DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Kaczorowski, Bartłomiej: Fundacje i sprawy arystyczne w "Państwie Boćkowskim" Józefa Franciszka Sapiehy
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48737#0075
FUNDACJE I SPRAWY ARTYSTYCZNE W „PAŃSTWIE BOĆKOWSKIM”
ANEKS 1 Umowa pomiędzy Szumkowskim a Franciszkiem Gruszewiczem AGAD, zb. Anny Branickiej sygn. 420
•Jlaję na siebie asekurację, iż robić podejmuje się z rozkazu
IWlm P® Podskarbiego N°W°Xa Litt”. do klasztoru boćkow-
skiego 00. Reformatów Pana Jezusa ukrzyżowanego, który
”ia bydź długości Łokci polczwarta, także statui dwie, jedną
Najświętszej Panny drugą św. Jana, jednej miary po Łokciu
polczwarta, którą robotę mam zacząć robić w Pratolinie, skoń-
czywszy robotę w Brześciu. Ad rationem, której to roboty jeszcze
nie zaczętej, biorę od Pa Szumkowskiego Czerwonych Złotych
pięć, na co się podpisuję. Datt. w Pratolinie d. 10 Obris 1729.
Franciszek Gruszewicz skul(ptor) JKM
ANEKS 2 List ks. Mateusza do J. F. Sapiechy AGAD, zb. Anny Branickiej 443
>,Jaśnie wielmożny Miłościwy Dobrodzieju. Z wielkim ukon-
tentowaniem mojem przeczytałem list Miłościwego Dobrodzieja
bo w nim wszystkie kontenta są nader dobre i mnie najmilsze.
Co kiedy tego nie mamy do fabryki co nam potrzeba na wie-
szkie. Drzewa wszystkiego tarcic i forsztów nie mamy, na kościół
nie masz, na dokończenie klasztora tarcic nie masz. Szopy tak
nad piecem, tak gdzie cegłę robię bardzo złe. Wody na skle-
piskach pełno, która wysuflować i wymieść. Kamieni do muru
nie masz, tylko tech trocha co od kilku lat zwiezione, a życzę
da Pan Bóg, na wiosnę nim się mury kościelne rozgrzeją do
wyprawy, cmentarz murować. Stolarze dotychczas kolo dworskiej
roboty robili, których oderwałem i dałem im pierwszą ramę do
okien kościelnych więzać wielkich. Cieślę do wieszki do stawiania
namówiłem i obiecał przybyć za daniem znać. Ale trzeba upra-
szać i IW Im Pana Starosty Gulbińskiego bo u niego w Szalonej
robi. Ten już na kilku fabrykach ze mną robił (...) niemiec,
a Johan mu imię. Majster mularz swoje gałgany, sukniska
potopił u Ojców, Żydów. Próbowałem go po kilka razy. Jak
będzie kopuły sklepił całe nie rozumie, a na wiosnę trzeba by
mularzów najmniej ośmnastów wszystkich, bo wyprawa kościelna
siła nudzić będzie i ten majster bardzo źle i krzywo gzymsy
i kapitele wyprawuje. Potrzeba nam lepszego majstra. Dembiny
na gradusy do wszystkich kaplic, także i na balasy nie narżnięto,
bo cały czas ten, na potrzebę pałacową rżniemy. Parkanów
szmat wyciągnęli w Pałacu i Mosty postawili, ale nie wszystkie.
Życzę traczów z Rosi sprowadzić. Pisarek fabryczny jak przedtem
ie noglądał nic, tak i teraz, bo siedzi, ale jak go wypuszczą tak
mi się zda, że i od żony precz pójdzie. Potrzeba inszego.
