DOI Artikel:
Fischinger, Andrzej: Ze studiów nad twórczością Bartołomieja Berrecciego i jego warsztatem: Nagrobki Szydłowiekich i Tarnowskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0131
z Opatowa (ryc. 6). Nie ulega wątpliwości, że
wszystkie te przedstawienia są inspirowane przez
sztukę starożytną. Motyw dziecka, przede wszyst-
kim Erosa, rozpowszechniony w rzymskim antyku,
wcześnie oddziałał na twórczość renesansową, i to
zarówno w sensie przyswojenia jak naśladownictw
tematycznych czy kopii16. W tym kontekście doszu-
kiwanie się wpływów Sansovina jest niecelowe; na-
grobek opatowski byłby pierwszą w Polsce transpo-
zycją antycznego motywu śpiącego Erosa, tak jak
pierwszymi są groteski kaplicy Zygmuntowskiej
i posąg króla wzorowany zapewne na przedstawie-
niach śpiącego Marsa17. Analogia z królewską
figurą objawia się jeszcze w innym aspekcie: rzeźba
w Opatowie jest także konkretnym wyobrażeniem
osoby, której pamięci miał służyć nagrobek. Zmarłe
dziecko określa herb i napis, a jedyną aluzją do śmier-
ci jest przedstawienie snu. Pomnik Ludwika Mikołaja
Szydłowiec kiego zapoczątkował serię renesansowych
nagrobków dziecięcych w Polsce, z reguły wiszących
i posługujących się motywem śpiącego nagiego
dziecka leżącego w swobodnej pozie. Trzeba jednak
podkreślić, że niemal wszystkie dzieła późniejsze
zawierają uzupełniające atrybuty: czaszki, piszczele,
klepsydry, uschłe drzewa itp. Przedstawienia Vanitas
wyparły śpiącego Erosa.
II. NAGROBEK MIKOŁAJA SZYDŁOWIECKIEGO
W KOŚCIELE PARAFIALNYM W SZYDŁOWCU
Nagrobkiem Mikołaja Szydłowiec kiego, brata
kanclerza, najobszerniej zajął się Jerzy Kieszkowski.
Przyjął on wcześniejsze przypuszczenie Sobieszczań-
skiego o powstaniu dzieła z fundacji Krzysztofa
w r. 1532, dokonał pierwszej rekonstrukcji pomnika,
trafnie rozpoznając w nim przyścienny nagrobek
o nachylonej płycie, ujętej w wolutowe konsole,
a jego autorstwo przypisał Giovanniemu Cini, do-
puszczając udział Antoniego z Fiesole18. W póź-
18 Przypomnieć tu można „śpiącego Erosa“ wykonanego
przez Michała Anioła i uważanego za rzeźbę starożytną.
17 A. Fischinger, Ze studiów nad rzeźbą figuralną kaplicy
Zygmuntowskiej. Pomnik Zygmunta I (Studia do dziejów Wa-
welu, IV, w druku).
18 Kieszkowski, o.c., s. 460-464.
19 Ciniemu przypisali ten nagrobek (jak zresztą wszystkie
opisane w niniejszym artykule) S. Cercha i F. Kopera,
Nadworny rzeźbiarz Zygmunta Starego Giovanni Cini ze Sieny
niejszych opracowaniach zajmowano się przede
wszystkim zagadnieniem atrybucji, bądź to pod-
trzymując hipotezę o autorstwie Ciniego, bądź też
wiążąc pomnik z Padovanem19.
Czas powstania, a także osobę fundatora nagrobka
można ustalić jedynie hipotetycznie, gdyż wśród
zachowanych jego resztek brak tablicy z napisem.
