DOI article:
Grządziela, Romualda: Twórczość malarza ikon z Żohatyna
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0083
32. Złożenie zwłok św. Mikołaja do trumny, fragment ikony
z Długiego (ryc. 6) (fot. R. Biskupski)
ikonach z tego terenu zwykle z trzech stron: po
bokach i u dołu kompozycji)33 34. Dla ikon XV-wiecz-
nych charakterystyczna jest oszczędność środków
formalnych; kompozycja jest zwarta, monumentalna,
33 Np. w ikonach datowanych na w. XV: Chrystusa
Pantokratora, Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Hodegetńi),
Chrystusa Nauczającego, Przemienienia (Muzeum Historyczne
w Sanoku, nry inw. 1067, 901, 980, i 900).
34 W znanych mi ikonach XV-wiecznych charaktery-
styczne jest malowanie scen bocznych na jasnoochrowym tle,
a przedstawienia głównego na kontrastującym, zwykle ciemno-
zielonym, jak np. w ikonie Michała Archanioła, Muzeum Bu-
downictwa Ludowego w Sanoku (zob. W. Szulc, Konserwacja
XV-wiecznej ikony Michała Archanioła z cerkwi w Nagórza-
nach (Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,
nr 4, grudzień 1966)) oraz Św. Paraskewii z Uścia Ruskiego,
pow. Gorlice, Św. Mikołaja z pow. Gorlice, św. Bazylego nie-
znanego pochodzenia (Muzeum Historyczne w Sanoku, nry
bardzo czytelna. Twarze postaci na ikonach tego
okresu modelowane są według odrębnych zasad,
właściwych epoce35: podmalówkę stosowano bru-
natną, ciemnoochrową i oliwkową, światłocieniowe
modelowanie zyskując poprzez nakładanie stopniowo
jaśniejszych odcieni ochry, miejsca zaś najbardziej
oświetlone — za pomocą białych kresek, blików;
szaty malowano dużymi płaszczyznami, miejsca
oświetlone zaznaczając jaśniejszymi odcieniami barwy
lokalnej, w odróżnieniu od ikon XVI-wiecznych,
w których szeroko stosowano tonalne wyświetlanie
bielą.
Kolorów w w. XV używano niewiele (jasna ochra,
czerwień i kilka odcieni zieleni), ale poprzez rytmikę
ułożenia plam barwnych i różnych ich zestawień
malarze osiągali wrażenie bogatej kolorystyki. Kom-
pozycje budowano na zasadzie kontrastowych ze-
stawień wyraźnych sylwet z płaszczyzną tła.
W w. XVI gama kolorystyczna znacznie się poszerzy-
ła: stosowano już błękit, a czerwień cieniowano naj-
częściej czernią i oliwkową zielenią. Kolory, nadal
nasycone i mocne, przez wyświetlanie bielą pozba-
wione zostały tonalnej wibracji. I tak np. maforium
Marii, w w. XV ciemnobrunatne o fioletowym od-
cieniu, jakie występuje również w obu przedsta-
wieniach Malarza ikon z Żohatyna, w w. XVI jest
zazwyczaj czerwone, cieniowane czernią i zestawione
z jasnoniebieską suknią.
Złocenie występuje w XV-wiecznym malarstwie
ikonowym omawianego obszaru prawie wyłącznie —
poza assiską na szatach Chrystusa lub skrzydłach
aniołów — na nimbach. Charakterystyczna dla tego
okresu jest również grawerowana dekoracja nim-
bów36, jak w ikonach Malarza z Żohatyna, pozwala-
jąca odróżnić je od ujęć w ikonach w. XVI, w któ-
rych stosowano najczęściej wytłaczane w gruncie
motywy roślinne. (Innym sposobem zdobienia nim-
inw. 985, 987 i 979).
35 Miejsce, na którym malowana była twarz, pokrywano
sankirem, nadającym karnacji najgłębszy ton. Po wyschnięciu
sankiru malarz nanosił kontur twarzy, rysunek oczu, brwi, nosa
i ust, następnie nakładał stopniowo warstwy karnacji, po-
cząwszy od ochry ciemniejszej do jasnej z domieszką cynobru;
po wyschnięciu farb granice między warstwami zacierano
(retuszowano), aby uzyskać łagodne przejścia poszczególnych
tonacji. Miejsca najbardziej wyświetlone zaznaczano białymi
kreskami, dwiżkami. Pescanskyj, o.c., s. 10. — Swiencicka,
o.c., s. 219.
36 Np. w ikonach: Św. Bazylego, Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem, Pantokratora (Muzeum Historyczne w Sanoku, nry
inw. 979, 901 i 1067).
