DOI article:
Nogieć-Czepielowa, Ewa: Pozostałości dekoracji rzeźbiarskiej I katedry wawelskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0030
z krypty praskiej jest plecionką falistą rozszerzającą
się, w układzie sieciowym (ryc. 26), podczas gdy
nasza jest plecionką falistą zwykłą, o oczkach równej
wielkości. W dodatku praska zdobi trzon ustawiony
na bazie z rytowanym ukośnie, płytkim a szerokim
żłobkiem o profilu nie występującym w katedrze
krakowskiej. Z kolei na bazach o profilu bliższym
bazom wawelskim ustawione są w Pradze trzony
0 dekoracji bardzo sztywnej, zbudowanej z płaskich
wstęg, nie dzielonych na pasma.
Te wszystkie cechy nie przeczą wprawdzie po-
dobieństwu obydwu dekoracji, ale wskazują na to,
że dekoracja praska jest stylistycznie późniejsza od
krakowskiej. Bardziej rozwinięta forma oraz pewna
sztywność plecionek z krypty katedry Św. Wita nie
pozwala już mówić o dekoracji przedromańskiej
1 wskazuje na późniejszy czas jej powstania.
W związku z tym nasuwa się pytanie, czy istnieją
inne jeszcze przesłanki prócz wykazanych wyżej
różnic stylistycznych, które pozwalałyby na wcześ-
niejsze datowanie dekoracji wawelskiej, zgodnie
z przyjętym datowaniem jej architektury.
Metoda badań, podobnie jak w wypadku gło-
wicy wawelskiej, będzie polegała na poszukiwaniu
podobnego pod względem funkcji członu konstruk-
cyjnego pokrytego plecionką. Właśnie takimi czło-
nami, chociaż nie kolumnami, są niewielkie, czworo-
boczne filarki, które stanowią część składową ka-
miennych przegród (cancelli) dzielących chór od
nawy. Płyciny tych filarków często otrzymywały de-
korację plecionkową.
W katedrze w Akwilei filarki pełnią swoją pier-
wotną funkcję, ujmując płyty przegrody z 2 poł.
w. IX97, ale najwięcej filarków znajduje się obecnie
w muzeach i lapidariach katedralnych lub miej-
skich. Filarki z w. VIII przechowywane są w lapi-
darium kościoła Św. Kolumbana w Bobbio98, w Mu-
97 Kautzsch, o.c., ryc. 20 na s. 24, ryc. 21 na s. 25.
98 Tamże, ryc. 27 na s. 28, ryc. 28 na s. 29.
99 Tamże, ryc. 32, 33 na s. 32. — Schaffran, o.c., tabl.
18 a.
100 Kautzsch, o.c., ryc. 36 na s. 34.
101 Schaffran, o.c., tabl. 13 c.
102 Tamże, tabl. 18 b.
103 Belli Barsali, o.c., tabl. XXVII.
104 Schaffran, o.c., tabl. 22 a. — Verzone, o.c., tabl. LX
nr 102.
106 E. Oliyero, Architettura religiosa preromanica e roma-
nica neWarchidiocesi di Torino (Regia Deputazione Subałpina di
zeum w Como99, spotyka się je również w lapida-
rium katedralnym w Grado100, w krypcie kościoła
Św. Sewera w Bardolino (Garda)101, w kościele
Św. Wawrzyńca w Weronie102, w kościele Św. Piotra
w S. Piętro a Vico103, w baptysterium i w starej
katedrze w Ventimiglii (ryc. 7)104. W Muzeum
Miejskim w Turynie przechowywane są filarki
z w. VIII i IX z kościoła w Castelvecchio pod
Testoną105 oraz pochodzące z kościoła S. Salvatore
w Turynie, datowane na w. XI106. Dobre przykłady
z w. IX ze starej katedry w Vado podaje P. Ve-
rzone107.
