παρὰ τοῦ βασιλέως λέοντος τοῦ σοφοῦ· ὅπως ἔχουσι τάξις οἱ θρόνοι τῆς ἐκκλησίας ὑποκειμένοι τῷ πατριαρχείῳ κωνσταντινουπόλεως.
- Incipit
- 105r αʹ ἡ καισάρια, βʹ ἡ ἔφεσος …
- Explicit
- 108r … ιηʹ καὶ ἡ χόλμη, ιθʹ τὸ σμολέσκον +.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Text hier fortlaufend an den vorstehenden angehängt.
- Edition
- Notitiae espiscopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae. Texte critique, introd. et notes par Jean Darrouzès, Paris 1981, Nr. 16, 17, 10 (diese Hs. Sigle T).
12) 108r–v
- Verfasser
- Petrus Chartophylax.
- Titel
- Erotapokriseis.
- Titel (Vorlage)
- 108r Ἐρωτήματα ἄπερ ἔλυσεν ὁ τιμιώτατος χαρτοφύλαξ κύριος πέτρος καὶ διάκονος τῆς μεγάλης ἐκκλησίας ἐν ἔτελ σχ'.
- Incipit
- 108r Εἰς πόσον καιρὸν ὀφείλει βαπτιζεσθαι τὸ παίδιον …
- Explicit
- 108v … ὁ θ(εὸ)ς ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Am Rand von f. 108v eine Nota (οὐκ οἴδας τί λέξεις … ἑαυτοῦς τοῖς ἱερῶσι), die Rudolf Stefec Aristobul Apostoles zuweist (dazu Stefec 2014, S. 177).
- Edition
- Vladimir N. Beneševič, Ответы Петра Хартофилака (конца ХІ века), in: Записи Императорсой Академии НАУКИ, (ист.–фил. от.), VIII/14 1909, S. 85–11 (Fassung B; diese Hs. nicht verwendet).
13) 108v
- Verfasser
- Photius Patriarcha (GND-Nr.: 118594095).
- Titel
- Epanagoge vel Eisagoge III, 1–4.
- TLG-Nummer
- 3133.001.
- Titel (Vorlage)
- 108v περὶ π(ατρ)ιάρχου.
- Incipit
- 108v Π(ατ)ριάρχης ἐστὶν εἴκων ζῶσα θεοῦ.
- Explicit
- 108v … καὶ μὴ αἰσχύνεσθαι.
- Edition
- Collectio librorum juris Graeco-Romani ineditorum. Ecloga Leonis et Constantini, Epanagoge Basilii Leonis et Alexandri ed. Carolus Eduardus Zachariae a Lingenthal Leipzig 1852, S. 67.
14) 109r–113v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Prochirum auctum VIII, 1–92.
- TLG-Nummer
- 3052.002.
- Titel (Vorlage)
- 108v περὶ κεκωλυμένων γαμῶν καὶ περὶ συγγενείας καὶ βαθμῶν.
- Incipit
- 109r συγγένεια ὄνομά ἐστι γενικὸν …
- Explicit
- 113r ἀλλὰ τῆ διαθέσει συνίσταται.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Von f. 113v–117r folgen unterschiedliche Schemata zur Darstellung der Verwandtschaftsverhältnisse, inc. ςʹ τρισπάππος, ςʹ τρισμάμμη … , expl. … ἵνα ἐπάρωσι δύο ἀδελφοὺς.
- Edition
- Prochirum auctum ed. Carolus Eduardus Zachariae a Lingenthal, Leipzig 1870, S. 71–87 (nur Text ohne die Schemata; diese Hs. nicht herangezogen) = Ioannes D. Zepos/ Panagiotes A. Zepos, Prochirum auctum, Athen 1931 (ND Aalen 1962), S. 60–73 (diese Hs. nicht herangezogen).
15) 113v
- Verfasser
- Anoynmus.
- Titel
- Eclogae Appendix IX, 7–8.
- Incipit
- 113v Ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἡ νέα …
- Explicit
- 113v … παρὰ τῆς καταγραφῆς σχῆμα.
- Edition
- Ludwig Burgmann/Spyros Troianos, Appendix Eclogae, in: Fontes Minores 3, Frankfurt a. Main 1979, S. 115–116 (diese Hs. nicht herangezogen).
