DOI Artikel:
Sobgzyk, Bolesław: Rex imperator in regno suo: Suwerenność króla polskiego w końcu XV wieku w miniaturach "Graduala Jana Olbrachta"
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0105
krywającymi dłonie rękawami, a jego władzę symbo-
lizuje otwarta późnogotycka korona. Wszystkie te
atrybuty, oznaczając pełnienie najwyższej funkcji
jurysdykcyjnej, wskazują na polityczny charakter
manifestacji, której celem jest pokazanie suweren-
ności i równorzędności obu władz78.
Przedstawienie, jak się wydaje, jest dosłowną
ilustracją psalmu. Obydwaj reprezentanci klęczą
na symbolicznie zaznaczonej ziemi, unosząc wzrok
ku Bogu Ojcu znajdującemu się ponad mającą kształt
litery S poprzeczką inicjału (v. 15 — „Oculi mei sem-
per ad Dominuma). Spoglądając na nich (v. 16 —
„Respice in me“) Bóg błogosławi ich prawą ręką,
w lewej natomiast trzyma owoc granatu, zastępujący
tutaj pomum. Cesarska zamknięta korona (w pro-
mienistej glorii) i relacja jaka zachodzi między
Bogiem a postaciami personifikującymi władzę
duchowną i świecką na ziemi wskazują, że wystę-
puje On tutaj w roli absolutnego władcy, Kosmo-
kratora, źródła wszelkiej władzy na ziemi. Papież
i król w tym układzie stają się natomiast jego lenni-
kami, nadając tym samym całej ceremonii formę
feudalnego hołdu per se. Obydwie postaci znajdują
się na równym poziomie, żaden też atrybut nie wy-
różnia któregokolwiek z nich. Są oni jedynymi
bezpośrednimi „wasalami Panacc, działającymi
w dwóch oddzielnych sferach79.
Porównana ze starszymi ujęciami tego samego
tematu miniatura wykazuje szereg zasadniczych
różnic. W ilustracji polskiego przekładu Statutów
wiślickich obok króla znajduje się biskup (ryc. 9)80.
Na znacznie wcześniejszym tympanonie południo-
wego portalu zachodniej fasady paryskiej Notre-
-Dame w trójkątnym polu szczytowym klęczący
król (w koronie, jak na miniaturze) i stojący biskup
adorują siedzącą w centrum Madonnę z Dzieciątkiem
(ryc. 10)81. Podczas gdy na miniaturze wiślickiej
obie władze są rozdzielone jako równouprawnione,
na tympanonie przewaga sacerdotium zaznacza się
78 A. Nowowiejski, Wykład liturgii Kościoła katolickiego,
Warszawa 1907, t. II, s. 473. — J. Braun, Die liturgische
Gewandung im Occident und Orient, nach Ursprung, Vervendung
und Symbolik, Freiburg in Breisgau 1907, s. 348.
79 M. Bloch, The Feudal Society, Chicago 1962, s. 145.
Terminu „feudalizm“ używam tu na oznaczenie zwyczajów,
początkowo ściśle złączonych z całym kontekstem kulturowym
kraju, w którym one powstały (Francja), skąd później prze-
niknęły całą Europę. Tak jest i w tym przypadku: artysta
chcąc wykazać wzajemne zależności posługuje się tradycyjną
9. „Król i biskup“, Statuty wiślickie, Kraków, Muz. Nar.,
Bibl. Czart., rkps 1418 (fot. ze zbiorów Muz. Nar.)
w stojącej postawie biskupa, kontrastującej z klęczącą
postawą króla, i zajmowaniu przez duchownego
hierarchicznie lepszej, prawej strony pola.
Biskup — głowa diecezjalnej organizacji kościel-
nej — bywał z zasady umieszczany w towarzystwie
(ale nie zdezaktualizowaną) formą nadania inwestytury. Przy-
kładem tego mogą być liczne hołdy XV- i XVI-wieczne, jak
np. chociażby hołd pruski w r. 1525; por. przyp. 17 — tutaj
papież i król występują przed Panem z krzyżem i koroną,
symbolami otrzymanego lenna.
80 Statuty wiślickie, przekład polski Stanisława z Wojcie-
szyna z r. 1454. Ilustracje tego rękopisu, znajdującego się
w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, rkps. nr 1418, nie
zostały dotąd opracowane. Ostatnio reprodukuje jedną z nich
Miodońska, Przedstawienie państwa..., il. 6.
