DOI Artikel:
Samek, Jan: Monstrancja paulińska z r. 1706 i relacja o niej Benedykta Chmielowskiego oraz koral w rzemiośle artystycznym w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0159
była już przedmiotem naukowego opracowania7.
Konstanty Moszyński (1670-1738), herbu Łodzią,
przeor konwentu częstochowskiego, prowincjał,
wreszcie biskup inflancki, był jednym z najczynniej-
szych paulinów na polu sztuki. Wykształcony we
Włoszech, skąd powrócił w r. 1697, będąc prowincja-
łem zaznaczył się przede wszystkim jako inicjator
wielkich prac po pożarze w bazylice jasnogórskiej,
uwieńczonych koronacją cudownego obrazu dokonaną
w r. 1717. Nie ograniczył się jednak w swoich me-
cenasowskich zainteresowaniach do macierzystego
klasztoru. Z osobą jego wiążą się roboty prowadzone
w kościołach i klasztorach w Warszawie, Łęczeszy-
cach. Starej Wsi, Leśnej, Wielgomłynach i naturalnie
w Krakowie, gdzie był profesorem teologii. W swych
artystycznych zamierzeniach faworyzował Moszyński
artystów propagujących formy włoskiego baroku, co
jest zrozumiałe ze względu na jego pobyt w Italii.
Warto też przypomnieć, że nietylko korygował proje-
kty przedstawione mu do aprobaty, ale także starał
się o zlecenia dla pozostających pod jego opieką
artystów8. W Krakowie z osobą Moszyńskiego łączą
się prace przy sadzawce, które w r. 1711 powierzył
Mikołajowi Stefanikowi9. Stanowiąca przedmiot na-
szych rozważań monstrancja ufundowana przez
Moszyńskiego (warto tu dodać, że obok gałązki
korala ofiarował także Moszyński do Krakowa
bogato zdobione szaty liturgiczne, a później, o czym
będzie jeszcze mowa, kielich)10 pochodzi z roku,
w którym po raz pierwszy o. Konstanty wybrany
został prowincjałem (1706). Dar ten łączyć więc
można z tym — z całą pewnością przełomowym
w jego karierze — wydarzeniem11.
Powracając do krakowskiej monstrancji
stwierdzić wypada, że na jej oryginalną formę
w znacznym stopniu wpłynęły podjęte tematy ikono-
graficzne. Występują tu trzy motywy: koral o ga-
łązkach zakończonych posążkami apostołów; krzak
winnej latorośli; figurka św. Pawła Pustelnika
umieszczona ponad palmą. O ile zastosowanie
7 A. Jaśkiewicz, Zarys działalności artystycznej o. Kon-
stantego Moszyńskiego, prowincjała paulinów (Streszczenie
referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Kra-
kowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 13 VI
1967 r.) (Biuletyn HS, XXX, 1968, s. 411-415). — Por. też
Encyklopedia Kościelna, XV, Warszawa 1883, s. 164-169; XVIII,
Warszawa 1892, s. 164-169. Według pierwszej z przytoczonych
wzmianek w Encyklopedii, w archiwum klasztoru Paulinów
na Jasnej Górze zachował się życiorys ojca Konstantego.
w monstrancji paulińskiej na dużą skalę winnej
latorośli z uwagi na jej symbolikę (wino — krew)
jest zjawiskiem częstym i zrozumiałym, to umieszcze-
nie koralowej gałązki z posążkami apostołów wymaga
specjalnego wyjaśnienia.
Koral, niejednokrotnie pojawiający się w obra-
zach Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ze względu na
kolor wiązany był z męką Chrystusa12. Znane są
5. Reservaculum monstrancji, r. 1706, Kraków, klasztor
Paulinów Na Skałce (fot. W. Gumuła)
8 Jaśkiewicz, o.c., s. 414.
9 Tamże, s. 411.
10 Por. przypis 4 niniejszej pracy.
11 Zarówno ofiarowana przez Moszyńskiego monstrancja
w krakowskim klasztorze Paulinów, jak kielich i szaty liturgicz-
ne nie są wzmiankowane w pracy Jaśkiewicza.
12 Por. J. A. Chrościcki, Koral, sosulka i szczygieł
(Sztuka gotycka a tradycje i wierzenia ludowe) (Polska Sztuka
Ludowa, XIX, 1965, s. 163).
