DOI Artikel:
Sobgzyk, Bolesław: Rex imperator in regno suo: Suwerenność króla polskiego w końcu XV wieku w miniaturach "Graduala Jana Olbrachta"
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0094
Terlecki. W trzeciej części swojego studium po-
święconego analizie ikonograficznej miniatur intuicyj-
nie wskazał właściwy kierunek badań nad pierwszą
miniaturą królewską. Odrzuciwszy najpierw, jako
niczym nie uzasadnioną, atrybucję ks. Polkowskiego,
stwierdził paralelność wyobrażenia „Króla na maje-
stacie" z tekstem tropu Kyrie, fons bonitatis...
Wyraził dalej przypuszczenie, że „treścią jej [minia-
tury] może być przedstawienie władzy boskiej,
która jest źródłem dobroci i wszelkich łask", a którą
artysta „skojarzył z pojęciem władzy królewskiej,
dając w ten sposób wyraz średniowiecznemu pojmo-
waniu władzy"21.
2. Elementem określającym położenie władcy
na płaszczyźnie miniatury jest tron. Poprzez usta-
wienie go w górnej części przedstawienia król zaj-
muje uprzywilejowaną pozycję w stosunku do zebra-
nych. Rozsunięte kotary baldachimu izolują go
i oddzielają od niższej strefy. Dwustrefowość służy
do odtworzenia powszechnie w średniowieczu rozu-
mianej i często wyobrażanej konfrontacji „sacrum"
i „profanum". Górna strefa przez obecność w niej
władcy nabiera cech miejsca teofanicznego, tak jak
to jest w wypadku wizerunków Boga, np. w apsy-
dzie, wyodrębnionej i chronionej przed zetknięciem
ze światem zewnętrznym22.
Formuła ikonograficzna władcy siedzącego pod
konstrukcją baldachimową (kolumny nakryte kopułą
i zasłonięte draperią) już od momentu pojawienia
się jej na obszarze starożytnego Wschodu (Persja,
Syria, Palestyna) związana była z ideą boskiego
namiestnictwa na ziemi oraz niebiańskim pocho-
dzeniem władzy i władcy. Rozpowszechnienie tej
idei, uwarunkowane mitycznymi i magicznymi ka-
tegoriami myślenia, było inicjowane i kontrolowane
przez kompetentny aparat państwowy (despota
i kapłani), działający w oparciu o racjonalistycznie
pojętą organizację gospodarki, społeczeństwa i pań-
stwa. Utożsamiony z przedmiotem kultu, monopoli-
zując w swym ręku pośrednictwo między niebem
a ziemią, władca jako najwyższy kapłan uzyskiwał
nadnaturalną akceptację swojego autorytetu. Mit
religijny o Bogu-Stwórcy życia, źródle cyklicznego
odradzania przyrody, nabierał równolegle cech
21 Terlecki, o.c., s. 80.
22 Eliade, o.c., s. 363. — M. Porębski, Sztuka a infor-
macja (Rocznik Historii Sztuki, III, 1963, s. 83).
23 K. Grzybowski, Historia doktryn politycznych i praw-
3. „Otto III na majestacie”, Akwizgran, Miinsterschatz, k. 16 r.
(wg H. Goldschmidta: Die Deutsche Buchmalerei, Firenze-
-Munich 1928).
mitu politycznego. Przekształcał on króla we wciele-
nie Boga, a niekiedy król był z Nim nawet identyfiko-
wany. Włączony w mit „kosmogonicznej reiteracji"
monarcha stawał się ogniwem w likwidacji pierwot-
nego „chaosu" we wszechświecie, przyrodzie i spo-
łeczności, którą rządził. W ten sposób tak jak śmierć
władcy oznaczała powrót istniejącego na „po-
czątku" chaosu, tak intronizacja króla oraz jego
publiczne ukazanie się podczas przesilenia zimo-
wego oraz równonocy wiosennej było przypomnie-
niem i powtórzeniem pierwotnego ładu23. W sztuce
ta kosmiczna władza monarchy była symbolizowana
przez znaki astralne (słońce, księżyc, gwiazdy)
wyobrażane na podniebiu baldachimów tronowych24.
nych. Od niewolnictwa do rewolucji burżuazyjnych, Warszawa
1968, s. 16.