Snicerz osób do wielkiego ołtarza nie skończył i wątpię aby na
S. Michał były golowe, a zapłatę alias ostatnią ratę, którą miał
wziąć przy oddaniu roboty już odebrał. Swarzylem o to z panem
Brzozowskim. Ten powiedział że mu Pan Ekonom Imieniem
Pańskim rozkazał wydać, ma trzech stolarzy. Jeden robi kolo
kolumn do wielkiego ołtarza, a dwa ich się ugodzili na dwa oł-
tarze ostatnie, które już zaczęli robić. O cyborium mówiłem
z niem, powiedział, że się robić jeszcze nie podjął. Daliśmy na
nie tarcice rżnąć, tak sosnowe jako i olszowe forszty gdańskie.
Orzechowe to są bardzo ciężkie, bo tylko dwa cale skąpe na gru-
bość, długie po łokciu pul szósta, a bardzo drogie. Na słupki
do cyborium nie wydadzą. Miarę na facjatę kościelną ornamentu
kamiennych nie mamy. Oków do okien kościelnych to bym ży-
czył ze Gdańska, bo tu z stolarzami sprawy nie dojdzie. Do
palenia cegły drzewa nie mamy, a to z tej racji, że wszystka
robocizna do potrzeb dworskich była obrócona. Lecz za przyby-
ciem Miłościwego Dobrodzieja wszystko łatwiej być może. Ja
po świętym Józefie chcialbym się na resztę postu usunąć do
klasztoru węgrowskiego wybrać58. Jednak życzyłbym sobie do-
czekać presentji Miłościwego Państwa i Dobrodziejstwa, tu
w Boćkach, którzy jak największą konsolację mają choć słaby
wyglądani. Jako ten, który jest zawsze Dobrodziejstwa mego
nikczemnym i mizernym podnóżkiem.
Dali, w Boćkach d. 18 Martij 1736”
Przypisy
* Artykuł powstał w trakcie pracy nad lozprawą doktorską nt „Józef
Franciszek Sapieha (1679—1744), podskarbi nadworny litewski. Dwór —
dobra — fundacje”, przygotowywaną w Instytucie Historii PAN pod kie-
runkiem prof. dr Marii Boguckiej. Referat został w pierwszej wersji wy-
głoszony podczas sesji naukowej w Instytucie Historii PAN w dniu 23
czerwca 1986 r., poświęconej mecenatowi kulturalnemu w Rzeczypospo-
litej XVI—XVIII w. oraz 15 IV 1987 na seminarium doktoranckim
prof. dr Jerzego Kowalczyka w IS PAN.
1 Probierni tyką działalności fundatorskiej Józefa Franciszka Sapiehy
zajmowało się wielu badaczy, począwszy od archiwisty Jana Glinki (zob.
Katalog Tek Glinki, opr. T. ZIELIŃSKA, cz. 1, s. 251—2, cz. 2, s. 69,
Warszawa 1965—1970). Zwłaszcza należy wspomnieć o artykule J. RUT-
KOWSKIEJ, Architektura zespołu klasztornego w Boćkach, „Kwart. Arcb.
i Urb.” t. XVI, 1971 z. 1, s. 39—53. Kilka ważnych opracowań dotyczą-
cych wyposażenia kościoła wyszło spod pióra mgr A. KAŁAMAJSKIEJ-
-SAAED: Boćki. Wystrój kościoła porcformackiego, PKZ Warszawa 1977
(mpis) ss. 144; tejże, Modelowy wystrój kościoła reformatów w Boćkach,
„Biul. Hist. Szt.” R. XLII, 1980, nr 2, s. 145—58; tejże, Dwa taber-
nakula z dawnego kościoła reformatów io Boćkach, PKZ Warszawa 1975,
(mpis); tejże, Emaux sur nerre recently discoucrcd in Połand, „Pantheon”
(Mtinchen) XXXV, 1977, nr 4, s. 126—30. Dziękuję w tym miejscu mgr
Marii Kałamajskiej-Saaed za konsultację i wskazówki. Nadto wymienić
trzeba dwie prace magisterskie przechowywane w Archiwum Uniwersy-
tetu Warszawskiego: T. TABOR-FRANCUZ, Mecenat Sapiehów w Boć-
kach, 1972, (mpis); I. SARAMONOWICZ, Kościół parafialny w Skrzesze-
wie, 1969, (mpis). Należy też przytoczyć dwa opracowania: Z. PILA-
SZEWICZ: Boćki. Kościół i klasztor Reformatów, PKZ Białystok 1977
oraz Boćki. Studium historyczno-urbanistyczne, PKZ Białystok 1980. Nie
należy pominąć prac inwentaryzacyjnych: I. GALICKIEJ i H. SYGIE-
TYŃSKIEJ Katałog Zabytków Sztuki w Polsce — Boćki (pow. bielski),
Warszawa 1964, mpis w IS PAN, oraz J. KUBIAKA, Katałog Zabytków
Boćków, PKZ Warszawa 1961. Dodajmy, że o tabernakulum pierwszy
opublikował artykuł M. GRADOWSKI, Emalie en resille sur verre i nie-
znany zespól plakiet z kościoła w Boćkach, „Kwart. Hist. Kultury Material-
nej”, R. XXIV, 1976 nr 4, s. 607—10.