16) 114r–117r
- Verfasser
- Anonmyus.
- Titel
- Prochirum auctum VIII, 98–129.
- TLG-Nummer
- 3052.002.
- Incipit
- 114r Κεκώλυται ὁ γάμος οὗτος …
- Explicit
- 117r … ἵνα ἐπάρωσι δύο ἀδελφοὺς.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Die Schemata zur Darstellung der Verwandtschaftsverhältnisse wurden in den fortlaufenden Text integriert.
- Edition
- Prochirum auctum ed. Carolus Eduardus Zachariae a Lingenthal, Leipzig 1870, S. 71–87 (nur Text ohne die Schemata; diese Hs. nicht herangezogen) = Ioannes D. Zepos/Panagiotes A. Zepos, Prochirum auctum, Athen 1931 (ND Aalen 1962), S. 79–88 (diese Hs. nicht herangezogen).
17) 117r–118r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De episcoporum ordinatione.
- Titel (Vorlage)
- 117r Τάξις γινομένη, ἐπὶ χειροτονίᾳ τοῦ ἐπισκόπου.
- Incipit
- 117r Κατὰ τὸν καιρὸν τῆς θείας λειτουργίας …
- Explicit
- 118r … καὶ τῷ χειροτονήσαντι καὶ τοῖς λοιποῖς μεταδίδωσιν +.
18) 118v–119v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Medicamenta sicut succi magici ex libris geoponicis.
- Angaben zum Text
- (1) περὶ τοῦ γνῶναι βουλὴν γυναικῶν. λαβὼν βάτραχον ποτάμιον … ἐποίησεν ὁμολογήσῃ αὐτῷ. (2) περὶ δυσωδίας ὀδόντων. δάφνης φύλλα … τοὺς ὀδόντας. (3) περὶ τοῦ μὴ ἐάσαι ἀγαπῆσαι γυναῖκα ξένον ἄνδρα, ἀλλὰ βλέπειν αὐτὸν μαινομένη. λαβὼν γεράνου χολῆν … μετὰ ἕτερος ἀνδρὸς. (4) θεραπεία ὅταν συμβῇ κιρρὸν γενέας πρόσωπον ἀνθρώπου. ἄλευρον ἐκ τῶν κυάμων … καὶ εὐπρώσοπος γενήσεται. (5) περὶ δυσουρίνας. λαβὼν τῆς ἀλώπεκος … τοῦ αἵματος λυθήσεται. (6) παίγνιον ἐρωτικόν. ἔπαρον τὸ μέλαν τῆς … μέλανες ὥσπερ αἰθίωπες. (7) περὶ τοῦ ὁμολογῆσαι γυναῖκα ἅπερ ἐποίησεν. λαβὼν σπέρμα κοινίου … ἔπραξα ὁμολογῆσαι αὐτὸ. (8) ἄλλον περὶ τοῦ ὁμολογῆσαι γυναῖκα τίς ἐπόρνευσεν αὐτὴν. λαβὼν μαγνίτην [!] λίθον … τίς ἐμοι χεῦσαι αὐτὴν. (9) περὶ τοῦ γνῶναι τὸν μοῖχον. Κάρδαμον ἐπίθες … καὶ ὁμολογῆσαι. (10) θεραπεία εἰς ἀποριφὴν. λαβὼν λαπάτου ῥίζαν … ἐπίπλαττε. (11) περὶ τοῦ μὴ ποεῖν οἶνον. Καρύας φλοιὸν … καὶ θαυμάσεις. (12) περὶ τοῦ διῶξαι ψίλας. Τῆς τετραγγουραίας … καὶ ἀπώλονται. (13) περὶ οὐρούντων εἰς κοιτὴν. Καλαμήθ<ρ>ιν ζαδόαρ ..