DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Krajobraz w poglądach estetycznych romantyków niemieckich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0171
Folia Historiae Artium, T. X. (1974)
PIOTR KRAKOWSKI
KRAJOBRAZ W POGLĄDACH ESTETYCZNYCH ROMANTYKÓW NIEMIECKICH*
Sztukę i poglądy okresu romantyzmu cechuje
postawa dualistyczna. Ten dualistyczny charakter
dzieł i teorii artystycznych zarysował się już wcześ-
niej, m. in. w w. XVIII, a był wyrazem obiektywnej
obserwacji — i subiektywizmu. Wchodziła więc
w grę zgodna z duchem czasu ocena zjawisk: z jednej
strony podług osobistych „przeżyć<c tak artysty, jak
odbiorcy, z drugiej — podług obiektywnej „struk-
tury“, w bezpośrednim oparciu o samo dzieło
i teorię1. Specyficzny dualizm można również do-
strzec w ówczesnym pojmowaniu natury, którą
cechuje jednocześnie dosłowność i alegoryczność,
względnie symbolizm. Malarstwo krajobrazowe
w w. XVIII wykazuje dość silne związki z malar-
stwem holenderskim XVII wieku. Coraz wyraź-
niejszy staje się mieszczański charakter sztuki, a tym
samym malarstwa pejzażowego, oraz dążenie do
realizmu w obiektywnym oddaniu rzeczywistości.
Tak się rzecz miała w Holandii i Anglii, we Francji,
Włoszech czy Niemczech2. Właśnie w tym czasie
tak bardzo popularne stają się weduty; krajobraz
zyskuje charakter dokumentalny, portretowy; każdy
szczegół, każda drobnostka jest równie ważna
Niniejszy artykuł stanowi fragment większej pracy
o romantycznym malarstwie krajobrazowym, pisanej w latach
1964-1967.
1 R. Zeitler, Klassizismus und Utopia (Figura 5, Stockholm
1954, s. 232).
2 A. Stange, Die Bedeutung des subjektivistischen Indi-
vidualismus fur die europaische Kunst von 1750 bis 1850 (Deutsche
i zostaje przez malarza z całą dokładnością zanoto-
wana. Mamy więc w zasadzie do czynienia z ma-
larstwem realistycznym, nacechowanym obiektywną,
niemetafizyczną postawą wobec otaczającego czło-
wieka świata. Równocześnie jednak ujawniają się
nowe tendencje, wyrosłe na bazie osiemnastowiecz-
nego indywidualizmu. Artyści pragnęli poprzez
swoją sztukę wyrazić jak najbardziej osobiste uczucia
i wewnętrzne nastroje. Sztuka stawała się coraz
bardziej podmiotowa. Stale pogłębiało się przeko-
nanie, że wszelka miara mieści się w człowieku i że
nie istnieją żadne prawa absolutne. Ten subiekty-
wizm, kult jednostki genialnej wzrósł szczególnie
po r. 1750 i przygłuszył dotychczasowe bardziej
powszechne i społeczne cele sztuki3.
Aby móc stać się prawdziwie obiektywnym,
człowiek chciał uzyskać całkowitą niezależność,
pragnął wyzbyć się dotychczasowych wartości
i ideałów. W pewnym więc sensie zarodki subiekty-
wizmu i indywidualizmu tkwiły dialektycznie
w obiektywnych i racjonalnych przesłankach epoki
Oświecenia. Postulat całkowitej wolności miał wpły-
nąć na odpowiednie ukształtowanie nowego sto-
Vierteljahrsschrift fiir Literaturwissenschaft und Geistesge-
schichte, 9 Jhg [1931], IX B„ H. 1, s. 95).
