DOI Artikel:
Sobgzyk, Bolesław: Rex imperator in regno suo: Suwerenność króla polskiego w końcu XV wieku w miniaturach "Graduala Jana Olbrachta"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0089
Folia Historiae Artiutn, T. X. (1974)
BOLESŁAW SOBCZYK
REX IMPERATOR IN REGNO SUO.
SUWERENNOŚĆ KRÓLA POLSKIEGO W KOŃCU XV WIEKU W MINIATURACH
„GRADUAŁU JANA OLBRACHTA"*
WSTĘP
Malarstwo miniaturowe różni się pod wieloma
względami od innych pokrewnych gałęzi sztuk pla-
stycznych. Kryterium odmienności bywa w jego
wypadku nie tylko technika, chociaż jest nim ona
w istocie, ale przede wszystkim specyficzne warunki
związane z odbiorem iluminacji. W przeciwieństwie
do malarstwa ściennego czy tablicowego dostęp-
nych w każdej niemal chwili i już przez to samo
nie wywołujących tego rodzaju oczekiwania, jakie
towarzyszyło pojawieniu się książki liturgicznej
podczas nabożeństwa, malarstwo miniaturowe przez
swój związek z Pismem św. w wyjątkowy sposób
podkreślało nadnaturalny charakter i znaczenie
Słowa Bożego jako głównego źródła Objawienia.
Z tego wynikała podwójna funkcja dekoracji: dy-
daktyczna, przybliżająca prawdy objawione wiernym,
oraz estetyczna, wyrażająca się w zdobieniu przed-
miotów liturgicznych związanych z kultem1.
W przypadku Graduału powiązanie między
iluminacją a tekstem i przedmiotem kultu jest tak
* Pana profesora dr. Lecha Kalinowskiego proszę o przy-
jęcie wyrazów podziękowania za życzliwą pomoc i opiekę
okazywane w czasie pisania pracy magisterskiej i przygotowy-
wania jej do druku.
1 H. Swarzenski, Monuments of Romanesąue Art. The
Art of Church Treasures in North-Western Europę, London
wyraźne, jak nigdzie indziej. Podporządkowane
nabożeństwom roku kościelnego teksty kojarzyły
się w naturalny sposób z całostronicowymi, widocz-
nymi z daleka miniaturami. Hołd i uwielbienie dla
przedmiotu adoracji wyobrażonego na obrazie,
wyrażane przez chór przy pulpicie i przez wiernych
we wnętrzu kościoła, nabierały cech uroczystej ma-
nifestacji.
Gradual Jana Olbrachta, ukończony w r. 1506,
mimo że doczekał się dosyć szczegółowego opraco-
wania przez Władysława Terleckiego w 1939 r.,
ostatnio znów stał się przedmiotem dociekań nauko-
wych, tym razem poświęconych treściom ideowym
znajdujących się w nim przedstawień. Uzyskane
w trakcie dotychczasowych badań wyniki, świadczące
o niebagatelnej erudycji i wysokiej kulturze twórcy
programu, pozwalają przypuszczać tak samo bogatą
zawartość ideową pozostałych, nie rozwiązanych
w pełni pod tym względem miniatur2.
Przedmiotem niniejszego studium są dwa przed-
stawienia związane z pojęciem władzy królewskiej.
Pierwsze, „Król na majestacie", nie zostało dotąd
1953. — O roli Biblii w średniowieczu pisze B. Smalley, The
Study of the Bibie in the Middle Ages, Oxford 1952, passim.
2 Z. Rozanow, Treści literackie miniatur „Graduału
Jana Olbrachta“ (Pamiętnik Literacki, Warszawa-Wroclaw
1960, LI, s. 203-247). — M. Gutowski, Błazen w sztuce
polskiej [w:] Treści dzieła sztuki, Warszawa 1969, s. 68.
6 — Folia Historiae Artium, t. X
81
BOLESŁAW SOBCZYK
REX IMPERATOR IN REGNO SUO.
SUWERENNOŚĆ KRÓLA POLSKIEGO W KOŃCU XV WIEKU W MINIATURACH
„GRADUAŁU JANA OLBRACHTA"*
WSTĘP
Malarstwo miniaturowe różni się pod wieloma
względami od innych pokrewnych gałęzi sztuk pla-
stycznych. Kryterium odmienności bywa w jego
wypadku nie tylko technika, chociaż jest nim ona
w istocie, ale przede wszystkim specyficzne warunki
związane z odbiorem iluminacji. W przeciwieństwie
do malarstwa ściennego czy tablicowego dostęp-
nych w każdej niemal chwili i już przez to samo
nie wywołujących tego rodzaju oczekiwania, jakie
towarzyszyło pojawieniu się książki liturgicznej
podczas nabożeństwa, malarstwo miniaturowe przez
swój związek z Pismem św. w wyjątkowy sposób
podkreślało nadnaturalny charakter i znaczenie
Słowa Bożego jako głównego źródła Objawienia.
Z tego wynikała podwójna funkcja dekoracji: dy-
daktyczna, przybliżająca prawdy objawione wiernym,
oraz estetyczna, wyrażająca się w zdobieniu przed-
miotów liturgicznych związanych z kultem1.
W przypadku Graduału powiązanie między
iluminacją a tekstem i przedmiotem kultu jest tak
* Pana profesora dr. Lecha Kalinowskiego proszę o przy-
jęcie wyrazów podziękowania za życzliwą pomoc i opiekę
okazywane w czasie pisania pracy magisterskiej i przygotowy-
wania jej do druku.
1 H. Swarzenski, Monuments of Romanesąue Art. The
Art of Church Treasures in North-Western Europę, London
wyraźne, jak nigdzie indziej. Podporządkowane
nabożeństwom roku kościelnego teksty kojarzyły
się w naturalny sposób z całostronicowymi, widocz-
nymi z daleka miniaturami. Hołd i uwielbienie dla
przedmiotu adoracji wyobrażonego na obrazie,
wyrażane przez chór przy pulpicie i przez wiernych
we wnętrzu kościoła, nabierały cech uroczystej ma-
nifestacji.
Gradual Jana Olbrachta, ukończony w r. 1506,
mimo że doczekał się dosyć szczegółowego opraco-
wania przez Władysława Terleckiego w 1939 r.,
ostatnio znów stał się przedmiotem dociekań nauko-
wych, tym razem poświęconych treściom ideowym
znajdujących się w nim przedstawień. Uzyskane
w trakcie dotychczasowych badań wyniki, świadczące
o niebagatelnej erudycji i wysokiej kulturze twórcy
programu, pozwalają przypuszczać tak samo bogatą
zawartość ideową pozostałych, nie rozwiązanych
w pełni pod tym względem miniatur2.
Przedmiotem niniejszego studium są dwa przed-
stawienia związane z pojęciem władzy królewskiej.
Pierwsze, „Król na majestacie", nie zostało dotąd
1953. — O roli Biblii w średniowieczu pisze B. Smalley, The
Study of the Bibie in the Middle Ages, Oxford 1952, passim.
2 Z. Rozanow, Treści literackie miniatur „Graduału
Jana Olbrachta“ (Pamiętnik Literacki, Warszawa-Wroclaw
1960, LI, s. 203-247). — M. Gutowski, Błazen w sztuce
polskiej [w:] Treści dzieła sztuki, Warszawa 1969, s. 68.
6 — Folia Historiae Artium, t. X
81