πιεῖν. (14) Γλῶσσαν χηνὸς … καὶ μεγάλους. (15) ἄλλο εἰς παιδία. δαφνήκουκα ἐπέπερι … καὶ τὰ ὁπίσω. (16) εἰς ὄγκωσιν αἰδοίων. Ἐψίσας φακὸν … καὶ ἀναλαβὼν ἐπίχριεν. (17) περὶ φθειριάσεως ἐν τῇ κεφαλῇ. Φθειρὼν γένεσις … μετ᾽ ἐλαίου ἄλειφε. (18) περὶ παιδῶν ἵνα μὴ κλαίῃ τὴν νύκτα μὴ δὲ δαίμωνας φοβῆσαι. Νοσσιὰν χελιδόνος … πηγάνου σκόροδα. (19) περὶ τοῦ πῶς οἶνον ὄξος ποῖσαι. Λαβὼν σεύτλου … ῥίζαν ἔμβαλε. (20) περὶ τοῦ πῶς οἶνον ὄξος γενέσθαι. βάλε εἰς κεράμνιον … εἶτα χρῶ. (21) ἄλλο. βάλε εἰς κεράμνιον σύκλα … εἶτα χρῶ. (22) ἄλλο. Γύψον καὶ … διηθηθῇ (cod. διυληθῇ) χρῶ [19–22 = Geoponica sive Cassiani Bassi scholastici De re rustica eclogae ed. Heinrich Beckh, Leipzig 1895, VIII 33–34]. (23) περι σίκης χωρὶς ἀφρικανοῦ [f. 119r] Κατὰ μέσον … ἔμπηξον. (24) πρὸς ῥοιὰν πολὺν καρπὸν φέρειν Ἀνδράχνην … περιάλειψον [= Geoponica X 81.1]. (25) δημοκρίτου φιλοσόφου καὶ ἑτέρων εἰς τὸ πιεῖν τινὰ οἶνον πολὺν, καὶ μὴ μεθυσθῆναι. Κράμβης καυλὸν … διαμένεις. (26) ἄλλο. ἀμύγδαλα πικρὰ … καὶ ἔσθιε. (27) ἀψινθίαν … πρόπιε. (28) ἄλλο. πνεύμονα αἰγὸς ἐψήσας ἔσθιε. (29) εἰς τὸ εὔκολον μεθυσθῆναι. Κλῆμα ἀμπέλου … αὐτίκα μεθύει. (30) εἰς τὰ μὴ δόλως ποεῖν οἶνον. ἀμανίτην ἀμπέλου … δίδου πιεῖν. (31) ἄλλο. Αἷμα περιστερᾶς … πότιζε. (32) πρὸς τὸ ἐξοινίσαι τινὰ ταχέως μεθύοντα. Γλίχανον καὶ …προσαγάγει. (33) ἄλλο. Βρόχθον ὄξους ἐπορροφείτω. (34) ἄλλο. σίνηπι … προσαγάγει. (35) εἰς τὸ γενέσθαι τινὰ μνημονευτικον. Ἃν μνήμονα … σελήνης ἐκρόφα. (36) πρὸς τὸ γνῶναι οἶνον, ἐὰν ᾖ μικτὸς μεθ᾽ ὕδατος. ἄλειψον κάλαμον μετ᾽ … οὐ δεδόλωται. (37) ἄλλο. πάπυρον βαλὼν … ὕδωρ. (38) ἄλλο. ὀξυσχοίνιον … δεδολωται ὁ οἶνος. (39) πρὸς οἶνον ὀξύζειν ἐὰν θέλεις. Δρυὸς πρίσμα … ἔμβαλε αὐτῷ. (40) πρὸς οἶνον ὀξύζοντα. ἄμμον ἐκπλύνας … αὐτὸν κατασταθέντα. (41) πρὸς τὸ γνῶναι οἶνον εἰ μόνιμος ἔσται, εἰ δὲ μὴ ὀξίζων. βαλὼν τὸν οἶνον … ὀξίζει. (42) πρὸς τὸ ἄδολον εὑρεῖν μέλι. Ἀλλύχνιον ποιήσας … ἄδολόν ἐστιν. (43) περὶ ἐλαίου ταγγοῦ. βάλε ἅλας … ὀπτὰ ὁμοίως. (44) πρὸς τὸ θηρεῦσαι παντοία ὄρνεα. Θεῖον ἄπυρον … θηρεύεις αὐτὰ. (46) ἄλλο. Ἐλλεβόρου μέλανος … προείρηται. (46) πρὸς τὸ θηρεῦσαι στρουθί(ν) χωρὶς μαγγάνων. Τροβοτάνης … ὁμεύονται. (47) ἄλλο. ἄνω εὐώδει πάνυ … κρατήσεις αὐτὰ. (48) πρὸς τὸ καρωθῆναι ὄρνεις. Λίβανον λειώσας … τεθνᾶναι. (49) λύσις τοῦ κάρου. Ἐνέγκας ὕδωρ … καὶ ἀνανήφουσι. (50) πρὸς τὸ τίκτειν ὄρνεις ὦα μεγάλα. Τίλιτον λειώσας … μεγάλα. (51) πρὸς τὸ μὴ βλάπτεσθαι ὑπὸ αἰλούρου περιστερὰς. Ἐὰν κρεμάσῃς … [f. 119v] τόπον ἐκεῖνον. (52) πρὸς τὸ μὴ κοκκίζειν ἀλέκτορα. Μόλιβδον μικρὸν … οὐ κομμῖσαι. (53) πρὸς τὸ πληθύνεσθαι τὰς μέλισσας. Ξηλοκέρατα … πληθύνονται. (54) πρὸς τὸ μὴ βλάπτεσθαι ὑπὸ μελίσσων. Μαλάχην κοπανίσας … παρ᾽ αὐτῶν. (55) ἄλλος. ἀλθαίας τὰ φύλλα … εἰσερχόμενος τρύγα. (56) πρὸς τὸ μὴ νοσεῖν βοηθ(ῶν). Κυπέρου ῥίζαν … ἐγχυμάτιζε αὐτοὺς. (57) πρὸς τὸ ἆραι λεύκωμα ὑπὸ ζώου. Ὁποῦ τιθημάλου (?) ἔμβαλε … ἅψωντα κώνωπες. + .
