DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Ziemba, Antoni: "Krajobraz z przypowieścią o miłosiernym Samarytaninie" Rembrandta: próba interpretacji symbolicznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48737#0051
„KRAJOBRAZ Z PRZYPOWIEŚCIĄ O MIŁOSIERNYM SAMARYTANINIE” REMBRANDTA
menty symboliki emblematycznej holenderskich krajobrazów marynistycznych
XVII w. (w.) Ars emblematica, kat. wyst. Muzeum Narodowe Warszawa
1981, s. 27—39.
32 Yocabolario degli accademici della Crusca, Wenecja 1612, s.v. for-
tuna, fortunale, fortunoso; — por. H.R. PATCH, The Goddess Fortuna
in Mediaenal Literaturę, London 1927, s. 101—107; — A. WARBURG,
Die Erneuerung der heidnischen Antike, Gesammelte Schriften, Leipzig-
Berlin 1932, I, 8. 148 n.
33 E. WIND, Platonie Tyranny and the Renaissance Fortuna: On
Ficino*s Reading of „Laws IV, 709A-712A” (w:) De Artibus Opuscula
XL. Essays in Honor of Erwin Panofsky, New York 1961, s. 491—496; — E.
HUGUET, Dictionnaire de la langue franęaise du seizi&me siacie, IV, Paris
1948, 8. 172 i 174.
34 Ten fragment przedstawienia został przez Rostworowskiego (o.c.,
s. 21) zidentyfikowany jako wizerunek pary drzew: martwego z przodu
i żywego za nim. Stąd dalsza interpretacja obrazu — jako symbolicznej
wizji przeciwstawienia Starego i Nowego Zakonu — mało prawdopodobna
w świetle dzisiejszej wiedzy o wykładni treści Biblii w czasach Rembrandta
(Ch. TGmpel), wykładni nie typologicznej, jak w średniowieczu — lecz
historycznej i egzemplarycznej, właściwej nowożytnemu protestanckie-
mu odczytywaniu Pisma. Motyw centralny można rozpoznawać jako
przedstawienie grupy drzew — tu zgadzam się z autorem monografii
obrazu — lecz nie sposób dokonać zdecydowanego rozdzielenia drzew
i ich koron na zeschłe i żywe: kilka suchych konarów wplecionych jest w
gęstwinę listowia, stanowiącego jednolitą całość. Wyraźnie natomiast
zarysowany został pień drzewa na pierwszym planie, rozwijający się
w bujną koronę, zaś drzewo (drzewa?) z tylu zaciera się w malarskiej
manierze Rembrandta. Łącznie powstaje wrażenie wizerunku wielkiego
dębu wysuniętego ku przodowi, rysującego się na tle kępy drzew, wizual-
nie mało znaczącej. Dlatego też uznaję ten fragment obrazu za przed-
stawienie jednego potężnego dębu o rozłożystej koronie z kilkoma ze-
schłymi konarami i przez to za symbol żywotności i siły, pokonującej
obumieranie — a pomijam to, co w wizualnym odbiorze niknie w tle,
zatarte i nie wyeksponowane.
35 J. DE HOROZCO Y COYARRUBIAS, o.c., II, 15 (HSch 148).
36 J. CAMERARIUS, Symbolorum et emblematum centuria una, No-
rymberga 1590, nr 17 (HSch 148).
37 G. DE TERYARENT, Attributs et symbole* dans Vart profane,
Genćve 1958, s.v. chGne; H.M.YON ERFFA, Eiche (III)(w:) Reallexikon
zur deutschen Kunstgeschichte, IV, Stuttgart 1958, szp. 917.
38 Motyw dębu ma tu z pewnością obok wymowy moralnego symbolu
także znaczenie symbolu politycznej siły.
39 Hieroglyphica, Bazylea 1576, LI, s.v. ąuercus.
40 Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, o.c., IV, 1958, szp. 300
(s.v. Dornenkrone).
