DOI article:
Sobgzyk, Bolesław: Rex imperator in regno suo: Suwerenność króla polskiego w końcu XV wieku w miniaturach "Graduala Jana Olbrachta"
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0111
doskonały możliwości obu tych metod wykorzystał
Dante w Boskiej komedii, popisując się swoją teolo-
giczną wiedzą, i w traktacie politycznym Monarchia
pisanym z pozycji „trzeźwej utopiicc. Inspirowany
antykiem, przepojony włoskim patriotyzmem wi-
dział sacerdotium i regnum jako dwie niezależne
potęgi pochodzące od Boga, równorzędne i autono-
miczne „jak dwa słońca oświetlające równolegle
17. Monogramista „S“, „Papież i cesarz przed Mężem Bo-
leści“, Kolekcja Lanna, Paryż (wg H. W. F. Holsteina)
95 Kantorowicz, The King’s..., s. 450 i n. — Tenże,
The Dante's..., s. 329. — E. Gil son, Dante et la philosophie,
II wyd., Paris 1953, s. 163 i n.
96 Małe, o.c., s. 366, il. 200, 201.
97 Tamże, s. 103. — H. W. F. Holstein, Dutch and
Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts, ca 1450-1700,
wyd. Ch. Board, K. Gaud, R. W. Schiller, Amsterdam 1949,
t. XIII, s. 213, fig. 414, rycina Monogramisty„S“ (Aleksander
von Brugsal). Znajdujące się tam sylwetki papieża i cesarza
bardzo przypominają układ postaci na miniaturze. Być może
wykorzystują one jakiś inny wspólny pierwowzór.
drogi do Boga (raj niebieski) i ku ziemi (raj ziem-
ski^95. Stworzona w w. XIII w kulminacyjnym okre-
sie wszechwładzy papieskiej wersja ta dopiero
w w. XV stała się popularna i to od razu w dwóch
cyklach ikonograficznych. W Speculum humanum
sahationis występują zestawienia reprezentantów
państwa i Kościoła w hierarchicznie uporządkowa-
nych parach: papież—cesarz, biskup—król, itd.96.
Dewocyjną wersją tego przedstawienia jest scena,
w której przedstawiciele dwóch stanów — duchowni
z papieżem na czele, laicy z cesarzem i umieszczony-
mi za nim królami — klęczą przed wizerunkiem Mę-
ża Boleści (ryc. 1797), przed wyobrażeniem Różańca
Świętego98 czy przed Matką Bożą99. Przedstawienie
tego typu jeszcze wyraźniej pokazuje system wzajem-
nych zależności obowiązujących w średniowieczu.
Na czele świeckiej części chrześcijańskiego Univer-
sum stoi nadal cesarz, jemu są podporządkowane
liczne królestwa ówczesnego świata.
Schemat ten przestał obowiązywać dopiero wtedy,
kiedy wszystkie uprawnienia cesarza przejął król.
Zmiany w obowiązującym do tej pory schemacie
były manifestacyjnie akcentowane wszędzie tam,
gdzie tylko zaistniała taka możliwość, a szczególnie
wyraźnie w sztuce. Zestawienie króla i papieża
oznaczało teraz podporządkowanie diecezjalnej orga-
nizacji władcy, skłonienie jej do współpracy z nim.
Uzależnienie zaś Kościoła od władcy przejawiało
się przede wszystkim w praktycznym działaniu:
w zakazie wywożenia do Rzymu pieniędzy, ograni-
czeniu jurysdykcji papieskiej na terenie kraju,
oddaniu prawa nominacji biskupich do rąk władcy
(inwestytura), zastąpieniu wiernopoddańczych listów
obediencyjnych do papieża nieobowiązującymi wy-
razami czci i szacunku dla niego.
Wszystkie te warunki, określające suwerenność
wewnętrzną monarchy, zostały dla Królestwa Pol-
98 E. Braune, H. Wiese, Schlesische Malerei und Plastik
des Mittelalters, Leipzig 1929, tabl. 215.
99 J. E. Dutkiewicz, Nowo odkryte malowidła ścienne
w dawnym klasztorze Augustianów w Krakowie. Ze studiów
nad malarstwem późnego średniowiecza w Polsce (Zesz. Nauk.