Dotychczas przyjmuje się za Kieszkowskim, że
powstał on w ciągu r. 1532, z fundacji Krzysztofa,
przy czym miałoby to nastąpić w okresie dzielącym
zgon obu braci (Mikołaj zmarł zapewne w połowie
stycznia 1532, Krzysztof w grudniu tego samego
roku). Nieliczne przekazy źródłowe z w. XVI wska-
zują jednak, że pomnik powstał w r. 1531 z inicja-
tywy samego Mikołaja. Tekst Liber geneseos Szydło-
wieckich wykonanej na zlecenie Mikołaja dopro-
wadzono do końca r. 1531; jedną z ostatnich wzmia-
nek jakie zawiera, jest wiadomość o wyborze miejsca
jego spoczynku w prezbiterium kościoła w Szydłowcu
„apud altare EucharisticunD20. Zbiega się to w czasie
z aktem reformacji dawnej erekcji kościoła w Szy-
dłowcu spisanym w Krakowie 25 marca 1531 roku21.
Wiadomo także, że ta właśnie data — najprawdo-
podobniej jako czas fundacji — była dawniej wykuta
na nagrobku. Stwierdził to Paprocki, odnosząc ją
zresztą do roku śmierci Mikołaja: „Ciało jego leży
w Szydłowcu, o którem powiada epitaphium na grobie
jego, że umarł r. 1531CC22.
Pomnik Mikołaja Szydłowieckiego zachował się
we fragmentach. Na pierwotnym miejscu, na ścianie
północnej, we wnętrzu prezbiterium znajduje się
jedynie płyta z czerwonego marmuru z wypukło-
rzeźbą zmarłego (ryc. 7). Nadto w murze ota-
czającym kościół wmurowane są różne części wy-
konane z piaskowca, wśród których wyróżniają się
dwie duże, wolutowe konsole, służące jako filarki
bramki w przejściu do plebanii (ryc. 8). Rekonstrukcja
nagrobka nie jest trudna. Jego zdekompletowanie
nastąpiło dopiero w drugiej połowie w. XIX —
i jego dzieła w Polsce, Kraków [1916], s. 84-86. Za dzieło
Padovana uważał go Z. Hornung, Jan Maria zwany il Mosca
albo Padovano. Próba charakterystyki (Prace KHS, VII, 1937-
1938, s. 23*).
20 Kieszkowski, o.c., s. 33.
21 Kieszkowski, o.c., s. 43.
22 B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego zebrane i wy-
dane r. p. 1584 (wyd. K . J. Turowskiego), Kraków 1858
s. 506.
123
wszystkie te przedstawienia są inspirowane przez
sztukę starożytną. Motyw dziecka, przede wszyst-
kim Erosa, rozpowszechniony w rzymskim antyku,
wcześnie oddziałał na twórczość renesansową, i to
zarówno w sensie przyswojenia jak naśladownictw
tematycznych czy kopii16. W tym kontekście doszu-
kiwanie się wpływów Sansovina jest niecelowe; na-
grobek opatowski byłby pierwszą w Polsce transpo-
zycją antycznego motywu śpiącego Erosa, tak jak
pierwszymi są groteski kaplicy Zygmuntowskiej
i posąg króla wzorowany zapewne na przedstawie-
niach śpiącego Marsa17. Analogia z królewską
figurą objawia się jeszcze w innym aspekcie: rzeźba
w Opatowie jest także konkretnym wyobrażeniem
osoby, której pamięci miał służyć nagrobek. Zmarłe
dziecko określa herb i napis, a jedyną aluzją do śmier-
ci jest przedstawienie snu. Pomnik Ludwika Mikołaja
Szydłowiec kiego zapoczątkował serię renesansowych
nagrobków dziecięcych w Polsce, z reguły wiszących
i posługujących się motywem śpiącego nagiego
dziecka leżącego w swobodnej pozie. Trzeba jednak
podkreślić, że niemal wszystkie dzieła późniejsze
zawierają uzupełniające atrybuty: czaszki, piszczele,
klepsydry, uschłe drzewa itp. Przedstawienia Vanitas
wyparły śpiącego Erosa.
II. NAGROBEK MIKOŁAJA SZYDŁOWIECKIEGO
W KOŚCIELE PARAFIALNYM W SZYDŁOWCU
Nagrobkiem Mikołaja Szydłowiec kiego, brata
kanclerza, najobszerniej zajął się Jerzy Kieszkowski.