W okresie karolińskim sztuka dekoracji kamien-
nego wyposażenia kościelnego rozprzestrzeniła się
na Północ, na obszar zasięgu cesarstwa. Z tego czasu
(początek w. IX) pochodzi fragment filarka z Be-
nediktbeuern108, dekorowanego plecionką o moty-
wie „pojedynczych ósemekcc oraz plecionką falistą
o splocie dwukrotnym. W zasięgu cesarstwa karo-
lińskiego znajdowało się również Cravant-les-
-Coteaux (Indre-et-Loire), gdzie zachował się filar
z w. IX-X109 o płycinach i kapitelu pokrytych ple-
cionką. Bliższym przykładem dekoracji podpory
plecionką jest kolumna z dzwonnicy (ca 774-795)
bazyliki S. Maria in Cosmedin w Rzymie110. Ko-
lumna jest gładka, ale ustawiono ją na filarze zdo-
bionym plecionką falistą o splocie potrójnym, sta-
nowiącym połowę wysokości podpory. Wydaje się,
że niechętnie dekorowano powierzchnie zaokrąglone,
szczególnie we wcześniejszym okresie tej sztuki
zdobniczej, to znaczy w w. VIII. Świadczyć o tym
może ośmioboczny filar z w. VIII pochodzący
z kościoła S. Salvatore w Brescii111, o płaszczyznach
pokrytych nie połączonymi ze sobą pionowymi
pasami plecionki, z których każdy zbudowany jest
z innego motywu. Ustawienie ośmiobocznego trzonu
filara na okrągłej w rzucie bazie przemawia za tym,
Storia Patria. Centro di Studi Archeologici ed Artistici del
Piemonte, II, Torino 1940, tabl. IV-VI do tekstu s. 10-22).
106 Tamże, tabl. I-III do tekstu s. 5-10.
107 Verzone, o.c., tabl. LIII nr 88-89.
108 Th. v. Bogyay, Karolingisches ans Benediktbeuern [w:]
Beitrdge zur Kunstgeschichte und Archaologie des Fruhmittelalters
(Akten zum VII. Internationalen Kongress fur Fruhmittelalter-
forschung, 21-28 Sept. 1958, Graz-Kóln 1962, tabl. LXXXV/5-
-7 do tekstu s. 239-241).
109 A. Michel, Histoire de Fart I, cz. 1, Paris 1905, ryc. 71.
110 Rivoira, o.c., ryc. 144. — Schaffran, o.c., tabl. 22 d.
111 Cattaneo, o.c., ryc. 65, — Por. Kautzsch, o.c. s. 20.
22
się, w układzie sieciowym (ryc. 26), podczas gdy
nasza jest plecionką falistą zwykłą, o oczkach równej
wielkości. W dodatku praska zdobi trzon ustawiony
na bazie z rytowanym ukośnie, płytkim a szerokim
żłobkiem o profilu nie występującym w katedrze
krakowskiej. Z kolei na bazach o profilu bliższym
bazom wawelskim ustawione są w Pradze trzony
0 dekoracji bardzo sztywnej, zbudowanej z płaskich
wstęg, nie dzielonych na pasma.
Te wszystkie cechy nie przeczą wprawdzie po-
dobieństwu obydwu dekoracji, ale wskazują na to,
że dekoracja praska jest stylistycznie późniejsza od
krakowskiej. Bardziej rozwinięta forma oraz pewna
sztywność plecionek z krypty katedry Św. Wita nie
pozwala już mówić o dekoracji przedromańskiej
1 wskazuje na późniejszy czas jej powstania.
W związku z tym nasuwa się pytanie, czy istnieją
inne jeszcze przesłanki prócz wykazanych wyżej
różnic stylistycznych, które pozwalałyby na wcześ-
niejsze datowanie dekoracji wawelskiej, zgodnie
z przyjętym datowaniem jej architektury.
Metoda badań, podobnie jak w wypadku gło-
wicy wawelskiej, będzie polegała na poszukiwaniu
podobnego pod względem funkcji członu konstruk-
cyjnego pokrytego plecionką. Właśnie takimi czło-
nami, chociaż nie kolumnami, są niewielkie, czworo-
boczne filarki, które stanowią część składową ka-
miennych przegród (cancelli) dzielących chór od
nawy. Płyciny tych filarków często otrzymywały de-
korację plecionkową.
