DOI Artikel:
Nogieć-Czepielowa, Ewa: Pozostałości dekoracji rzeźbiarskiej I katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0020
to plecionka z podwójnych ósemek zastosowana
w układzie pasowym, zbudowana z płaskich, nie
dzielonych taśm. Jeden z pasów biegnie poziomo
wspierając się na zwornikach łuków, drugi pionowo
przecina pas poziomy i biegnie między lukami,
na osi nie istniejącej kolumny. Ten sam motyw
zbudowany z trójdzielnej wstęgi zdobi arkadę
cyborium z w. IX z kościoła S. Apolinare in Classe
w Rawennie (ryc. 15)42. Występuje również na ka-
miennych płytach z Como (w. VIII)43, z Albengi
(2 poł. w. VIII)44, i Werony (1 poł. w. IX)45. Spo-
tykamy go na filarkach ze starej katedry w Venti-
miglii (2 poł. w. VIII) (ryc. 7)46, z kościoła Św. Piotra
w S. Piętro a Vico (w. VIII-IX)47 i z kościoła S. Gre-
gorio Maggiore w Spoleto48 49, a także na kamiennych
fragmentach (w. VIII-IX) przechowywanych w Mu-
zeach Miejskich w Montefalco19 i Spoleto50.
Fragment przegrody chórowej (cancelli) z ko-
ścioła Santa Maria della Piazza w Ankonie, dato-
wany na w. VIII-IX, ozdobiony jest również ple-
cionką z podwójnych ósemek, tworzącą tutaj zam-
kniętą kompozycję złożoną z dwunastu pętli, a więc
tylko trzy razy dłuższą niż na kapitelu wawel-
skim51. Także później, w w. XI, motyw ten bywał
używany. Widzimy go w postaci pasa pod kompo-
zycją figuralną na sarkofagu Blasiusa w Muzeum
w Spoleto52. To tylko kilka przykładów wybranych
spośród znacznej ich ilości. Wskazują one na to,
że motyw podwójnych ósemek był często używany
do zdobienia kamiennego wyposażenia kościołów
w górnych Włoszech w wiekach VIII-XI.
42 P. Angiolini Martinelli, Altari, amboni, cyborii,
cornici, plutei eon figurę di animali e eon intrecci, transenne
e frammenti vari, Corpus della seultura paleocristiana, bizantina
ed altomedioevale di Ravenna, Roma 1968, tabl. 34 do tekstu
s. 36-37.
43 N. Ab erg, The Occident and the Orient in the Art of the
Seventh Century, II, Stockholm 1943, s. 35, ryc. 35.
44 P. Verzone, Uarte preromanica in Liguria ed i rilievi
decorativi dei „secoli barbari“, Torino 1945, tabl. XVI, nr 19,
do tekstu s. 169.
45 Schaffran, o.c., tabl. 18 b, data na s. 26.
46 Verzone, o.c., tabl. LX, nr 102, datowanie s. 144, 160.
4' I. Belli Barsali, La diocesi di Lucca, Corpus della
seultura altomedioevale, I, Spoleto 1959, tabl. XXVII do tekstu
s. 49-50.
48 J. Serra, La diocesi di Spoleto, Corpus della seultura ...,
II, Spoleto 1959, tabl. XXXIV c do tekstu s. 43.
49 Tamże, tabl. XXII a do tekstu s. 43.
W porównaniu z wielką ilością plecionek o róż-
nych motywach pokrywających fragmenty kamien-
nego wyposażenia kościelnego, plecionka na kapitelu
jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim. Niemniej
w krypcie kościoła S. Procolo w Weronie, pocho-
dzącej z czasu przed r. 846, występuje kapitel ko-
szykowy z pokrywającą go takąż (koszykową) ple-
cionką53. Inną plecionkę, zbudowaną z jednej zam-
kniętej taśmy splecionej tak, że powstają dwie pętle
w górnych narożnikach tarczy kapitela, a jedna na
osi, u dołu, znajdujemy w krypcie kościoła S. Savino
w Piacenzy datowanej na w. X54. Plecionce towa-
rzyszą jednak motywy roślinne i antropomorficzne.