Przyjął on wcześniejsze przypuszczenie Sobieszczań-
skiego o powstaniu dzieła z fundacji Krzysztofa
w r. 1532, dokonał pierwszej rekonstrukcji pomnika,
trafnie rozpoznając w nim przyścienny nagrobek
o nachylonej płycie, ujętej w wolutowe konsole,
a jego autorstwo przypisał Giovanniemu Cini, do-
puszczając udział Antoniego z Fiesole18. W póź-
18 Przypomnieć tu można „śpiącego Erosa“ wykonanego
przez Michała Anioła i uważanego za rzeźbę starożytną.
17 A. Fischinger, Ze studiów nad rzeźbą figuralną kaplicy
Zygmuntowskiej. Pomnik Zygmunta I (Studia do dziejów Wa-
welu, IV, w druku).
18 Kieszkowski, o.c., s. 460-464.
19 Ciniemu przypisali ten nagrobek (jak zresztą wszystkie
opisane w niniejszym artykule) S. Cercha i F. Kopera,
Nadworny rzeźbiarz Zygmunta Starego Giovanni Cini ze Sieny
niejszych opracowaniach zajmowano się przede
wszystkim zagadnieniem atrybucji, bądź to pod-
trzymując hipotezę o autorstwie Ciniego, bądź też
wiążąc pomnik z Padovanem19.
Czas powstania, a także osobę fundatora nagrobka
można ustalić jedynie hipotetycznie, gdyż wśród
zachowanych jego resztek brak tablicy z napisem.
Dotychczas przyjmuje się za Kieszkowskim, że
powstał on w ciągu r. 1532, z fundacji Krzysztofa,
przy czym miałoby to nastąpić w okresie dzielącym
zgon obu braci (Mikołaj zmarł zapewne w połowie
stycznia 1532, Krzysztof w grudniu tego samego
roku). Nieliczne przekazy źródłowe z w. XVI wska-
zują jednak, że pomnik powstał w r. 1531 z inicja-
tywy samego Mikołaja. Tekst Liber geneseos Szydło-
wieckich wykonanej na zlecenie Mikołaja dopro-
wadzono do końca r. 1531; jedną z ostatnich wzmia-
nek jakie zawiera, jest wiadomość o wyborze miejsca
jego spoczynku w prezbiterium kościoła w Szydłowcu
„apud altare EucharisticunD20. Zbiega się to w czasie
z aktem reformacji dawnej erekcji kościoła w Szy-
dłowcu spisanym w Krakowie 25 marca 1531 roku21.
Wiadomo także, że ta właśnie data — najprawdo-
podobniej jako czas fundacji — była dawniej wykuta
na nagrobku. Stwierdził to Paprocki, odnosząc ją
zresztą do roku śmierci Mikołaja: „Ciało jego leży
w Szydłowcu, o którem powiada epitaphium na grobie
jego, że umarł r. 1531CC22.
Pomnik Mikołaja Szydłowieckiego zachował się
we fragmentach. Na pierwotnym miejscu, na ścianie
północnej, we wnętrzu prezbiterium znajduje się
jedynie płyta z czerwonego marmuru z wypukło-
rzeźbą zmarłego (ryc. 7). Nadto w murze ota-
czającym kościół wmurowane są różne części wy-
konane z piaskowca, wśród których wyróżniają się
dwie duże, wolutowe konsole, służące jako filarki
bramki w przejściu do plebanii (ryc. 8). Rekonstrukcja
nagrobka nie jest trudna. Jego zdekompletowanie
nastąpiło dopiero w drugiej połowie w. XIX —
i jego dzieła w Polsce, Kraków [1916], s. 84-86. Za dzieło
Padovana uważał go Z. Hornung, Jan Maria zwany il Mosca
albo Padovano. Próba charakterystyki (Prace KHS, VII, 1937-
1938, s. 23*).
20 Kieszkowski, o.c., s. 33.
21 Kieszkowski, o.c., s. 43.
22 B. Paprocki, Herby rycerstwa polskiego zebrane i wy-
dane r. p. 1584 (wyd. K . J. Turowskiego), Kraków 1858
s. 506.
123