UJ. Prace z Historii Sztuki, 1, 1962, fig. 7 i 8). Obok znajdu-
jącego się naprzeciw przedstawienia papieża z orszakiem du-
chownych umieszczono poczet dostojników świeckich, przez
Dutkiewicza uważanych za aluzję do panującej dynastii; autor
wyróżnia „starego króla“, czyli Kazimierza Jagiellończyka,
i jego synów. Wydaje się jednak, że chodzi tu w dalszym ciągu
103
Dante w Boskiej komedii, popisując się swoją teolo-
giczną wiedzą, i w traktacie politycznym Monarchia
pisanym z pozycji „trzeźwej utopiicc. Inspirowany
antykiem, przepojony włoskim patriotyzmem wi-
dział sacerdotium i regnum jako dwie niezależne
potęgi pochodzące od Boga, równorzędne i autono-
miczne „jak dwa słońca oświetlające równolegle
17. Monogramista „S“, „Papież i cesarz przed Mężem Bo-
leści“, Kolekcja Lanna, Paryż (wg H. W. F. Holsteina)
95 Kantorowicz, The King’s..., s. 450 i n. — Tenże,
The Dante's..., s. 329. — E. Gil son, Dante et la philosophie,
II wyd., Paris 1953, s. 163 i n.
96 Małe, o.c., s. 366, il. 200, 201.
97 Tamże, s. 103. — H. W. F. Holstein, Dutch and
Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts, ca 1450-1700,
wyd. Ch. Board, K. Gaud, R. W. Schiller, Amsterdam 1949,
t. XIII, s. 213, fig. 414, rycina Monogramisty„S“ (Aleksander
von Brugsal). Znajdujące się tam sylwetki papieża i cesarza
bardzo przypominają układ postaci na miniaturze. Być może
wykorzystują one jakiś inny wspólny pierwowzór.
drogi do Boga (raj niebieski) i ku ziemi (raj ziem-
ski^95. Stworzona w w. XIII w kulminacyjnym okre-
sie wszechwładzy papieskiej wersja ta dopiero
w w. XV stała się popularna i to od razu w dwóch
cyklach ikonograficznych. W Speculum humanum
sahationis występują zestawienia reprezentantów
państwa i Kościoła w hierarchicznie uporządkowa-
nych parach: papież—cesarz, biskup—król, itd.96.
Dewocyjną wersją tego przedstawienia jest scena,
w której przedstawiciele dwóch stanów — duchowni
z papieżem na czele, laicy z cesarzem i umieszczony-
mi za nim królami — klęczą przed wizerunkiem Mę-
ża Boleści (ryc. 1797), przed wyobrażeniem Różańca
Świętego98 czy przed Matką Bożą99. Przedstawienie
tego typu jeszcze wyraźniej pokazuje system wzajem-
nych zależności obowiązujących w średniowieczu.
Na czele świeckiej części chrześcijańskiego Univer-
sum stoi nadal cesarz, jemu są podporządkowane
liczne królestwa ówczesnego świata.
Schemat ten przestał obowiązywać dopiero wtedy,
kiedy wszystkie uprawnienia cesarza przejął król.
Zmiany w obowiązującym do tej pory schemacie
były manifestacyjnie akcentowane wszędzie tam,
gdzie tylko zaistniała taka możliwość, a szczególnie
wyraźnie w sztuce. Zestawienie króla i papieża
oznaczało teraz podporządkowanie diecezjalnej orga-
nizacji władcy, skłonienie jej do współpracy z nim.
Uzależnienie zaś Kościoła od władcy przejawiało
się przede wszystkim w praktycznym działaniu:
w zakazie wywożenia do Rzymu pieniędzy, ograni-
czeniu jurysdykcji papieskiej na terenie kraju,
oddaniu prawa nominacji biskupich do rąk władcy
(inwestytura), zastąpieniu wiernopoddańczych listów
obediencyjnych do papieża nieobowiązującymi wy-
razami czci i szacunku dla niego.
Wszystkie te warunki, określające suwerenność
wewnętrzną monarchy, zostały dla Królestwa Pol-
98 E. Braune, H. Wiese, Schlesische Malerei und Plastik
des Mittelalters, Leipzig 1929, tabl. 215.
99 J. E. Dutkiewicz, Nowo odkryte malowidła ścienne
w dawnym klasztorze Augustianów w Krakowie. Ze studiów
nad malarstwem późnego średniowiecza w Polsce (Zesz. Nauk.
UJ. Prace z Historii Sztuki, 1, 1962, fig. 7 i 8). Obok znajdu-
jącego się naprzeciw przedstawienia papieża z orszakiem du-
chownych umieszczono poczet dostojników świeckich, przez
Dutkiewicza uważanych za aluzję do panującej dynastii; autor
wyróżnia „starego króla“, czyli Kazimierza Jagiellończyka,
i jego synów. Wydaje się jednak, że chodzi tu w dalszym ciągu
103