41 S. DE COYARRUBIAS OROZCO, Emblemas Morales, Madrid
1610, III, nr 6 (HSch 851); — G. ROLLENHAGEN, Selection Emble-
matum Centuria Secunda, Arnhem 1613, nr 75 (HSch 352); — J. CA-
MERARIUS, Symbolorum et Emblematum Centuria tertia, Norymberga©
1596, nr 75 (HSch 869).
42 W. WIEGAND, Ruisdael-Studien. Ein Versuch..., o.c., s. 65 nn.;
— RAUPP, Zur Bedeidung von Thema und Symbol..., o.c., s. 88—98;
HSch 145 nn.
43 O. BENESCH, Die Rembrandtausstellung in Warschau, „Kunst-
chronik” 9, 1956, s. 190.
44Holbeln: drzeworytowa winietka londyńskiego wydawcy, Reynol-
da Wolfa, z emblematem Charitas (A. HIND, Engraring in England in
the Sixteenth and Seventeenth Centurie*, I, London 1955, s. 5); — GRANACH:
obraz Caritas w Kunsthalle, Hamburg (M.J. PRIEDLANDER i J. RO-
SENBERG, Die Gemtilde von Lucas Granach d.A., Berlin 1932, nr 218).
Por. E. WIND, Charity, the Case History of a Pattem, „Journal of the
Warburg Institute” 1, 1938, s. 322 nn.
43 U Rafaela ten sens ma z pewnością polityczną wymowę: miłość
bliźniego znaczy tu Pietas (Pietas Romana), a ta daje siłę — Fortitudo —
i stałość — Constantia — rządów papieskich. Taka wykładnia wszelako
nie znosi ogólnego znaczenia motywu, tak jak go zaprezentowano wyżej
w tekście.
46 E. DE JONGH, Erotica in vogelperspectief, „Simiolus” 3, 1968/
/69, s. 22—74.
47 VAN HOOGSTRAETEN, Inleyding..., o.c., s. 90 n.
48 J. GANTNER, Rembrandt und die Verwandlung klassischer For-
men, Bem—Miinchen 1964, s. 110.
REMBRANDTS „LANDSCHAFT MIT GLEICHNIS V0M BARMHERZIGEN
SAMARITER” SINNBILDHAFT BETRACHTET
Die Yorliegende Arbeit wurde in zwei Teile gegliedert.
Einleitend werden methodologische Probleme sowie der
Forschungsstand der Ikonologie und Ikonographie der
hollandischen Landschaftmalarei des 17. Jh. erórtet, gefolgt
von einem kurzeń Uberblick iiber die symbolhafte Darstel-
lungen der Natur in der europ&ischen Kunst vom 15.—17. Jh.
Der zweite Teil bringt einen Vorsehlag zur Interpretation der
Landschaft mit Gleichnis vom barmherzigen Samariter aus
dem Krakauer Muzeum Narodowe (1638) ais Lob der christ-
lichen Niiehstenliebe. Es wird zunachst das Motiv des Ringens
von Licht und Dunkel, von Sonnenglanz und Gewitter ais
Symbol der Tempestas Fortunae und ais Metapher des men-
sehlichen Sehieksals betrachtet. Die machtige Eiche ist ais
Sinnbild der seeligen Kraft und Tugend anzusełien, so ais
Kraft der Nachstenliebe, die von dem Samariter personifi-
ziert wird. Zwei vanitativen Motive mitten im Yordergrund —
der Distelstrauch und der entlaubte und abgebroohene Ast —
Symbole der Lebenspein und Todesbedrohung — sind auf
den Yerletzten zu beziehen und ais solche bilden eine Gegen-
iiberstellung zur lebendingen Eiche. Drei Paare von Figiir-
chen haben auch ihren Anteil an der Auslegung des moralen
Sinnes des Gleichnisses. Der jungę Liebespaar im Walde
am Rande des Weges versinnbildlicht die irdisch-sinnliche
Liebe (a m o r, min). Die Jungen unter der Eiche kónenn
zweifach identifiziert werden: entweder ais jungę Yogeljager
(populares Sinnbild fur die leibliche Liebe), oder ais Knaben
die die Eicheln sehutteln bzw. abrei[5on (Motiv entlełmt der
Ikonographie der Caritas). Die drei Figurenpaare bilden ein
„symbolisches Dreieck”: Der Samariter und der Yerletzte
spielen die Rolle der „historischen” Personen, und die iibrigen
45
menty symboliki emblematycznej holenderskich krajobrazów marynistycznych
XVII w. (w.) Ars emblematica, kat. wyst. Muzeum Narodowe Warszawa
1981, s. 27—39.
