DOI Artikel:
Nogieć-Czepielowa, Ewa: Pozostałości dekoracji rzeźbiarskiej I katedry wawelskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0039
produkcja płyt stała się tak intensywna, że przekro-
czyła Alpy. Obszar jej zasięgu nie został dotąd ściśle
określony. Na podstawie mapy znalezisk Th. v. Bo-
gyay wysunął przypuszczenie, że objęła ona całą
zachodniorzymską część Europy, od Hiszpanii do
Węgier i od Węgier do Dalmacji162. Północno-
-wschodnia granica występowania płyt przebiegałaby
między górnym Renem a środkowym Dunajem,
pokrywając się z granicą cesarstwa rzymskiego.
Jako okres występowania zabytków przyjmuje się
czas od 2 poł. w. VIII do w. X, a na terenie Dal-
macji do w. XII włącznie. Szczytowy okres roz-
woju przedromańskiej dekoracji wyposażenia kościel-
nego i proces rozprzestrzenienia się jej poza obszar
włoski przypada na czas trwania cesarstwa karoliń-
skiego. Spośród proponowanych przez literaturę
określeń dla tej grupy zabytków, uwzględniających
udział sztuki karolińskiej w ich powstaniu, nazwa
„sztuka karolińskowłoskacc proponowana przez F.
Stelego wydaje się być stosunkowo najbardziej
poprawna163.
Pojawienie się sztuki karolińskowłoskiej na
obszarze Włoch środkowych i północnych tłu-
maczone jest powstaniem nowej warstwy fundato-
rów i odbiorców sztuki kościelnej, jaką stali się
Longobardowie po przyjęciu chrześcijaństwa164. Dla
nich zostały uaktywnione stare organizacje warszta-
tów kamieniarskich, które umożliwiły produkcję
masową. Drugim ważnym czynnikiem była imigracja
uchodźców grecko-syryjskich i afrykańskich, zwią-
zana z panującym wówczas na Wschodzie ikono-
klazmem165 oraz z nasileniem się ekspansji politycz-
nej i religijnej islamu, starającego się podporządko-
wać artystów chrześcijańskich własnym celom166.
Wiele motywów zdobniczych przywiezionych za ich
pośrednictwem znalazło zastosowanie w sztuce
karolińskowłoskiej.
Tak przedstawiała się wytwórczość płyt na tere-
nie włoskim. Poza tym obszarem wytwory sztuki
karolińskowłoskiej nie były najprawdopodobniej
162 Tamże, ryc. 112 na s. 270.
163 Inne propozycje nazwy: Flechtwerksteine, Rankensteine
(K. Ginhart), Langobardische Kunst (G. Zimmermann, E. A.
Stiickelberg, B. H. Picton, E. Schaffran, Fr. Stroh, R. Kautzsch,
J. Baum), Karolingische Reichkunst volkstumlicher Pragung
(K. Ginhart), rzeźba plecionkowa (L. Karaman) — wg v. Bo-
gyay, Zum Problem..., s. 262-276.
164 G. P. Bognetti, Sul tipo, e il grado di civilta dei
Langobardi in Italia, secondo i dati delV archeologia e della storia
dziełami miejscowych rzemieślników, ale wykony-
wały je wędrujące warsztaty włoskie, ponieważ rze-
miosło kamieniarskie, wymagające gruntownego
nauczenia i zorganizowania w warsztat, nie miało
na tym terenie tradycji167. Tradycje takie poza
Włochami istniały tylko w Dalmacji i być może
w Akwitanii, toteż tylko tam mogła zostać przejęta
sztuka dekoracji wyposażenia wnętrza kościelnego
i być wykonywana w miejscowych warsztatach.
