DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Bryl, Mariusz: [Rezension von: Wolfgang Kemp (Hg.), Der Betrachter ist im Bild. Kunstwissenschaft und Rezeptionsästhetik]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48737#0282
RECENZJE — KSIĄŻKI
„wewnętrznej i zewnętrznej jedności”. (...) To nasta-
wienie (na iluzję — przyp. M.B.), które BStschmann
śledzi na różnych płaszczyznach, daje się bez trudu
odnieść do głównego wątku badań Frieda: na „fik-
cję nieistnienia widza” epoka odpowiada drugą, rów-
nież produktywną fikcją, fikcja nieistnienia obrazu.
(...) Studium Michaela Brotje (...) zajmuje, w spek-
trum możliwości estetyki recepcji pozycje hermeneu-
tyczno-strukturalno-analityczne (...). (...) Niniejsze stu-
dium (Kempa — przyp. M.B.) wypróbowuje katego-
rię, która została z powodzeniem zastosowana w na-
uce o literaturze, ale która należy przecież do in-
strumentarium — przekraczającej granice poszcze-
gólnych dyscyplin artystycznych — estetyki, z poję-
ciem „miejsc niedookreślenia”. (...) Brian 0’Doherty
udowadnia tezę, że nie istnieje tekst bez kontekstu,
że również sztuka naszego stulecia, (...) jeśli pozba-
wić ją kontekstu, nie będzie zrozumiała dla widza”.
Jak widać, przetłumaczone na język estetyki re-
cepcji, ujawniły teksty antologii niezwykle gęstą sieć
powiązań, wielość punktów stycznych, wspólnotę py-
tań i odpowiedzi. Nie może tutaj jednak być mowy
o nadrzędności tego języka wobec artykułów zbioru,
rozumianej jako nadrzędność jakiegoś całościowego
systemu funkcjonującego w obrębie innej dyscypliny.
Przeciwnie: to właśnie one współkonstytuowały me-
todę Kempa, to na nich modelował on większość
swych kategorii, to one przyczyniły się do daleko
idących modyfikacji terminów literaturoznawczych.
Rola Wolfganga Kempa nie polega zatem na
uświadomieniu ich autorom, że „mówili prozą”,
z czego zupełnie nie zdawali sobie sprawy. Wysoka
świadomość metodologiczna stanowi przecież wspólną
cechę — jeśli nie wszystkich, to z pewnością więk-
szości — tekstów antologii. Właśnie na styku tych,
niezwykle różnorodnych, poszukiwań teoretycznych,
egzemplifikowanych zwykle całościową interpretacją
dzieł, i literaturoznawczej estetyki recepcji powstaje
napięcie, pozwalające — z jednej strony — uchwycić
zasadnicze momenty w procesie kształtowania się
teorii Kempa, z drugiej zaś — zapewniające tej
ostatniej — dzięki zakorzenieniu w tradycji — no-
śność na gruncie historii sztuki.
Estetyka recepcji nie jawi się zatem jako obcy
przeszczep, usiłujący znaleźć sobie własne, niezależ-
ne miejsce obok żywego nurtu rozwojowego naszej
dyscypliny, ale wręcz przeciwnie — jako katalizator
poszukiwań od dawna w nim obecnych, co daje jej
gwarancję zadomowienia, a tym samym dynamizo-
wania badań w przyszłości.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznania
Przypisy
1 J. SŁAWIŃSKI, Odbiór i odbiorca w procesie histo-
ryczno-literackim (w:) Publiczność literacka, pod. red.
S. Żółkiewskiego i M. Hopfinger, Wrocław—Warszawa—-Kra-
ków 1982, s. 70. Por. też: H. R. JAUSS, Literatury eschichte
ais Prouokation, Frankfurt am Maiń 1970.
8 M. POPRZĘCKA, Czas wyobrażony. O sposobach opo-
wiadania w polskim malarstwie XIX wieku, Warszawa 1986,
s. 109.
8 W. KEMP, Der Antell des Betrachters. Rezeptionsdst-
hetische Studien zur Malerei des 19. Jahrhunderts. Munchen
1983. Książkę te omawiam dokładniej w artykule: Obraz
i widz. O nowej książce 'Wolfganga Kempa, (w:) Artiurn
Quaestiones IV. Poznań 1988 (w druku).
4 Masaccios „Trlnitdt” im Kontezt, „Marburger Jahr-
buch fur Kunstwissenschaft”, Bd. 21, 1986, s. 45—72; Das
Reoolutionstheater des Jacąues-Louis David. Eine neue
Inter pr eta tion des „Schwurs im Baallhaus”, ibidem, s. 165—
—184; Kunstwerk und Betrachter; Der rezeptionsdsthetische
Ansatz, (w;) Kunst geschichte. Eine Einfilhrung, hrsg. von
H. Belting u.a., Berlin 1986, s. 203—221; Rembrandt. Dle
Heilige Familie oder die Kunst, einen Vorhang zu luften,
Frankfurt am Main 1986; Vber die narratiue Struktur der
gotischen Glasmalerei, wykład wygłoszony w Instytucie
Historii Sztuki UAM, Poznań, dnia 13 maja 1987 r.