W katedrze w Akwilei filarki pełnią swoją pier-
wotną funkcję, ujmując płyty przegrody z 2 poł.
w. IX97, ale najwięcej filarków znajduje się obecnie
w muzeach i lapidariach katedralnych lub miej-
skich. Filarki z w. VIII przechowywane są w lapi-
darium kościoła Św. Kolumbana w Bobbio98, w Mu-
97 Kautzsch, o.c., ryc. 20 na s. 24, ryc. 21 na s. 25.
98 Tamże, ryc. 27 na s. 28, ryc. 28 na s. 29.
99 Tamże, ryc. 32, 33 na s. 32. — Schaffran, o.c., tabl.
18 a.
100 Kautzsch, o.c., ryc. 36 na s. 34.
101 Schaffran, o.c., tabl. 13 c.
102 Tamże, tabl. 18 b.
103 Belli Barsali, o.c., tabl. XXVII.
104 Schaffran, o.c., tabl. 22 a. — Verzone, o.c., tabl. LX
nr 102.
106 E. Oliyero, Architettura religiosa preromanica e roma-
nica neWarchidiocesi di Torino (Regia Deputazione Subałpina di
zeum w Como99, spotyka się je również w lapida-
rium katedralnym w Grado100, w krypcie kościoła
Św. Sewera w Bardolino (Garda)101, w kościele
Św. Wawrzyńca w Weronie102, w kościele Św. Piotra
w S. Piętro a Vico103, w baptysterium i w starej
katedrze w Ventimiglii (ryc. 7)104. W Muzeum
Miejskim w Turynie przechowywane są filarki
z w. VIII i IX z kościoła w Castelvecchio pod
Testoną105 oraz pochodzące z kościoła S. Salvatore
w Turynie, datowane na w. XI106. Dobre przykłady
z w. IX ze starej katedry w Vado podaje P. Ve-
rzone107.
W okresie karolińskim sztuka dekoracji kamien-
nego wyposażenia kościelnego rozprzestrzeniła się
na Północ, na obszar zasięgu cesarstwa. Z tego czasu
(początek w. IX) pochodzi fragment filarka z Be-
nediktbeuern108, dekorowanego plecionką o moty-
wie „pojedynczych ósemekcc oraz plecionką falistą
o splocie dwukrotnym. W zasięgu cesarstwa karo-
lińskiego znajdowało się również Cravant-les-
-Coteaux (Indre-et-Loire), gdzie zachował się filar
z w. IX-X109 o płycinach i kapitelu pokrytych ple-
cionką. Bliższym przykładem dekoracji podpory
plecionką jest kolumna z dzwonnicy (ca 774-795)
bazyliki S. Maria in Cosmedin w Rzymie110. Ko-
lumna jest gładka, ale ustawiono ją na filarze zdo-
bionym plecionką falistą o splocie potrójnym, sta-
nowiącym połowę wysokości podpory. Wydaje się,
że niechętnie dekorowano powierzchnie zaokrąglone,
szczególnie we wcześniejszym okresie tej sztuki
zdobniczej, to znaczy w w. VIII. Świadczyć o tym
może ośmioboczny filar z w. VIII pochodzący
z kościoła S. Salvatore w Brescii111, o płaszczyznach
pokrytych nie połączonymi ze sobą pionowymi
pasami plecionki, z których każdy zbudowany jest
z innego motywu. Ustawienie ośmiobocznego trzonu
filara na okrągłej w rzucie bazie przemawia za tym,
Storia Patria. Centro di Studi Archeologici ed Artistici del
Piemonte, II, Torino 1940, tabl. IV-VI do tekstu s. 10-22).
106 Tamże, tabl. I-III do tekstu s. 5-10.
107 Verzone, o.c., tabl. LIII nr 88-89.
108 Th. v. Bogyay, Karolingisches ans Benediktbeuern [w:]
Beitrdge zur Kunstgeschichte und Archaologie des Fruhmittelalters
(Akten zum VII. Internationalen Kongress fur Fruhmittelalter-
forschung, 21-28 Sept. 1958, Graz-Kóln 1962, tabl. LXXXV/5-
-7 do tekstu s. 239-241).
109 A. Michel, Histoire de Fart I, cz. 1, Paris 1905, ryc. 71.
110 Rivoira, o.c., ryc. 144. — Schaffran, o.c., tabl. 22 d.
111 Cattaneo, o.c., ryc. 65, — Por. Kautzsch, o.c. s. 20.
22