2 Archiwum OO. Reformatów w Krakowie (dalej cyt. ARK), Liber
Additamentorum ad ercctiones Conrentorum... 1742—56, s. 415.
3 Ks. Mateusz podróżował w tym czasie wraz z dworem Sapiehy do
Warszawy. AGAD, Zb. Anny Branickiej, sygn. 416.
4 TABOR-FRANCUZ, o.c. (aneks); KAŁAMAJSKA-SAAED, Boćki.
Wystrój..., o.c., aneks nr 5; AGAD, Zb. Anny Branickiej, sygn. 439 i sygn.
442.
’ Z. PIŁASZEWICZ, Boćki. Studium..., o.c., s. 4 6.
6 ARK, Liber Additamentorum..., s. 418.
7 AGAD, Zb. Anny Branickiej, sygn. 416.
8 TABOR-FRANCUZ, o.c.; KAŁAMAJSKA-SAAED, Boćki. Wy-
strój, ..., o.c., aneks; AGAD, Arch. Roskie — korespondencja, LIT/51 —list
Michała Góreckiego do Sapiehy dat. 7 VI 1733 r.
69
ANEKS 1 Umowa pomiędzy Szumkowskim a Franciszkiem Gruszewiczem AGAD, zb. Anny Branickiej sygn. 420
•Jlaję na siebie asekurację, iż robić podejmuje się z rozkazu
IWlm P® Podskarbiego N°W°Xa Litt”. do klasztoru boćkow-
skiego 00. Reformatów Pana Jezusa ukrzyżowanego, który
”ia bydź długości Łokci polczwarta, także statui dwie, jedną
Najświętszej Panny drugą św. Jana, jednej miary po Łokciu
polczwarta, którą robotę mam zacząć robić w Pratolinie, skoń-
czywszy robotę w Brześciu. Ad rationem, której to roboty jeszcze
nie zaczętej, biorę od Pa Szumkowskiego Czerwonych Złotych
pięć, na co się podpisuję. Datt. w Pratolinie d. 10 Obris 1729.
Franciszek Gruszewicz skul(ptor) JKM
ANEKS 2 List ks. Mateusza do J. F. Sapiechy AGAD, zb. Anny Branickiej 443
>,Jaśnie wielmożny Miłościwy Dobrodzieju. Z wielkim ukon-
tentowaniem mojem przeczytałem list Miłościwego Dobrodzieja
bo w nim wszystkie kontenta są nader dobre i mnie najmilsze.