6 Na antologię składają się następujące teksty: W.
KEMP, Kunstwissenschaft und Rezeptłonsdsthetlk; A. RIEGL,
Das Hollandische Gruppenportrtit — Zwei Auszuge; J. PA-
RTS, Drci Augen-Blicke; T. PUTTFARKEN, Tizians Pesaro-
-Madonna: Massstab und Bildwlrkung; S. ALPERS, Inter-
pretation ohne Dar-Stellung — oder: Das Sehen von ,,Las
Meninas”; L. MARIN, Zu einer Theorie des Lesens in den
bildenden KUnsten: Poussins „Arkadische Hirten*’; M.
KROSS, Gian Lorenzo Bernini: ,,Die Verzuckung der Heili-
gen Theresia”; M. FRIED, Malerei und Betrachter, Jacąues
Louis Davids „Blinder Bellsarius”; O. BATSCHMANN,
Pygmalion ais Betrachter. Dle Rezeption von Plastik und
Malerei in der zweiten Hdlfte des 18. Jahrhunderts; M.
BROTJE, Das Bild ais Parabel. Zur Landschaftsmalerei
Gustaue Courbets; W. KEMP, Vcrstdndlichkeit und Span-
nung, Vber Leerstcllen in der Malerei des 19. Jahrhunderts;
B. O’DGHERTY, Die weisse Zelle und ihre Vorgdnger.
6 Tekst ten stanowi ostatni rozdział książki FRIEDA:
Abosorption and Theatricallty. Painting and Beholder in
the Age of Diderot, Berkeley—Los Angeles—London 1980.
7 Einfilhrung in die kunstgeschlchtliche Hermeneutik.
Die Auslegung von Bildern, Darmsadt 1984.
8 The Art of Describing. Dutch Art in the Seventcenth
Century, Chicago 1983.
0 K. HERDING, Egalitdt und Autoritdt in Courbets
Landschaftsmalerei, (w:) Stddel-Jahrbuch, Neue Folgę, Bd. 5.
W przypadku malarstwa Friedricha polemika dotyczy prze-
de wszystkim interpretacji Helmuta Bdrsch-Supana.
10 Szerzej niszę o tym w recenzji Obraz i widz... —
patrz przyp. 3.
274
„wewnętrznej i zewnętrznej jedności”. (...) To nasta-
wienie (na iluzję — przyp. M.B.), które BStschmann
śledzi na różnych płaszczyznach, daje się bez trudu
odnieść do głównego wątku badań Frieda: na „fik-
cję nieistnienia widza” epoka odpowiada drugą, rów-
nież produktywną fikcją, fikcja nieistnienia obrazu.
(...) Studium Michaela Brotje (...) zajmuje, w spek-
trum możliwości estetyki recepcji pozycje hermeneu-
tyczno-strukturalno-analityczne (...). (...) Niniejsze stu-
dium (Kempa — przyp. M.B.) wypróbowuje katego-
rię, która została z powodzeniem zastosowana w na-
uce o literaturze, ale która należy przecież do in-
strumentarium — przekraczającej granice poszcze-
gólnych dyscyplin artystycznych — estetyki, z poję-
ciem „miejsc niedookreślenia”. (...) Brian 0’Doherty
udowadnia tezę, że nie istnieje tekst bez kontekstu,
że również sztuka naszego stulecia, (...) jeśli pozba-
wić ją kontekstu, nie będzie zrozumiała dla widza”.
Jak widać, przetłumaczone na język estetyki re-
cepcji, ujawniły teksty antologii niezwykle gęstą sieć
powiązań, wielość punktów stycznych, wspólnotę py-
tań i odpowiedzi. Nie może tutaj jednak być mowy
o nadrzędności tego języka wobec artykułów zbioru,
rozumianej jako nadrzędność jakiegoś całościowego
systemu funkcjonującego w obrębie innej dyscypliny.
Przeciwnie: to właśnie one współkonstytuowały me-
todę Kempa, to na nich modelował on większość
swych kategorii, to one przyczyniły się do daleko
idących modyfikacji terminów literaturoznawczych.
Rola Wolfganga Kempa nie polega zatem na
uświadomieniu ich autorom, że „mówili prozą”,
z czego zupełnie nie zdawali sobie sprawy. Wysoka
świadomość metodologiczna stanowi przecież wspólną
cechę — jeśli nie wszystkich, to z pewnością więk-
szości — tekstów antologii. Właśnie na styku tych,
niezwykle różnorodnych, poszukiwań teoretycznych,
egzemplifikowanych zwykle całościową interpretacją
dzieł, i literaturoznawczej estetyki recepcji powstaje
napięcie, pozwalające — z jednej strony — uchwycić
zasadnicze momenty w procesie kształtowania się
teorii Kempa, z drugiej zaś — zapewniające tej
ostatniej — dzięki zakorzenieniu w tradycji — no-
śność na gruncie historii sztuki.