24 H. P. L’Orange, Studies on the Iconography of the
Kingship in the Ancient World, Oslo 1953 (Seria B, XXIII,
s. 135).
86
święconego analizie ikonograficznej miniatur intuicyj-
nie wskazał właściwy kierunek badań nad pierwszą
miniaturą królewską. Odrzuciwszy najpierw, jako
niczym nie uzasadnioną, atrybucję ks. Polkowskiego,
stwierdził paralelność wyobrażenia „Króla na maje-
stacie" z tekstem tropu Kyrie, fons bonitatis...
Wyraził dalej przypuszczenie, że „treścią jej [minia-
tury] może być przedstawienie władzy boskiej,
która jest źródłem dobroci i wszelkich łask", a którą
artysta „skojarzył z pojęciem władzy królewskiej,
dając w ten sposób wyraz średniowiecznemu pojmo-
waniu władzy"21.
2. Elementem określającym położenie władcy
na płaszczyźnie miniatury jest tron. Poprzez usta-
wienie go w górnej części przedstawienia król zaj-
muje uprzywilejowaną pozycję w stosunku do zebra-
nych. Rozsunięte kotary baldachimu izolują go
i oddzielają od niższej strefy. Dwustrefowość służy
do odtworzenia powszechnie w średniowieczu rozu-
mianej i często wyobrażanej konfrontacji „sacrum"
i „profanum". Górna strefa przez obecność w niej
władcy nabiera cech miejsca teofanicznego, tak jak
to jest w wypadku wizerunków Boga, np. w apsy-
dzie, wyodrębnionej i chronionej przed zetknięciem
ze światem zewnętrznym22.
Formuła ikonograficzna władcy siedzącego pod
konstrukcją baldachimową (kolumny nakryte kopułą
i zasłonięte draperią) już od momentu pojawienia
się jej na obszarze starożytnego Wschodu (Persja,
Syria, Palestyna) związana była z ideą boskiego
namiestnictwa na ziemi oraz niebiańskim pocho-
dzeniem władzy i władcy. Rozpowszechnienie tej
idei, uwarunkowane mitycznymi i magicznymi ka-
tegoriami myślenia, było inicjowane i kontrolowane
przez kompetentny aparat państwowy (despota
i kapłani), działający w oparciu o racjonalistycznie
pojętą organizację gospodarki, społeczeństwa i pań-
stwa. Utożsamiony z przedmiotem kultu, monopoli-
zując w swym ręku pośrednictwo między niebem
a ziemią, władca jako najwyższy kapłan uzyskiwał
nadnaturalną akceptację swojego autorytetu. Mit
religijny o Bogu-Stwórcy życia, źródle cyklicznego
odradzania przyrody, nabierał równolegle cech
21 Terlecki, o.c., s. 80.
22 Eliade, o.c., s. 363. — M. Porębski, Sztuka a infor-
macja (Rocznik Historii Sztuki, III, 1963, s. 83).
23 K. Grzybowski, Historia doktryn politycznych i praw-
3. „Otto III na majestacie”, Akwizgran, Miinsterschatz, k. 16 r.
(wg H. Goldschmidta: Die Deutsche Buchmalerei, Firenze-
-Munich 1928).
mitu politycznego. Przekształcał on króla we wciele-
nie Boga, a niekiedy król był z Nim nawet identyfiko-
wany. Włączony w mit „kosmogonicznej reiteracji"
monarcha stawał się ogniwem w likwidacji pierwot-
nego „chaosu" we wszechświecie, przyrodzie i spo-
łeczności, którą rządził. W ten sposób tak jak śmierć
władcy oznaczała powrót istniejącego na „po-
czątku" chaosu, tak intronizacja króla oraz jego
publiczne ukazanie się podczas przesilenia zimo-
wego oraz równonocy wiosennej było przypomnie-
niem i powtórzeniem pierwotnego ładu23. W sztuce
ta kosmiczna władza monarchy była symbolizowana
przez znaki astralne (słońce, księżyc, gwiazdy)
wyobrażane na podniebiu baldachimów tronowych24.
nych. Od niewolnictwa do rewolucji burżuazyjnych, Warszawa
1968, s. 16.
24 H. P. L’Orange, Studies on the Iconography of the
Kingship in the Ancient World, Oslo 1953 (Seria B, XXIII,
s. 135).
86