DOI Artikel:
Sobgzyk, Bolesław: Rex imperator in regno suo: Suwerenność króla polskiego w końcu XV wieku w miniaturach "Graduala Jana Olbrachta"
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0107
gląd o jedynej, uniwersalnej drodze do niego powo-
dowały przekraczanie swoich kompetencji i pod-
porządkowywanie sobie równoległej sfery partnera.
Rozdział obu władz od siebie był specyfiką Za-
chodu. Bizancjum bowiem nigdy takiego rozdwo-
jenia nie uznało. Przejęło ono antyczną, rzymską
i wschodnią, koncepcję władcy-boga równie kompe-
tentnego w sprawach polityki co w sprawach teologii.
Jako głowa niejednolitego Kościoła Wschodniego
cesarz bizantyjski, łączący wszystkie jego odłamy,
uważany był za równego apostołom (isapostolos),
podczas gdy biskupi byli tylko ich zastępcami.
Trzymany przez niego na licznych mozaikach zwój
pergaminu oznaczał pełnioną przez cesarza funkcję
strażnika prawo wierności83. I chociaż z upływem
czasu jako władca świecki był coraz słabszy, to
jednak mimo prób oddzielenia Kościoła od państwa,
m. in. przez Focjusza i Michała Cerulariusza,
jedność obu sfer została utrzymana.
Na Zachodzie zanik władzy centralnej (państwo-
wej) w okresie wędrówek ludów spowodował prze-
jęcie jej prerogatyw przez Kościół i tym samym
powstanie materialnych i prawnych podstaw pod
przyszłe dominium mundi papiestwa. Za Karolingów
i później za Ottonów papiestwo było jeszcze uza-
leżnione od cesarstwa, chociaż doktryna Gelazego
II podnosiła je już do potęgi równorzędnej z cesar-
stwem, a nawet znajdowały się w niej akcenty sta-
wiające Kościół nad regnum. Teoria ta znajdowała
swe odbicie na kartach iluminowanych rękopisów
nawet wtedy, gdy praktyka świadczyła o czymś
wręcz przeciwnym, np. w Psałterzu św. Swithuna
(XI w.) (ryc. 13), czy w kolońskich dekretach Gra-
tiana (XIII w.) (ryc. 12). Zmodyfikowana na korzyść
władcy teoria gelazjańska wpłynęła na skrajne po-
traktowanie tego tematu we wspominanych już po-
przednio rękopisach ottońskich (ryc. 3, ll)84.
Papiestwo epoki pogregoriańskiej wykorzystując
upadek autorytetu cesarskiego w Niemczech, ko-
rzystając z tego, że wzrost potęgi Sztaufów sycylij-
skich zagrażał niezależności państw ościennych
(Francja, Anglia, Węgry i Polska) zhołdowało prawie
83 H
ausig, o.c., s. 190. Tak jest na południowej emporze
w kościele Hagia Sofia w Konstantynopolu: po bokach Madonny
stoją Jan Komnen i Irena, trzymając woreczek i zwój perga-
minu. Podobne atrybuty mają także Konstantyn IX Mono-
całą Europę. Wynikające z tego zobowiązania finan-
sowe i honorowe stały się źródłem środków pozwala-
jących papiestwu prowadzić światową politykę85.
Wszelkie teorie wyższości władzy duchownej
nad świecką zostały podbudowane filozoficznymi,
neoplatońskimi założeniami głoszącymi realizm by-
tów idealnych ustanowionych hierarchicznie. Naj-
wyższy, najbardziej uduchowiony byt (Bóg) znaj-
duje swe odbicie w swym namiestniku na ziemi —
papieżu86; posłuszeństwo okazywane uosobionemu
przez papieża Kościołowi staje się posłuszeństwem
okazywanym samemu Bogu. Wychodzące z tych
założeń teorie hierokratyczne, jak i kompromisowe
11. „Państwo w Kościele", Henryk II z duchownymi, Bamberg
Staatliche Bibl. Lit. 53, k. 2 (wg W. Steinena)
mach i Zoe, ustawieni jak poprzednio wymieniona para po
bokach Chrystusa.