Estetyka recepcji nie jawi się zatem jako obcy
przeszczep, usiłujący znaleźć sobie własne, niezależ-
ne miejsce obok żywego nurtu rozwojowego naszej
dyscypliny, ale wręcz przeciwnie — jako katalizator
poszukiwań od dawna w nim obecnych, co daje jej
gwarancję zadomowienia, a tym samym dynamizo-
wania badań w przyszłości.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznania
Przypisy
1 J. SŁAWIŃSKI, Odbiór i odbiorca w procesie histo-
ryczno-literackim (w:) Publiczność literacka, pod. red.
S. Żółkiewskiego i M. Hopfinger, Wrocław—Warszawa—-Kra-
ków 1982, s. 70. Por. też: H. R. JAUSS, Literatury eschichte
ais Prouokation, Frankfurt am Maiń 1970.
8 M. POPRZĘCKA, Czas wyobrażony. O sposobach opo-
wiadania w polskim malarstwie XIX wieku, Warszawa 1986,
s. 109.
8 W. KEMP, Der Antell des Betrachters. Rezeptionsdst-
hetische Studien zur Malerei des 19. Jahrhunderts. Munchen
1983. Książkę te omawiam dokładniej w artykule: Obraz
i widz. O nowej książce 'Wolfganga Kempa, (w:) Artiurn
Quaestiones IV. Poznań 1988 (w druku).
4 Masaccios „Trlnitdt” im Kontezt, „Marburger Jahr-
buch fur Kunstwissenschaft”, Bd. 21, 1986, s. 45—72; Das
Reoolutionstheater des Jacąues-Louis David. Eine neue
Inter pr eta tion des „Schwurs im Baallhaus”, ibidem, s. 165—
—184; Kunstwerk und Betrachter; Der rezeptionsdsthetische
Ansatz, (w;) Kunst geschichte. Eine Einfilhrung, hrsg. von
H. Belting u.a., Berlin 1986, s. 203—221; Rembrandt. Dle
Heilige Familie oder die Kunst, einen Vorhang zu luften,
Frankfurt am Main 1986; Vber die narratiue Struktur der
gotischen Glasmalerei, wykład wygłoszony w Instytucie
Historii Sztuki UAM, Poznań, dnia 13 maja 1987 r.
6 Na antologię składają się następujące teksty: W.
KEMP, Kunstwissenschaft und Rezeptłonsdsthetlk; A. RIEGL,
Das Hollandische Gruppenportrtit — Zwei Auszuge; J. PA-
RTS, Drci Augen-Blicke; T. PUTTFARKEN, Tizians Pesaro-
-Madonna: Massstab und Bildwlrkung; S. ALPERS, Inter-
pretation ohne Dar-Stellung — oder: Das Sehen von ,,Las
Meninas”; L. MARIN, Zu einer Theorie des Lesens in den
bildenden KUnsten: Poussins „Arkadische Hirten*’; M.
KROSS, Gian Lorenzo Bernini: ,,Die Verzuckung der Heili-
gen Theresia”; M. FRIED, Malerei und Betrachter, Jacąues
Louis Davids „Blinder Bellsarius”; O. BATSCHMANN,
Pygmalion ais Betrachter. Dle Rezeption von Plastik und
Malerei in der zweiten Hdlfte des 18. Jahrhunderts; M.
BROTJE, Das Bild ais Parabel. Zur Landschaftsmalerei
Gustaue Courbets; W. KEMP, Vcrstdndlichkeit und Span-
nung, Vber Leerstcllen in der Malerei des 19. Jahrhunderts;
B. O’DGHERTY, Die weisse Zelle und ihre Vorgdnger.
6 Tekst ten stanowi ostatni rozdział książki FRIEDA:
Abosorption and Theatricallty. Painting and Beholder in
the Age of Diderot, Berkeley—Los Angeles—London 1980.
7 Einfilhrung in die kunstgeschlchtliche Hermeneutik.
Die Auslegung von Bildern, Darmsadt 1984.
8 The Art of Describing. Dutch Art in the Seventcenth
Century, Chicago 1983.
0 K. HERDING, Egalitdt und Autoritdt in Courbets
Landschaftsmalerei, (w:) Stddel-Jahrbuch, Neue Folgę, Bd. 5.
W przypadku malarstwa Friedricha polemika dotyczy prze-
de wszystkim interpretacji Helmuta Bdrsch-Supana.
10 Szerzej niszę o tym w recenzji Obraz i widz... —
patrz przyp. 3.
274