Ścisłego datowania płyt i innych fragmentów
nie można przeprowadzić, ponieważ nie zachowały
się odnośne przekazy źródłowe. Można je datować
pośrednio dwoma sposobami: jeden daje nam przy-
bliżoną datę, którą uzyskujemy przez odniesienie
zabytku do daty ukończenia lub konsekracji kościoła,
z którego pochodził; drugi sposób — to porównanie
ornamentu z dekoracją datowanych płyt włoskich
lub dalmatyńskich. Niestety obydwa sposoby nie
są zbyt pewne. Pierwszy zawodzi, gdy mamy do
czynienia z budowlą, w której następowały kilka-
krotne zmiany wyposażenia na nowe lub w wypadku
wprowadzenia go do budowli dawno już istniejącej;
drugi, gdy chodzi o motywy występujące przez cały
okres trwania sztuki karolińskowłoskiej.
Chociaż wiadomo już, że płyta wawelska jest bez
wątpliwości zabytkiem należącym do tej sztuki,
nie można od razu zastosować żadnego z podanych
sposobów datowania, nie wiadomo jeszcze bowiem,
do której z budowli wawelskich należy ją odnieść.
Kłopot sprawia również porównanie ornamentu,
ponieważ jego budowa wykazuje znaczne różnice
w stosunku do budowy plecionek spotykanych na
płytach włoskich, dalmatyńskich czy karolińskich.
Pomocą przy porównaniach będzie zespół cech
o zasadniczym znaczeniu dla naszej plecionki oraz
zespół cech drugorzędnych, nie decydujących o jej
budowie. Oto cechy podstawowe: plecionkę tworzy
tylko jedna wstęga; wstęga jest otwarta (wyraźnie
widać jej zakończenie); zasadniczy układ plecionki
stanowi zygzakowata wstęga falista z jednostronnie
delTarte (Akten zum III. Internationalen Kongress fur Friih-
mittelalterforschung, Olten u. Lausanne 1954, s. 41-69). —
Por. v. Bogyay, Zum Problem..., s. 274.
165 W r. 726 Leon III Izauryjski wydał edykt potępiający
kult obrazów (Wielka historia powszechna, IV, Warszawa 1938,
s. 89 i n.).
166 Zarys dziejów religii, Warszawa 1968, s. 943 i n.
167 v. Bogyay, Zum Problem..., s. 274
31
czyła Alpy. Obszar jej zasięgu nie został dotąd ściśle
określony. Na podstawie mapy znalezisk Th. v. Bo-
gyay wysunął przypuszczenie, że objęła ona całą
zachodniorzymską część Europy, od Hiszpanii do
Węgier i od Węgier do Dalmacji162. Północno-
-wschodnia granica występowania płyt przebiegałaby
między górnym Renem a środkowym Dunajem,
pokrywając się z granicą cesarstwa rzymskiego.
Jako okres występowania zabytków przyjmuje się
czas od 2 poł. w. VIII do w. X, a na terenie Dal-
macji do w. XII włącznie. Szczytowy okres roz-
woju przedromańskiej dekoracji wyposażenia kościel-
nego i proces rozprzestrzenienia się jej poza obszar
włoski przypada na czas trwania cesarstwa karoliń-
skiego. Spośród proponowanych przez literaturę
określeń dla tej grupy zabytków, uwzględniających
udział sztuki karolińskiej w ich powstaniu, nazwa
„sztuka karolińskowłoskacc proponowana przez F.
Stelego wydaje się być stosunkowo najbardziej
poprawna163.
Pojawienie się sztuki karolińskowłoskiej na
obszarze Włoch środkowych i północnych tłu-
maczone jest powstaniem nowej warstwy fundato-
rów i odbiorców sztuki kościelnej, jaką stali się
Longobardowie po przyjęciu chrześcijaństwa164. Dla
nich zostały uaktywnione stare organizacje warszta-
tów kamieniarskich, które umożliwiły produkcję
masową. Drugim ważnym czynnikiem była imigracja
uchodźców grecko-syryjskich i afrykańskich, zwią-
zana z panującym wówczas na Wschodzie ikono-
klazmem165 oraz z nasileniem się ekspansji politycz-
nej i religijnej islamu, starającego się podporządko-
wać artystów chrześcijańskich własnym celom166.