32 Yocabolario degli accademici della Crusca, Wenecja 1612, s.v. for-
tuna, fortunale, fortunoso; — por. H.R. PATCH, The Goddess Fortuna
in Mediaenal Literaturę, London 1927, s. 101—107; — A. WARBURG,
Die Erneuerung der heidnischen Antike, Gesammelte Schriften, Leipzig-
Berlin 1932, I, 8. 148 n.
33 E. WIND, Platonie Tyranny and the Renaissance Fortuna: On
Ficino*s Reading of „Laws IV, 709A-712A” (w:) De Artibus Opuscula
XL. Essays in Honor of Erwin Panofsky, New York 1961, s. 491—496; — E.
HUGUET, Dictionnaire de la langue franęaise du seizi&me siacie, IV, Paris
1948, 8. 172 i 174.
34 Ten fragment przedstawienia został przez Rostworowskiego (o.c.,
s. 21) zidentyfikowany jako wizerunek pary drzew: martwego z przodu
i żywego za nim. Stąd dalsza interpretacja obrazu — jako symbolicznej
wizji przeciwstawienia Starego i Nowego Zakonu — mało prawdopodobna
w świetle dzisiejszej wiedzy o wykładni treści Biblii w czasach Rembrandta
(Ch. TGmpel), wykładni nie typologicznej, jak w średniowieczu — lecz
historycznej i egzemplarycznej, właściwej nowożytnemu protestanckie-
mu odczytywaniu Pisma. Motyw centralny można rozpoznawać jako
przedstawienie grupy drzew — tu zgadzam się z autorem monografii
obrazu — lecz nie sposób dokonać zdecydowanego rozdzielenia drzew
i ich koron na zeschłe i żywe: kilka suchych konarów wplecionych jest w
gęstwinę listowia, stanowiącego jednolitą całość. Wyraźnie natomiast
zarysowany został pień drzewa na pierwszym planie, rozwijający się
w bujną koronę, zaś drzewo (drzewa?) z tylu zaciera się w malarskiej
manierze Rembrandta. Łącznie powstaje wrażenie wizerunku wielkiego
dębu wysuniętego ku przodowi, rysującego się na tle kępy drzew, wizual-
nie mało znaczącej. Dlatego też uznaję ten fragment obrazu za przed-
stawienie jednego potężnego dębu o rozłożystej koronie z kilkoma ze-
schłymi konarami i przez to za symbol żywotności i siły, pokonującej
obumieranie — a pomijam to, co w wizualnym odbiorze niknie w tle,
zatarte i nie wyeksponowane.
35 J. DE HOROZCO Y COYARRUBIAS, o.c., II, 15 (HSch 148).
36 J. CAMERARIUS, Symbolorum et emblematum centuria una, No-
rymberga 1590, nr 17 (HSch 148).
37 G. DE TERYARENT, Attributs et symbole* dans Vart profane,
Genćve 1958, s.v. chGne; H.M.YON ERFFA, Eiche (III)(w:) Reallexikon
zur deutschen Kunstgeschichte, IV, Stuttgart 1958, szp. 917.
38 Motyw dębu ma tu z pewnością obok wymowy moralnego symbolu
także znaczenie symbolu politycznej siły.
39 Hieroglyphica, Bazylea 1576, LI, s.v. ąuercus.
40 Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, o.c., IV, 1958, szp. 300
(s.v. Dornenkrone).
41 S. DE COYARRUBIAS OROZCO, Emblemas Morales, Madrid
1610, III, nr 6 (HSch 851); — G. ROLLENHAGEN, Selection Emble-
matum Centuria Secunda, Arnhem 1613, nr 75 (HSch 352); — J. CA-
MERARIUS, Symbolorum et Emblematum Centuria tertia, Norymberga©
1596, nr 75 (HSch 869).