81 W. Cahn, The Tympanum oj the Portal oj Saint Annę
7 — Folia Historiae Artium, t. X
97
lizuje otwarta późnogotycka korona. Wszystkie te
atrybuty, oznaczając pełnienie najwyższej funkcji
jurysdykcyjnej, wskazują na polityczny charakter
manifestacji, której celem jest pokazanie suweren-
ności i równorzędności obu władz78.
Przedstawienie, jak się wydaje, jest dosłowną
ilustracją psalmu. Obydwaj reprezentanci klęczą
na symbolicznie zaznaczonej ziemi, unosząc wzrok
ku Bogu Ojcu znajdującemu się ponad mającą kształt
litery S poprzeczką inicjału (v. 15 — „Oculi mei sem-
per ad Dominuma). Spoglądając na nich (v. 16 —
„Respice in me“) Bóg błogosławi ich prawą ręką,
w lewej natomiast trzyma owoc granatu, zastępujący
tutaj pomum. Cesarska zamknięta korona (w pro-
mienistej glorii) i relacja jaka zachodzi między
Bogiem a postaciami personifikującymi władzę
duchowną i świecką na ziemi wskazują, że wystę-
puje On tutaj w roli absolutnego władcy, Kosmo-
kratora, źródła wszelkiej władzy na ziemi. Papież
i król w tym układzie stają się natomiast jego lenni-
kami, nadając tym samym całej ceremonii formę
feudalnego hołdu per se. Obydwie postaci znajdują
się na równym poziomie, żaden też atrybut nie wy-
różnia któregokolwiek z nich. Są oni jedynymi
bezpośrednimi „wasalami Panacc, działającymi
w dwóch oddzielnych sferach79.
Porównana ze starszymi ujęciami tego samego
tematu miniatura wykazuje szereg zasadniczych
różnic. W ilustracji polskiego przekładu Statutów
wiślickich obok króla znajduje się biskup (ryc. 9)80.
Na znacznie wcześniejszym tympanonie południo-
wego portalu zachodniej fasady paryskiej Notre-
-Dame w trójkątnym polu szczytowym klęczący
król (w koronie, jak na miniaturze) i stojący biskup
adorują siedzącą w centrum Madonnę z Dzieciątkiem
(ryc. 10)81. Podczas gdy na miniaturze wiślickiej
obie władze są rozdzielone jako równouprawnione,
na tympanonie przewaga sacerdotium zaznacza się
78 A. Nowowiejski, Wykład liturgii Kościoła katolickiego,
Warszawa 1907, t. II, s. 473. — J. Braun, Die liturgische
Gewandung im Occident und Orient, nach Ursprung, Vervendung
und Symbolik, Freiburg in Breisgau 1907, s. 348.
79 M. Bloch, The Feudal Society, Chicago 1962, s. 145.
Terminu „feudalizm“ używam tu na oznaczenie zwyczajów,
początkowo ściśle złączonych z całym kontekstem kulturowym
kraju, w którym one powstały (Francja), skąd później prze-
niknęły całą Europę. Tak jest i w tym przypadku: artysta
chcąc wykazać wzajemne zależności posługuje się tradycyjną
9. „Król i biskup“, Statuty wiślickie, Kraków, Muz. Nar.,
Bibl. Czart., rkps 1418 (fot. ze zbiorów Muz. Nar.)
w stojącej postawie biskupa, kontrastującej z klęczącą
postawą króla, i zajmowaniu przez duchownego
hierarchicznie lepszej, prawej strony pola.
Biskup — głowa diecezjalnej organizacji kościel-
nej — bywał z zasady umieszczany w towarzystwie
(ale nie zdezaktualizowaną) formą nadania inwestytury. Przy-
kładem tego mogą być liczne hołdy XV- i XVI-wieczne, jak
np. chociażby hołd pruski w r. 1525; por. przyp. 17 — tutaj
papież i król występują przed Panem z krzyżem i koroną,
symbolami otrzymanego lenna.
80 Statuty wiślickie, przekład polski Stanisława z Wojcie-
szyna z r. 1454. Ilustracje tego rękopisu, znajdującego się
w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie, rkps. nr 1418, nie
zostały dotąd opracowane. Ostatnio reprodukuje jedną z nich
Miodońska, Przedstawienie państwa..., il. 6.
81 W. Cahn, The Tympanum oj the Portal oj Saint Annę
7 — Folia Historiae Artium, t. X
97