84 Cahn, o.c., s. 67.
85 Baszkiewicz, Państwo..., s. 243. — Grzybowski,
Historia..., s. 178.
7*
99
dowały przekraczanie swoich kompetencji i pod-
porządkowywanie sobie równoległej sfery partnera.
Rozdział obu władz od siebie był specyfiką Za-
chodu. Bizancjum bowiem nigdy takiego rozdwo-
jenia nie uznało. Przejęło ono antyczną, rzymską
i wschodnią, koncepcję władcy-boga równie kompe-
tentnego w sprawach polityki co w sprawach teologii.
Jako głowa niejednolitego Kościoła Wschodniego
cesarz bizantyjski, łączący wszystkie jego odłamy,
uważany był za równego apostołom (isapostolos),
podczas gdy biskupi byli tylko ich zastępcami.
Trzymany przez niego na licznych mozaikach zwój
pergaminu oznaczał pełnioną przez cesarza funkcję
strażnika prawo wierności83. I chociaż z upływem
czasu jako władca świecki był coraz słabszy, to
jednak mimo prób oddzielenia Kościoła od państwa,
m. in. przez Focjusza i Michała Cerulariusza,
jedność obu sfer została utrzymana.
Na Zachodzie zanik władzy centralnej (państwo-
wej) w okresie wędrówek ludów spowodował prze-
jęcie jej prerogatyw przez Kościół i tym samym
powstanie materialnych i prawnych podstaw pod
przyszłe dominium mundi papiestwa. Za Karolingów
i później za Ottonów papiestwo było jeszcze uza-
leżnione od cesarstwa, chociaż doktryna Gelazego
II podnosiła je już do potęgi równorzędnej z cesar-
stwem, a nawet znajdowały się w niej akcenty sta-
wiające Kościół nad regnum. Teoria ta znajdowała
swe odbicie na kartach iluminowanych rękopisów
nawet wtedy, gdy praktyka świadczyła o czymś
wręcz przeciwnym, np. w Psałterzu św. Swithuna
(XI w.) (ryc. 13), czy w kolońskich dekretach Gra-
tiana (XIII w.) (ryc. 12). Zmodyfikowana na korzyść
władcy teoria gelazjańska wpłynęła na skrajne po-
traktowanie tego tematu we wspominanych już po-
przednio rękopisach ottońskich (ryc. 3, ll)84.
Papiestwo epoki pogregoriańskiej wykorzystując
upadek autorytetu cesarskiego w Niemczech, ko-
rzystając z tego, że wzrost potęgi Sztaufów sycylij-
skich zagrażał niezależności państw ościennych
(Francja, Anglia, Węgry i Polska) zhołdowało prawie
83 H
ausig, o.c., s. 190. Tak jest na południowej emporze
w kościele Hagia Sofia w Konstantynopolu: po bokach Madonny
stoją Jan Komnen i Irena, trzymając woreczek i zwój perga-
minu. Podobne atrybuty mają także Konstantyn IX Mono-
całą Europę. Wynikające z tego zobowiązania finan-
sowe i honorowe stały się źródłem środków pozwala-
jących papiestwu prowadzić światową politykę85.
Wszelkie teorie wyższości władzy duchownej
nad świecką zostały podbudowane filozoficznymi,
neoplatońskimi założeniami głoszącymi realizm by-
tów idealnych ustanowionych hierarchicznie. Naj-
wyższy, najbardziej uduchowiony byt (Bóg) znaj-
duje swe odbicie w swym namiestniku na ziemi —
papieżu86; posłuszeństwo okazywane uosobionemu
przez papieża Kościołowi staje się posłuszeństwem
okazywanym samemu Bogu. Wychodzące z tych
założeń teorie hierokratyczne, jak i kompromisowe
11. „Państwo w Kościele", Henryk II z duchownymi, Bamberg
Staatliche Bibl. Lit. 53, k. 2 (wg W. Steinena)
mach i Zoe, ustawieni jak poprzednio wymieniona para po
bokach Chrystusa.
84 Cahn, o.c., s. 67.
85 Baszkiewicz, Państwo..., s. 243. — Grzybowski,
Historia..., s. 178.
7*
99