Co kiedy tego nie mamy do fabryki co nam potrzeba na wie-
szkie. Drzewa wszystkiego tarcic i forsztów nie mamy, na kościół
nie masz, na dokończenie klasztora tarcic nie masz. Szopy tak
nad piecem, tak gdzie cegłę robię bardzo złe. Wody na skle-
piskach pełno, która wysuflować i wymieść. Kamieni do muru
nie masz, tylko tech trocha co od kilku lat zwiezione, a życzę
da Pan Bóg, na wiosnę nim się mury kościelne rozgrzeją do
wyprawy, cmentarz murować. Stolarze dotychczas kolo dworskiej
roboty robili, których oderwałem i dałem im pierwszą ramę do
okien kościelnych więzać wielkich. Cieślę do wieszki do stawiania
namówiłem i obiecał przybyć za daniem znać. Ale trzeba upra-
szać i IW Im Pana Starosty Gulbińskiego bo u niego w Szalonej
robi. Ten już na kilku fabrykach ze mną robił (...) niemiec,
a Johan mu imię. Majster mularz swoje gałgany, sukniska
potopił u Ojców, Żydów. Próbowałem go po kilka razy. Jak
będzie kopuły sklepił całe nie rozumie, a na wiosnę trzeba by
mularzów najmniej ośmnastów wszystkich, bo wyprawa kościelna
siła nudzić będzie i ten majster bardzo źle i krzywo gzymsy
i kapitele wyprawuje. Potrzeba nam lepszego majstra. Dembiny
na gradusy do wszystkich kaplic, także i na balasy nie narżnięto,
bo cały czas ten, na potrzebę pałacową rżniemy. Parkanów
szmat wyciągnęli w Pałacu i Mosty postawili, ale nie wszystkie.
Życzę traczów z Rosi sprowadzić. Pisarek fabryczny jak przedtem
ie noglądał nic, tak i teraz, bo siedzi, ale jak go wypuszczą tak
mi się zda, że i od żony precz pójdzie. Potrzeba inszego.
Snicerz osób do wielkiego ołtarza nie skończył i wątpię aby na
S. Michał były golowe, a zapłatę alias ostatnią ratę, którą miał
wziąć przy oddaniu roboty już odebrał. Swarzylem o to z panem
Brzozowskim. Ten powiedział że mu Pan Ekonom Imieniem
Pańskim rozkazał wydać, ma trzech stolarzy. Jeden robi kolo
kolumn do wielkiego ołtarza, a dwa ich się ugodzili na dwa oł-
tarze ostatnie, które już zaczęli robić. O cyborium mówiłem
z niem, powiedział, że się robić jeszcze nie podjął. Daliśmy na
nie tarcice rżnąć, tak sosnowe jako i olszowe forszty gdańskie.
Orzechowe to są bardzo ciężkie, bo tylko dwa cale skąpe na gru-
bość, długie po łokciu pul szósta, a bardzo drogie. Na słupki
do cyborium nie wydadzą. Miarę na facjatę kościelną ornamentu
kamiennych nie mamy. Oków do okien kościelnych to bym ży-
czył ze Gdańska, bo tu z stolarzami sprawy nie dojdzie. Do
palenia cegły drzewa nie mamy, a to z tej racji, że wszystka
robocizna do potrzeb dworskich była obrócona. Lecz za przyby-
ciem Miłościwego Dobrodzieja wszystko łatwiej być może. Ja
po świętym Józefie chcialbym się na resztę postu usunąć do
klasztoru węgrowskiego wybrać58. Jednak życzyłbym sobie do-
czekać presentji Miłościwego Państwa i Dobrodziejstwa, tu
w Boćkach, którzy jak największą konsolację mają choć słaby
wyglądani. Jako ten, który jest zawsze Dobrodziejstwa mego
nikczemnym i mizernym podnóżkiem.
Dali, w Boćkach d. 18 Martij 1736”
Przypisy
* Artykuł powstał w trakcie pracy nad lozprawą doktorską nt „Józef
Franciszek Sapieha (1679—1744), podskarbi nadworny litewski. Dwór —
dobra — fundacje”, przygotowywaną w Instytucie Historii PAN pod kie-
runkiem prof. dr Marii Boguckiej. Referat został w pierwszej wersji wy-
głoszony podczas sesji naukowej w Instytucie Historii PAN w dniu 23
czerwca 1986 r., poświęconej mecenatowi kulturalnemu w Rzeczypospo-
litej XVI—XVIII w. oraz 15 IV 1987 na seminarium doktoranckim
prof. dr Jerzego Kowalczyka w IS PAN.