- Titel (Vorlage)
- 118v κεφάλαια τινὰ ἐξ ἰατρικῶν βιβλίων ἀναγκαία καὶ λυσιτελῆ.
- Textgestaltung
- Fortlaufend geschriebener Text, zur Strukturierung Einzeltitel der Rezepte mit hellroter Tinte eingetragen (mancherorts mit derselben Tinte des Texts).
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Es handelt sich um Abschriften aus einer bislang unedierten Fassung der oben angeführten Geoponica, die hier aber wohl nur den Zweck hat, die noch freien Blätter zu füllen. Vgl. dazu etwa den Pal. gr. 146.
Faszikel II (Bl. 2–120)
- Sachtitel / Inhalt
- Philologische Texte.
Kodikologische Beschreibung
- Entstehungsort
- Monembasia. Die in der Entstehungszeit der Hs. zu Venedig gehörende (1464–1540) südpeloponnesische Stadt Monembasia (f. 149v: … abita amaluassia ascrito, s. zum Schreiber). So bereits Weinstock, siehe Literatur, S. 103, aufgenommen von Schreiner, Kleinchroniken, I, S. 193.
- Entstehungszeit
- 22.02.1496. Die nicht sehr umfangreiche Handschrift II (= f. 120–149) wurde am 22. Febr. 1496 fertiggestellt, s. die Schreibernotiz auf f. 149v (dazu unten zum Nachtrag).
- Typus (Überlieferungsform)
- Faszikel.
- Beschreibstoff
- Westliches Papier.
- Umfang
- 29 Bll.
- Format (Blattgröße)
- 31,5 × 22,0 cm.
- Zusammensetzung (Lagenstruktur)
- (I-1)1a + 1I + 11 + 3 V31 + (IV+1)40 + 9 IV112 + (III+1)119 + 2 IV135 + III141 + V151 + 1152 + (I-1)1153*.
- Foliierung
- S. zum Codex.
- Lagenzählung
- S. zum Codex.
- Schriftraum
- 24,2 × 15,3 cm.
- Spaltenanzahl
- 2 Spalte.
- Zeilenanzahl
- 38 Zeilen.
- Schriftart
- Nach rechts geneigte, wohl auch in einer durch die späte lateinisch-gotische Minuskel der Entstehungszeit geübte Gelehrtenschrift, die auch auf die Gestaltung der griechischen Buchstaben Einfluss hatte. Herbert Hunger charakterisierte sie in einem posthum erschienenen Tagungsbeitrag gar als „nervös, ja aggresiv“ mit „aufdringlichen Spitzen“ im Bereich der Unterlängen (s. Hunger, Gebrauchsschriften, siehe Literatur, S. 15).
