Biuletyn konserwatorski Województwa Podlaskiego (27.2021)

Wiesław Wróbel

do przedstawicieli rodu Zabłudowskich, tj. dom Eliasza i Jankiela zlokalizowa-
ny na rogu ówczesnego placu Bazarnego i ul. Mikołajewskiej, noszący po 1919
r. adresy Rynek Kościuszki 6 i Sienkiewicza l4. Wartość Staroszowej, po 1919 tej
nieruchomości została oszacowana na 75 tys. rubli. Tyle samo warta była pose-
sja Heleny Trylling przy ul. Jurowieckiej, a na 10 tys. rubli mniej obliczono war-
tość nowej kamienicy Abrama Łapidusa przy ul. Mikołajewskiej (ul. Sienkiewi-
cza 14, jedyny obiekt z omawianej listy, który przetrwał do dziś). Kolejne pozycje
z listy piętnastu najdroższych nieruchomości zajmowały fabryki Jakuba Rozenta-
la (ul. Jurowiecka 35) i Eliasza Tryllinga (ul. Fabryczna), obie warte 62,5 tys. ru-
bli. Dwunastą pozycję zajmowała okazała kamienica należąca do Peszy (Pauli-
ny) Zabłudowskiej, położona przy ul. Mikołajewskiej (po 1919 r. ul. Sienkiewicza
28). Ostatnie trzy majątki z interesującej nas listy należały do Szymona Niem-
cewicza (fabryka i kamienica przy ul. Staroszowej, po 1919 r. ul. św. Rocha 7),
Kałmana Goniądzkiego (kamienica przy ul. Ossorgińskiej, po 1919 r. ul. Giełdowa 1)
oraz małżonków Judela i Sory Kaleckich (zespół kilku kamienic przy ul. Lipowej,
dziś pod nr 19).
Pobieżna analiza powyższego wykazu udowadnia, że wśród właścicieli
nieruchomości wartych powyżej 50 tys. rubli przeważali Żydzi i na tym tle wyjąt-
ki stanowiły zespoły fabryczno-rezydencjonalne Antoniego Wieczorka (jedynego
katolickiego przemysłowca w Białymstoku), Franciszka Rychtera oraz braci Alek-
sandra, Alfreda i Hugo Commichau. Żydzi byli także właścicielami nieruchomo-
ści, na których stały budynki łączące funkcje mieszkalne z handlem i usługami.
Co więcej - w gronie tym dominował ród Zabłudowskich, posiadający największe
i najdroższe posesje zlokalizowane w śródmieściu.
Już w 1845 r. Zabłudowscy byli właścicielami dziewięciu dużych nierucho-
mości o łącznej wartości 130 tys. rubli5, zaś w opublikowanych w 1863 r. Notat-
kach z różnoczasowych. podróży po kraju Edward Chłopicki, opisując Białystok, odno-
tował, że przy ulicy Wasilkowskiej (dziś ul. Sienkiewicza) znajdowało się „kilka
piękniejszych kamienic należących do sławnej tu z zamożności izraelskiej rodziny
Zabłudowskich"6. Wymieniona lista piętnastu najdroższych majątków w mieście
z początku XX w. potwierdza trwającą ponad stulecie dominującą pozycję mająt-
kową i społeczną rodziny Zabłudowskich, zaś każda z należących do nich nieru-
chomości stanowiła istotne punkty w tkance architektoniczno-urbanistycznej Bia-
łegostoku przed II wojną światową. Mimo to zarówno historia rodziny, jak i dzieje
posiadanych przez nią budynków na terenie Białegostoku nie stanowiły przed-
miotu całościowej analizy historycznej, a jedynie wyrywkowej rekonstrukcji wy-
branych zagadnień7.
W liczbie wymienionych nieruchomości należących do rodziny Za-
błudowskich na szczególną uwagę zasługuje nieistniejący budynek miesz-
kalny, który z racji swego położenia przyporządkowany był przed 1939 r. do
dwóch adresów: Rynek Kościuszki 6 i ul. Sienkiewicza 1, zajmował bowiem ca-
ły kwartał ograniczony od południa Rynkiem, od wschodu ul. Sienkiewicza
i od północy ul. Żydowską (dziś ul. dr I. Białówny). Drugi najdroższy budynek
mieszkalno-handlowy w Białymstoku w postaci charakterystycznego gmachu
o tynkowanych na biało elewacjach i masywnej kolumnadzie od frontu stano-

194