Wiele motywów zdobniczych przywiezionych za ich
pośrednictwem znalazło zastosowanie w sztuce
karolińskowłoskiej.
Tak przedstawiała się wytwórczość płyt na tere-
nie włoskim. Poza tym obszarem wytwory sztuki
karolińskowłoskiej nie były najprawdopodobniej
162 Tamże, ryc. 112 na s. 270.
163 Inne propozycje nazwy: Flechtwerksteine, Rankensteine
(K. Ginhart), Langobardische Kunst (G. Zimmermann, E. A.
Stiickelberg, B. H. Picton, E. Schaffran, Fr. Stroh, R. Kautzsch,
J. Baum), Karolingische Reichkunst volkstumlicher Pragung
(K. Ginhart), rzeźba plecionkowa (L. Karaman) — wg v. Bo-
gyay, Zum Problem..., s. 262-276.
164 G. P. Bognetti, Sul tipo, e il grado di civilta dei
Langobardi in Italia, secondo i dati delV archeologia e della storia
dziełami miejscowych rzemieślników, ale wykony-
wały je wędrujące warsztaty włoskie, ponieważ rze-
miosło kamieniarskie, wymagające gruntownego
nauczenia i zorganizowania w warsztat, nie miało
na tym terenie tradycji167. Tradycje takie poza
Włochami istniały tylko w Dalmacji i być może
w Akwitanii, toteż tylko tam mogła zostać przejęta
sztuka dekoracji wyposażenia wnętrza kościelnego
i być wykonywana w miejscowych warsztatach.
Ścisłego datowania płyt i innych fragmentów
nie można przeprowadzić, ponieważ nie zachowały
się odnośne przekazy źródłowe. Można je datować
pośrednio dwoma sposobami: jeden daje nam przy-
bliżoną datę, którą uzyskujemy przez odniesienie
zabytku do daty ukończenia lub konsekracji kościoła,
z którego pochodził; drugi sposób — to porównanie
ornamentu z dekoracją datowanych płyt włoskich
lub dalmatyńskich. Niestety obydwa sposoby nie
są zbyt pewne. Pierwszy zawodzi, gdy mamy do
czynienia z budowlą, w której następowały kilka-
krotne zmiany wyposażenia na nowe lub w wypadku
wprowadzenia go do budowli dawno już istniejącej;
drugi, gdy chodzi o motywy występujące przez cały
okres trwania sztuki karolińskowłoskiej.
Chociaż wiadomo już, że płyta wawelska jest bez
wątpliwości zabytkiem należącym do tej sztuki,
nie można od razu zastosować żadnego z podanych
sposobów datowania, nie wiadomo jeszcze bowiem,
do której z budowli wawelskich należy ją odnieść.
Kłopot sprawia również porównanie ornamentu,
ponieważ jego budowa wykazuje znaczne różnice
w stosunku do budowy plecionek spotykanych na
płytach włoskich, dalmatyńskich czy karolińskich.
Pomocą przy porównaniach będzie zespół cech
o zasadniczym znaczeniu dla naszej plecionki oraz
zespół cech drugorzędnych, nie decydujących o jej
budowie. Oto cechy podstawowe: plecionkę tworzy
tylko jedna wstęga; wstęga jest otwarta (wyraźnie
widać jej zakończenie); zasadniczy układ plecionki
stanowi zygzakowata wstęga falista z jednostronnie
delTarte (Akten zum III. Internationalen Kongress fur Friih-
mittelalterforschung, Olten u. Lausanne 1954, s. 41-69). —
Por. v. Bogyay, Zum Problem..., s. 274.
165 W r. 726 Leon III Izauryjski wydał edykt potępiający
kult obrazów (Wielka historia powszechna, IV, Warszawa 1938,
s. 89 i n.).
166 Zarys dziejów religii, Warszawa 1968, s. 943 i n.
167 v. Bogyay, Zum Problem..., s. 274
31