- Angaben zu Schrift / Schreibern
- Nicolaus Bevegnuda s. f. 149v q(ue)sto libro ascrito nic(ol)o beuegnuda adi 22 de febr 1496 : +. Darunter ein wohl etwas späterer Eintrag derselben Hand, der auch die Lokalisierung ermöglicht: nic(ol)o beuegnuda abita amaluassia ascrito q(ue)sto libro come apar (con) intestimognianze +. Vgl. dazu RGK III, Nr. 499, wo dieser ansonsten unbekannte, wohl italienische Schreiber aufgrund dieser Subskription angeführt ist.
- Buchgestaltung
- Text zweispaltig eingetragen. Werk- und Zwischentitel farblich abgesetzt, dadurch bessere Lesbarkeit. Ab f. 140r kräftigere rote Tinte genutzt. Wenige Textergänzungen vom Schreiber selbst. Initialen nach links ausgerückt.
- Buchschmuck
- Bis auf eine schwarz-gelbe Zierranke am Kopf der ersten Spalte und die roten Überschriften u. Initialen kein Buchschmuck.
- Provenienz
- Venedig / Augsburg / Heidelberg.
Inhalt
19) 120r–127v
- Verfasser
- Theodorus Prodromus (GND-Nr.: 118756826).
- Titel
- Epigrammata in Vetus et Novum Testamentum.
- TLG-Nummer
- 2721.006.
- Angaben zum Text
- F. 120r–121v Epigrammata in Matthaeum; f. 121v–122r in Lucam; f. 122r–v in Iohannem; f. 122v–123v in Acta Apostolorum (explic. τέλος τῶν πράξεων); f. 123v–124v in Genesin; f. 124v–125v in Exodum; f. 125v in Leviticos; f. 125v–126r in Numeros; f. 126r in Deuteronomium; f. 126r–v in Iosuam; f. 126v–127v in Iudices.
- Titel (Vorlage)
- 120r τοῦ προδρόμου τετράστιχα πρῶα εἰς τὰ κεφαλαιωδὼς εἰρημένα παρὰ τῶν τεσσάρων εὐαγγελιστῶν.
- Incipit
- 120r εἰς τὴν γέννησιν τῆς θεοτόκου (Rubrik). Ἐκ πατέρων παίδεσσι …
- Explicit
- 127v … ἀλλοφύλοις αὐτὸν κατέπεφνε φονῆα.
- Textgestaltung
- Auf den Beginn der jeweiligen biblischen Bücher wird hingewiesen, jedem Epigramm steht ein Sachtitel voran.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Die Reihenfolge der beiden Textblöcke zum Neuen bzw. Alten Testament weicht von der Hauptüberlieferung ab.
- Edition
- Theodoros Prodromos, Jambische und hexametrische Tetrasticha auf die Haupterzählungen des Alten und des Neuen Testaments. Einl., kritischer Text, Indices besorgt von Grigorios Papagiannis, Wiesbaden 1997, Quat. Evang.-Act. Ap. 184b–293b u. Gen. – Iud. 1b–111b = S. 194–308 u. 1–122 (jeweils nur Teil b; diese Hs. für die Edition nicht herangezogen).
20) 127v–132v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Dicta et sententiae sapientium litterarum ordine digesta.
- Titel (Vorlage)
- 127v Γνῶμαι καὶ ἀποφθέγματα σοφῶν κατ᾽ ἐκλογὴν καὶ κατὰ στοιχεῖον διαφόρον [!] σοφῶν.
- Incipit
- 127v ἀρχὴ τοῦ α (Rubrik). Ἄριστον καὶ πρῶτον μάθημα …
- Explicit
- 132v … τὴν ἀτυχίαν, ἑτοιμάζουσιν ἀτυχήματα.
- Textgestaltung
- Jeweils am Rand Hinweis auf den Beginn des nächsten alphabetischen Buchstabens; jede Sentenz setzt mit einer roten Initiale ein, die am linken Spaltenrand auch ausgerückt ist.