Spośród kapiteli przechowywanych w Museo di
S. Agostino w Genui dwa pochodzące ze zniszczo-
nego kościoła Św. Tomasza, datowane na 2 poł.
w. X, wyróżniają się zastosowaniem plecionki do
dekoracji tarcz55. Jeden z nich zdobi plecionkowa
figura z zamkniętej, trójdzielnej wstęgi tworzącej
siedem kolejno następujących pętli, zwróconych na
zewnątrz kompozycji dającej się wpisać w trapez
stojący na krótszym z równoległych boków56. Dwie
tarcze drugiego, bardziej uszkodzonego kapitela
(ryc. 8) wypełniają niezbyt regularne plecionki
z trójpasmowej wstęgi, zbudowane na zasadzie
motywu podwójnych ósemek57. Ornament rozszerza
się ku środkowi tarczy kapitela, rytm zakłóca brak
pętli na kilku wierzchołkach wstęgi falistej. Czy była
to kompozycja zbudowana z jednej, zamkniętej
wstęgi, trudno odpowiedzieć, ze względu na zły
stan zachowania kapitela. Trzeci kapitel, pokrewny
50 Tamże, tabl. XLIV c do tekstu s. 79; tabl. XLIV d do
tekstu s. 80.
51 L. Serra, Restauri e scoperte in Santa Maria della
Piazza di Ancona (Bolletino d’arte del Ministero della publica
istruzione, ser. I, R. IX, nr 3, 1929, s. 119, ryc. 26).
52 E. Schaffran, o.c., tabl. 64 d do tekstu s. 157.
53 Tamże, tabl. 13 b do tekstu s. 26, 40.
54 E. Arslan, La seultura romanica [w:] Storia di Milano,
III, Milano 1954, ryc. na s. 530 do tekstu s. 528 i n.
55 C. Dufour Bozzo, Una proposta per i capitelh di San
Tommaso di Genova (Bollettino d’arte, XLVIII, 1963, s. 313). —
Taż sama, La diocesi di Genova, Corpus..., IV, Spoleto 1966,
s. 43 — precyzuje bliżej powstanie kapiteli na czas tuż przed
r. 1000.
56 Dufour, Una proposta..., ryc. 23. — Taż sama,
La diocesi..., tabl. XLIV, ryc. 53 do tekstu s. 62.
57 Dufour, Una proposta..., ryc. 24. — Taż sama,
La diocesi..., tabl. XLII ryc. 51, tabl. XLIII ryc. 52 do tekstu
s. 62.
12
w układzie pasowym, zbudowana z płaskich, nie
dzielonych taśm. Jeden z pasów biegnie poziomo
wspierając się na zwornikach łuków, drugi pionowo
przecina pas poziomy i biegnie między lukami,
na osi nie istniejącej kolumny. Ten sam motyw
zbudowany z trójdzielnej wstęgi zdobi arkadę
cyborium z w. IX z kościoła S. Apolinare in Classe
w Rawennie (ryc. 15)42. Występuje również na ka-
miennych płytach z Como (w. VIII)43, z Albengi
(2 poł. w. VIII)44, i Werony (1 poł. w. IX)45. Spo-
tykamy go na filarkach ze starej katedry w Venti-
miglii (2 poł. w. VIII) (ryc. 7)46, z kościoła Św. Piotra
w S. Piętro a Vico (w. VIII-IX)47 i z kościoła S. Gre-
gorio Maggiore w Spoleto48 49, a także na kamiennych
fragmentach (w. VIII-IX) przechowywanych w Mu-
zeach Miejskich w Montefalco19 i Spoleto50.
Fragment przegrody chórowej (cancelli) z ko-
ścioła Santa Maria della Piazza w Ankonie, dato-
wany na w. VIII-IX, ozdobiony jest również ple-
cionką z podwójnych ósemek, tworzącą tutaj zam-
kniętą kompozycję złożoną z dwunastu pętli, a więc
tylko trzy razy dłuższą niż na kapitelu wawel-
skim51. Także później, w w. XI, motyw ten bywał
używany. Widzimy go w postaci pasa pod kompo-
zycją figuralną na sarkofagu Blasiusa w Muzeum
w Spoleto52. To tylko kilka przykładów wybranych
spośród znacznej ich ilości. Wskazują one na to,
że motyw podwójnych ósemek był często używany
do zdobienia kamiennego wyposażenia kościołów
w górnych Włoszech w wiekach VIII-XI.
42 P. Angiolini Martinelli, Altari, amboni, cyborii,
cornici, plutei eon figurę di animali e eon intrecci, transenne
e frammenti vari, Corpus della seultura paleocristiana, bizantina
ed altomedioevale di Ravenna, Roma 1968, tabl. 34 do tekstu
s. 36-37.