42 W. WIEGAND, Ruisdael-Studien. Ein Versuch..., o.c., s. 65 nn.;
— RAUPP, Zur Bedeidung von Thema und Symbol..., o.c., s. 88—98;
HSch 145 nn.
43 O. BENESCH, Die Rembrandtausstellung in Warschau, „Kunst-
chronik” 9, 1956, s. 190.
44Holbeln: drzeworytowa winietka londyńskiego wydawcy, Reynol-
da Wolfa, z emblematem Charitas (A. HIND, Engraring in England in
the Sixteenth and Seventeenth Centurie*, I, London 1955, s. 5); — GRANACH:
obraz Caritas w Kunsthalle, Hamburg (M.J. PRIEDLANDER i J. RO-
SENBERG, Die Gemtilde von Lucas Granach d.A., Berlin 1932, nr 218).
Por. E. WIND, Charity, the Case History of a Pattem, „Journal of the
Warburg Institute” 1, 1938, s. 322 nn.
43 U Rafaela ten sens ma z pewnością polityczną wymowę: miłość
bliźniego znaczy tu Pietas (Pietas Romana), a ta daje siłę — Fortitudo —
i stałość — Constantia — rządów papieskich. Taka wykładnia wszelako
nie znosi ogólnego znaczenia motywu, tak jak go zaprezentowano wyżej
w tekście.
46 E. DE JONGH, Erotica in vogelperspectief, „Simiolus” 3, 1968/
/69, s. 22—74.
47 VAN HOOGSTRAETEN, Inleyding..., o.c., s. 90 n.
48 J. GANTNER, Rembrandt und die Verwandlung klassischer For-
men, Bem—Miinchen 1964, s. 110.
REMBRANDTS „LANDSCHAFT MIT GLEICHNIS V0M BARMHERZIGEN
SAMARITER” SINNBILDHAFT BETRACHTET
Die Yorliegende Arbeit wurde in zwei Teile gegliedert.
Einleitend werden methodologische Probleme sowie der
Forschungsstand der Ikonologie und Ikonographie der
hollandischen Landschaftmalarei des 17. Jh. erórtet, gefolgt
von einem kurzeń Uberblick iiber die symbolhafte Darstel-
lungen der Natur in der europ&ischen Kunst vom 15.—17. Jh.
Der zweite Teil bringt einen Vorsehlag zur Interpretation der
Landschaft mit Gleichnis vom barmherzigen Samariter aus
dem Krakauer Muzeum Narodowe (1638) ais Lob der christ-
lichen Niiehstenliebe. Es wird zunachst das Motiv des Ringens
von Licht und Dunkel, von Sonnenglanz und Gewitter ais
Symbol der Tempestas Fortunae und ais Metapher des men-
sehlichen Sehieksals betrachtet. Die machtige Eiche ist ais
Sinnbild der seeligen Kraft und Tugend anzusełien, so ais
Kraft der Nachstenliebe, die von dem Samariter personifi-
ziert wird. Zwei vanitativen Motive mitten im Yordergrund —
der Distelstrauch und der entlaubte und abgebroohene Ast —
Symbole der Lebenspein und Todesbedrohung — sind auf
den Yerletzten zu beziehen und ais solche bilden eine Gegen-
iiberstellung zur lebendingen Eiche. Drei Paare von Figiir-
chen haben auch ihren Anteil an der Auslegung des moralen
Sinnes des Gleichnisses. Der jungę Liebespaar im Walde
am Rande des Weges versinnbildlicht die irdisch-sinnliche
Liebe (a m o r, min). Die Jungen unter der Eiche kónenn
zweifach identifiziert werden: entweder ais jungę Yogeljager
(populares Sinnbild fur die leibliche Liebe), oder ais Knaben
die die Eicheln sehutteln bzw. abrei[5on (Motiv entlełmt der
Ikonographie der Caritas). Die drei Figurenpaare bilden ein
„symbolisches Dreieck”: Der Samariter und der Yerletzte
spielen die Rolle der „historischen” Personen, und die iibrigen
45