3 Kant powiada: „sztuki piękne muszą być koniecznie
uważane za sztuki geniusza [...] genialność jest wrodzoną dy-
spozycją umysłu [ingenium], za pomocą której przyroda usta-
nawia prawidła dla sztuki" — I. Kant, Krytyka władzy sądze-
nia, Warszawa 1964, § 46, s. 231.
ll*
163
PIOTR KRAKOWSKI
KRAJOBRAZ W POGLĄDACH ESTETYCZNYCH ROMANTYKÓW NIEMIECKICH*
Sztukę i poglądy okresu romantyzmu cechuje
postawa dualistyczna. Ten dualistyczny charakter
dzieł i teorii artystycznych zarysował się już wcześ-
niej, m. in. w w. XVIII, a był wyrazem obiektywnej
obserwacji — i subiektywizmu. Wchodziła więc
w grę zgodna z duchem czasu ocena zjawisk: z jednej
strony podług osobistych „przeżyć<c tak artysty, jak
odbiorcy, z drugiej — podług obiektywnej „struk-
tury“, w bezpośrednim oparciu o samo dzieło
i teorię1. Specyficzny dualizm można również do-
strzec w ówczesnym pojmowaniu natury, którą
cechuje jednocześnie dosłowność i alegoryczność,
względnie symbolizm. Malarstwo krajobrazowe
w w. XVIII wykazuje dość silne związki z malar-
stwem holenderskim XVII wieku. Coraz wyraź-
niejszy staje się mieszczański charakter sztuki, a tym
samym malarstwa pejzażowego, oraz dążenie do
realizmu w obiektywnym oddaniu rzeczywistości.
Tak się rzecz miała w Holandii i Anglii, we Francji,
Włoszech czy Niemczech2. Właśnie w tym czasie
tak bardzo popularne stają się weduty; krajobraz
zyskuje charakter dokumentalny, portretowy; każdy
szczegół, każda drobnostka jest równie ważna
Niniejszy artykuł stanowi fragment większej pracy
o romantycznym malarstwie krajobrazowym, pisanej w latach
1964-1967.
1 R. Zeitler, Klassizismus und Utopia (Figura 5, Stockholm
1954, s. 232).
2 A. Stange, Die Bedeutung des subjektivistischen Indi-
vidualismus fur die europaische Kunst von 1750 bis 1850 (Deutsche
i zostaje przez malarza z całą dokładnością zanoto-
wana. Mamy więc w zasadzie do czynienia z ma-
larstwem realistycznym, nacechowanym obiektywną,
niemetafizyczną postawą wobec otaczającego czło-
wieka świata. Równocześnie jednak ujawniają się
nowe tendencje, wyrosłe na bazie osiemnastowiecz-
nego indywidualizmu. Artyści pragnęli poprzez
swoją sztukę wyrazić jak najbardziej osobiste uczucia
i wewnętrzne nastroje. Sztuka stawała się coraz
bardziej podmiotowa. Stale pogłębiało się przeko-
nanie, że wszelka miara mieści się w człowieku i że
nie istnieją żadne prawa absolutne. Ten subiekty-
wizm, kult jednostki genialnej wzrósł szczególnie
po r. 1750 i przygłuszył dotychczasowe bardziej
powszechne i społeczne cele sztuki3.
Aby móc stać się prawdziwie obiektywnym,
człowiek chciał uzyskać całkowitą niezależność,
pragnął wyzbyć się dotychczasowych wartości
i ideałów. W pewnym więc sensie zarodki subiekty-
wizmu i indywidualizmu tkwiły dialektycznie
w obiektywnych i racjonalnych przesłankach epoki
Oświecenia. Postulat całkowitej wolności miał wpły-
nąć na odpowiednie ukształtowanie nowego sto-
Vierteljahrsschrift fiir Literaturwissenschaft und Geistesge-
schichte, 9 Jhg [1931], IX B„ H. 1, s. 95).
3 Kant powiada: „sztuki piękne muszą być koniecznie
uważane za sztuki geniusza [...] genialność jest wrodzoną dy-
spozycją umysłu [ingenium], za pomocą której przyroda usta-
nawia prawidła dla sztuki" — I. Kant, Krytyka władzy sądze-
nia, Warszawa 1964, § 46, s. 231.
ll*
163