21) 132v–135r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Euripidis, Sophoclis et Aristophanis gnomarum collectio.
- Angaben zum Text
- F. 132v–134r Euripidis gnomae; f. 134r–135r Sophoclis gnomae; f. 135r Aristophanis gnomae.
- Titel (Vorlage)
- 132v ὡραῖα καὶ γνωμικὰ τοῦ εὐριπίδ(ου).
- Incipit
- 132v Σοφόν τι κἂν κακοῖς …
- Explicit
- 135r … ἂν πράττῃ τίς εὖ.
22) 135r–136r
- Verfasser
- Ignatius Diaconus (GND-Nr.: 100967590).
- Titel
- Tetrasticha iambica.
- TLG-Nummer
- 9012.007.
- Titel (Vorlage)
- 120r μύθοι αἴσωπου· ἔπαρε τὰ, οὐ δεῖ ἐπέρεσθαι.
- Incipit
- 135r ἀνδρὸς ποσὶ πατεῖτο …
- Explicit
- 136r … ἕψομαι πρὸς τὰς σὰς τρίβους.
- Edition
- Ignatii Diaconi aliorumque tetrasticha iambica collegit disposuit critico apparatu instruxit Carolus Fridericus Müller, in: Babrii fabulae Aesopeae recognovit Otto Crusius. Editio minor, Leipzig 1897, S. 264–277 (= Nr. 1–34; diese Hs. nicht herangezogen).
23) 136v, Z. a1–b28
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Praedictiones ex animalium gestibus.
- Titel (Vorlage)
- 136v Περὶ τῆς ἀπὸ ζώων σημασίας.
- Incipit
- 136v αἶγες ἐπειδὰν …
- Explicit
- 136v … σιωπῶντες, εὐδίαν ἀλλούσιν.
24) 136v, Z. b28–137r, a16
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Verborum explicationes nonnullae e dialectis Graecorum.
- Incipit
- 136v Ἐκλήθη ἀτθὶς ἡ τῶν ἀττικῶν ἀπὸ …
- Explicit
- 137r … δωριέων ἐστὶν ἀποικία.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Wenige Textpassagen finden sich auch in vergleichbaren Listen, jedoch in anderen Zusammenhängen.
25) 137r, Z. a16–18
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De pentathli disciplinis.
- Titel (Vorlage)
- 137r τὸ (πέντ)ασ{θ}λον.
- Incipit
- 137r πυγμὴ· πάλη· πήδημα· βολὶς· δρόμος.
- Edition
- Stevenson, Graeci, S. 238.
26) 137r
- Verfasser
- Chalamas Rex quidam.
- Titel
- Iambica de vitae vanitate.
- Titel (Vorlage)
- 137r Τοῦ χαλαμᾶ κυροῦ βασιλέως.
- Incipit
- 137r Ὦ πλάνε βίε· τί πλανωμένη φύσις …
- Explicit
- 137r … σὺ δὲ πρὸς χάος ἴθι.
27) 137r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- De Musarum nominibus.
- Angaben zum Text
- ἡ ἡροδότου ἁλικαρνασέως ἱστορία, διὰ μυσῶν θʹ· κλείω· εὐτόρπη [!]· θάλεια· μελπομένη· τερψιχόρη· ἐρατώ· πολύμνια· οὐράνια· καλλιόπη.
- Edition
- Unpubliziert.
28) 138r–149r
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Tabula regum Orientalium et imperatorum Byzantinorum usque ad Iohannem VIII Palaeologum.
- Incipit
- 138r Ἀνεφάνη καὶ ἕτερος γίγας κρόνος …
- Explicit
- 149r … ἐν τῇ ἁγίᾳ σοφίᾳ ἐν ἔτ(ει) ͵ςϠκθʹ, ἰνδ(ικτιῶνος) ιδʹ, ἰαν(νουα)ρίῳ ιθʹ ἡ(μέρᾳ) κυριακῇ τοῦ ἀσωτ(ου), (κύκλῳ ἡλίου) θʹ ιγʹ καὶ σελήνης ιγʹ.