1 Probierni tyką działalności fundatorskiej Józefa Franciszka Sapiehy
zajmowało się wielu badaczy, począwszy od archiwisty Jana Glinki (zob.
Katalog Tek Glinki, opr. T. ZIELIŃSKA, cz. 1, s. 251—2, cz. 2, s. 69,
Warszawa 1965—1970). Zwłaszcza należy wspomnieć o artykule J. RUT-
KOWSKIEJ, Architektura zespołu klasztornego w Boćkach, „Kwart. Arcb.
i Urb.” t. XVI, 1971 z. 1, s. 39—53. Kilka ważnych opracowań dotyczą-
cych wyposażenia kościoła wyszło spod pióra mgr A. KAŁAMAJSKIEJ-
-SAAED: Boćki. Wystrój kościoła porcformackiego, PKZ Warszawa 1977
(mpis) ss. 144; tejże, Modelowy wystrój kościoła reformatów w Boćkach,
„Biul. Hist. Szt.” R. XLII, 1980, nr 2, s. 145—58; tejże, Dwa taber-
nakula z dawnego kościoła reformatów io Boćkach, PKZ Warszawa 1975,
(mpis); tejże, Emaux sur nerre recently discoucrcd in Połand, „Pantheon”
(Mtinchen) XXXV, 1977, nr 4, s. 126—30. Dziękuję w tym miejscu mgr
Marii Kałamajskiej-Saaed za konsultację i wskazówki. Nadto wymienić
trzeba dwie prace magisterskie przechowywane w Archiwum Uniwersy-
tetu Warszawskiego: T. TABOR-FRANCUZ, Mecenat Sapiehów w Boć-
kach, 1972, (mpis); I. SARAMONOWICZ, Kościół parafialny w Skrzesze-
wie, 1969, (mpis). Należy też przytoczyć dwa opracowania: Z. PILA-
SZEWICZ: Boćki. Kościół i klasztor Reformatów, PKZ Białystok 1977
oraz Boćki. Studium historyczno-urbanistyczne, PKZ Białystok 1980. Nie
należy pominąć prac inwentaryzacyjnych: I. GALICKIEJ i H. SYGIE-
TYŃSKIEJ Katałog Zabytków Sztuki w Polsce — Boćki (pow. bielski),
Warszawa 1964, mpis w IS PAN, oraz J. KUBIAKA, Katałog Zabytków
Boćków, PKZ Warszawa 1961. Dodajmy, że o tabernakulum pierwszy
opublikował artykuł M. GRADOWSKI, Emalie en resille sur verre i nie-
znany zespól plakiet z kościoła w Boćkach, „Kwart. Hist. Kultury Material-
nej”, R. XXIV, 1976 nr 4, s. 607—10.
2 Archiwum OO. Reformatów w Krakowie (dalej cyt. ARK), Liber
Additamentorum ad ercctiones Conrentorum... 1742—56, s. 415.
3 Ks. Mateusz podróżował w tym czasie wraz z dworem Sapiehy do
Warszawy. AGAD, Zb. Anny Branickiej, sygn. 416.
4 TABOR-FRANCUZ, o.c. (aneks); KAŁAMAJSKA-SAAED, Boćki.
Wystrój..., o.c., aneks nr 5; AGAD, Zb. Anny Branickiej, sygn. 439 i sygn.
442.
’ Z. PIŁASZEWICZ, Boćki. Studium..., o.c., s. 4 6.
6 ARK, Liber Additamentorum..., s. 418.
7 AGAD, Zb. Anny Branickiej, sygn. 416.
8 TABOR-FRANCUZ, o.c.; KAŁAMAJSKA-SAAED, Boćki. Wy-
strój, ..., o.c., aneks; AGAD, Arch. Roskie — korespondencja, LIT/51 —list
Michała Góreckiego do Sapiehy dat. 7 VI 1733 r.
69