151
Konstanty Moszyński (1670-1738), herbu Łodzią,
przeor konwentu częstochowskiego, prowincjał,
wreszcie biskup inflancki, był jednym z najczynniej-
szych paulinów na polu sztuki. Wykształcony we
Włoszech, skąd powrócił w r. 1697, będąc prowincja-
łem zaznaczył się przede wszystkim jako inicjator
wielkich prac po pożarze w bazylice jasnogórskiej,
uwieńczonych koronacją cudownego obrazu dokonaną
w r. 1717. Nie ograniczył się jednak w swoich me-
cenasowskich zainteresowaniach do macierzystego
klasztoru. Z osobą jego wiążą się roboty prowadzone
w kościołach i klasztorach w Warszawie, Łęczeszy-
cach. Starej Wsi, Leśnej, Wielgomłynach i naturalnie
w Krakowie, gdzie był profesorem teologii. W swych
artystycznych zamierzeniach faworyzował Moszyński
artystów propagujących formy włoskiego baroku, co
jest zrozumiałe ze względu na jego pobyt w Italii.
Warto też przypomnieć, że nietylko korygował proje-
kty przedstawione mu do aprobaty, ale także starał
się o zlecenia dla pozostających pod jego opieką
artystów8. W Krakowie z osobą Moszyńskiego łączą
się prace przy sadzawce, które w r. 1711 powierzył
Mikołajowi Stefanikowi9. Stanowiąca przedmiot na-
szych rozważań monstrancja ufundowana przez
Moszyńskiego (warto tu dodać, że obok gałązki
korala ofiarował także Moszyński do Krakowa
bogato zdobione szaty liturgiczne, a później, o czym
będzie jeszcze mowa, kielich)10 pochodzi z roku,
w którym po raz pierwszy o. Konstanty wybrany
został prowincjałem (1706). Dar ten łączyć więc
można z tym — z całą pewnością przełomowym
w jego karierze — wydarzeniem11.
Powracając do krakowskiej monstrancji
stwierdzić wypada, że na jej oryginalną formę
w znacznym stopniu wpłynęły podjęte tematy ikono-
graficzne. Występują tu trzy motywy: koral o ga-
łązkach zakończonych posążkami apostołów; krzak
winnej latorośli; figurka św. Pawła Pustelnika
umieszczona ponad palmą. O ile zastosowanie
7 A. Jaśkiewicz, Zarys działalności artystycznej o. Kon-
stantego Moszyńskiego, prowincjała paulinów (Streszczenie
referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Kra-
kowskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki w dniu 13 VI
1967 r.) (Biuletyn HS, XXX, 1968, s. 411-415). — Por. też
Encyklopedia Kościelna, XV, Warszawa 1883, s. 164-169; XVIII,
Warszawa 1892, s. 164-169. Według pierwszej z przytoczonych
wzmianek w Encyklopedii, w archiwum klasztoru Paulinów
na Jasnej Górze zachował się życiorys ojca Konstantego.
w monstrancji paulińskiej na dużą skalę winnej
latorośli z uwagi na jej symbolikę (wino — krew)
jest zjawiskiem częstym i zrozumiałym, to umieszcze-
nie koralowej gałązki z posążkami apostołów wymaga
specjalnego wyjaśnienia.
Koral, niejednokrotnie pojawiający się w obra-
zach Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ze względu na
kolor wiązany był z męką Chrystusa12. Znane są
5. Reservaculum monstrancji, r. 1706, Kraków, klasztor
Paulinów Na Skałce (fot. W. Gumuła)
8 Jaśkiewicz, o.c., s. 414.
9 Tamże, s. 411.
10 Por. przypis 4 niniejszej pracy.
11 Zarówno ofiarowana przez Moszyńskiego monstrancja
w krakowskim klasztorze Paulinów, jak kielich i szaty liturgicz-
ne nie są wzmiankowane w pracy Jaśkiewicza.
12 Por. J. A. Chrościcki, Koral, sosulka i szczygieł
(Sztuka gotycka a tradycje i wierzenia ludowe) (Polska Sztuka
Ludowa, XIX, 1965, s. 163).
151