75
z Długiego (ryc. 6) (fot. R. Biskupski)
ikonach z tego terenu zwykle z trzech stron: po
bokach i u dołu kompozycji)33 34. Dla ikon XV-wiecz-
nych charakterystyczna jest oszczędność środków
formalnych; kompozycja jest zwarta, monumentalna,
33 Np. w ikonach datowanych na w. XV: Chrystusa
Pantokratora, Matki Boskiej z Dzieciątkiem (Hodegetńi),
Chrystusa Nauczającego, Przemienienia (Muzeum Historyczne
w Sanoku, nry inw. 1067, 901, 980, i 900).
34 W znanych mi ikonach XV-wiecznych charaktery-
styczne jest malowanie scen bocznych na jasnoochrowym tle,
a przedstawienia głównego na kontrastującym, zwykle ciemno-
zielonym, jak np. w ikonie Michała Archanioła, Muzeum Bu-
downictwa Ludowego w Sanoku (zob. W. Szulc, Konserwacja
XV-wiecznej ikony Michała Archanioła z cerkwi w Nagórza-
nach (Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku,
nr 4, grudzień 1966)) oraz Św. Paraskewii z Uścia Ruskiego,
pow. Gorlice, Św. Mikołaja z pow. Gorlice, św. Bazylego nie-
znanego pochodzenia (Muzeum Historyczne w Sanoku, nry
bardzo czytelna. Twarze postaci na ikonach tego
okresu modelowane są według odrębnych zasad,
właściwych epoce35: podmalówkę stosowano bru-
natną, ciemnoochrową i oliwkową, światłocieniowe
modelowanie zyskując poprzez nakładanie stopniowo
jaśniejszych odcieni ochry, miejsca zaś najbardziej
oświetlone — za pomocą białych kresek, blików;
szaty malowano dużymi płaszczyznami, miejsca
oświetlone zaznaczając jaśniejszymi odcieniami barwy
lokalnej, w odróżnieniu od ikon XVI-wiecznych,
w których szeroko stosowano tonalne wyświetlanie
bielą.
Kolorów w w. XV używano niewiele (jasna ochra,
czerwień i kilka odcieni zieleni), ale poprzez rytmikę
ułożenia plam barwnych i różnych ich zestawień
malarze osiągali wrażenie bogatej kolorystyki. Kom-
pozycje budowano na zasadzie kontrastowych ze-
stawień wyraźnych sylwet z płaszczyzną tła.
W w. XVI gama kolorystyczna znacznie się poszerzy-
ła: stosowano już błękit, a czerwień cieniowano naj-
częściej czernią i oliwkową zielenią. Kolory, nadal
nasycone i mocne, przez wyświetlanie bielą pozba-
wione zostały tonalnej wibracji. I tak np. maforium
Marii, w w. XV ciemnobrunatne o fioletowym od-
cieniu, jakie występuje również w obu przedsta-
wieniach Malarza ikon z Żohatyna, w w. XVI jest
zazwyczaj czerwone, cieniowane czernią i zestawione
z jasnoniebieską suknią.
Złocenie występuje w XV-wiecznym malarstwie
ikonowym omawianego obszaru prawie wyłącznie —
poza assiską na szatach Chrystusa lub skrzydłach
aniołów — na nimbach. Charakterystyczna dla tego
okresu jest również grawerowana dekoracja nim-
bów36, jak w ikonach Malarza z Żohatyna, pozwala-
jąca odróżnić je od ujęć w ikonach w. XVI, w któ-
rych stosowano najczęściej wytłaczane w gruncie
motywy roślinne. (Innym sposobem zdobienia nim-
inw. 985, 987 i 979).
35 Miejsce, na którym malowana była twarz, pokrywano
sankirem, nadającym karnacji najgłębszy ton. Po wyschnięciu
sankiru malarz nanosił kontur twarzy, rysunek oczu, brwi, nosa
i ust, następnie nakładał stopniowo warstwy karnacji, po-
cząwszy od ochry ciemniejszej do jasnej z domieszką cynobru;
po wyschnięciu farb granice między warstwami zacierano
(retuszowano), aby uzyskać łagodne przejścia poszczególnych
tonacji. Miejsca najbardziej wyświetlone zaznaczano białymi
kreskami, dwiżkami. Pescanskyj, o.c., s. 10. — Swiencicka,
o.c., s. 219.
36 Np. w ikonach: Św. Bazylego, Matki Boskiej z Dzie-
ciątkiem, Pantokratora (Muzeum Historyczne w Sanoku, nry
inw. 979, 901 i 1067).
75