- Textgestaltung
- Einzelne historiographische Notizen befinden sich – offenbar als Nachträge – auf den Rändern. Ab f. 139v benutzte der Schreiber eine neu angemischte zinnoberrote Tinte.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Offenbar fehlte der Textanfang bereits in der Vorlage, s. den Vermerk λύπη οἱ ἀρχὴ (verbessert von Allatius zu λείπει ἡ ἀρχὴ) im Kopfsteg von f. 138r, was der Annahme von Schreiner, Kleinchroniken (siehe Literatur) I, S. 193 widerspricht, der Schreiber Nicolao Bevegnuda sei sowohl im Lateinischen als auch im Griechischen geübt.
- Edition
- In der vorliegenden Form unpubliziert. Letzte Notiz in Peter Schreiner, Die byzantinischen Kleinchroniken, 2. Teil: Historischer Kommentar, Wien 1977, S. 617.
29) 149rb, Z. 22–149v
- Verfasser
- Anonymus.
- Titel
- Chronicum breve usque ad annum 1444.
- Incipit
- 149r ἐν ἔτ(ει) ͵ςωαʹ μαρτ(ίῳ) λʹ ἐτύφλωθ(η) …
- Explicit
- 149v … γέγονε ὁ πόλεμος εἰς τὴν βάρναν. τέλος.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- In der handschriftlichen Überlieferung schließt diese Chronik unmittelbar an den Herrscherkatalog an.
- Edition
- Peter Schreiner, Die byzantinischen Kleinchroniken, 1. Teil: Einleitung und Text, Wien 1975, Chroniken 23 (ohne I) u. 29 (bis Notiz 13) = S. 194–195 u. 214–216 (diese Hs. Sigle P, Text weicht ab).
30) 150v
- Verfasser
- Eugenius IV., Papa (GND-Nr.: 118531328).
- Titel
- Concilii Florentini decretum de concordia ecclesiarum.
- TLG-Nummer
- 3274.005.
- Rubrik
- 150v + Εὐγένιος ἐπίσκοπος δοῦλος τῶν δούλων τοῦ θεοῦ.
- Incipit
- 150v εἰς ἀίδιον τοῦ πράγματος μνήμη· συναινοῦντος …
- Explicit
- 150v … ἵνα μίαν μόνην δηλώωσιν] εἶναι …
- Schrift / Schreiber
- Aristobul Apostoles (s. RGK I, Nr. 27 u. III, Nr. 46) in einer Gebrauchsschrift der 1. Hälfte des 16. Jhs., von dem auch die Notiz auf f. 108v stammt.
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Text unvollständig.
- Edition
- Quae supersunt actorum Graecorum concilii Florentini necnon descriptionis cuiusdam eiusdem ad fidem manuscriptarum ed. additis versione Latina, introd. et indicibus Iosephus GILL. II: Res Florentinae Gestae, Rom 1953, S. 459–46134 (diese Hs. nicht verwendet).
31) 151v
- Verfasser
- Nicolaus Protopapa Coronensis.
- Titel
- Diploma de ordinatione illigitima Bessarionis espiscopi.
- Incipit
- 151v + Ἐπεὶ παραχωρήσει τοῦ θεοῦ διὰ τῇ συνεχῇ ἡμῶν …
- Explicit
- 151v … τῷ κυρίῳ ἡμῶν ἀμὴν. <+ ν>ικόλαος ἱερεὺς ὁ ἔξαρχος … καὶ διάκονος τῆς ἁγίας μητροπόλεως μονεμβασίας.
- Schrift / Schreiber
- Aristobul Apostoles (s. RGK I, Nr. 27 u. III, Nr. 46) in einer Gebrauchsschrift der 1. Hälfte des 16. Jhs., von dem auch die Notiz auf f. 108v stammt.
- Textgestaltung
- Auf f. 152r oben folgt Inkraftsetzung von derselben Hand μηνὶ ἰουλίῳ εἰς τὰς κθʹ ἡμέρας γέγονε ἡ δ(ι)αδτύπωσις τ(οῦ) σημειώματος (?) …
- Nachträge und Rezeptionsspuren
- Wiedergabe eines anderweitig nicht überlieferten Urkundentextes.
- Bearbeitet von
- Dr. Lars Hoffmann, Universitätsbibliothek Heidelberg, 10.05.2020.
- Katalogisierungsrichtlinien
- Die Katalogisierungsrichtlinien finden Sie hier.