43 N. Ab erg, The Occident and the Orient in the Art of the
Seventh Century, II, Stockholm 1943, s. 35, ryc. 35.
44 P. Verzone, Uarte preromanica in Liguria ed i rilievi
decorativi dei „secoli barbari“, Torino 1945, tabl. XVI, nr 19,
do tekstu s. 169.
45 Schaffran, o.c., tabl. 18 b, data na s. 26.
46 Verzone, o.c., tabl. LX, nr 102, datowanie s. 144, 160.
4' I. Belli Barsali, La diocesi di Lucca, Corpus della
seultura altomedioevale, I, Spoleto 1959, tabl. XXVII do tekstu
s. 49-50.
48 J. Serra, La diocesi di Spoleto, Corpus della seultura ...,
II, Spoleto 1959, tabl. XXXIV c do tekstu s. 43.
49 Tamże, tabl. XXII a do tekstu s. 43.
W porównaniu z wielką ilością plecionek o róż-
nych motywach pokrywających fragmenty kamien-
nego wyposażenia kościelnego, plecionka na kapitelu
jest zjawiskiem stosunkowo rzadkim. Niemniej
w krypcie kościoła S. Procolo w Weronie, pocho-
dzącej z czasu przed r. 846, występuje kapitel ko-
szykowy z pokrywającą go takąż (koszykową) ple-
cionką53. Inną plecionkę, zbudowaną z jednej zam-
kniętej taśmy splecionej tak, że powstają dwie pętle
w górnych narożnikach tarczy kapitela, a jedna na
osi, u dołu, znajdujemy w krypcie kościoła S. Savino
w Piacenzy datowanej na w. X54. Plecionce towa-
rzyszą jednak motywy roślinne i antropomorficzne.
Spośród kapiteli przechowywanych w Museo di
S. Agostino w Genui dwa pochodzące ze zniszczo-
nego kościoła Św. Tomasza, datowane na 2 poł.
w. X, wyróżniają się zastosowaniem plecionki do
dekoracji tarcz55. Jeden z nich zdobi plecionkowa
figura z zamkniętej, trójdzielnej wstęgi tworzącej
siedem kolejno następujących pętli, zwróconych na
zewnątrz kompozycji dającej się wpisać w trapez
stojący na krótszym z równoległych boków56. Dwie
tarcze drugiego, bardziej uszkodzonego kapitela
(ryc. 8) wypełniają niezbyt regularne plecionki
z trójpasmowej wstęgi, zbudowane na zasadzie
motywu podwójnych ósemek57. Ornament rozszerza
się ku środkowi tarczy kapitela, rytm zakłóca brak
pętli na kilku wierzchołkach wstęgi falistej. Czy była
to kompozycja zbudowana z jednej, zamkniętej
wstęgi, trudno odpowiedzieć, ze względu na zły
stan zachowania kapitela. Trzeci kapitel, pokrewny
50 Tamże, tabl. XLIV c do tekstu s. 79; tabl. XLIV d do
tekstu s. 80.
51 L. Serra, Restauri e scoperte in Santa Maria della
Piazza di Ancona (Bolletino d’arte del Ministero della publica
istruzione, ser. I, R. IX, nr 3, 1929, s. 119, ryc. 26).
52 E. Schaffran, o.c., tabl. 64 d do tekstu s. 157.
53 Tamże, tabl. 13 b do tekstu s. 26, 40.
54 E. Arslan, La seultura romanica [w:] Storia di Milano,
III, Milano 1954, ryc. na s. 530 do tekstu s. 528 i n.
55 C. Dufour Bozzo, Una proposta per i capitelh di San
Tommaso di Genova (Bollettino d’arte, XLVIII, 1963, s. 313). —
Taż sama, La diocesi di Genova, Corpus..., IV, Spoleto 1966,
s. 43 — precyzuje bliżej powstanie kapiteli na czas tuż przed
r. 1000.
56 Dufour, Una proposta..., ryc. 23. — Taż sama,
La diocesi..., tabl. XLIV, ryc. 53 do tekstu s. 62.
57 Dufour, Una proposta..., ryc. 24. — Taż sama,
La diocesi..., tabl. XLII ryc. 51, tabl. XLIII ryc. 52 do tekstu
s. 62.
12