Polska Akademia Umieje̜tności <Krakau> / Komisja Historii Sztuki [Hrsg.]; Polska Akademia Nauk <Warschau> / Oddział <Krakau> / Komisja Teorii i Historii Sztuki [Hrsg.]: Folia Historiae Artium (10.1974)

9. Pacyfikał, w. XIV/XV ( ?), z podstawą przed r. 1480, Gniezno,
katedra (fot. M. Moraczewska)

19 W przedstawionym poniżej przeglądzie tylko wyjątkowo
wzmiankowane są wyroby z korala znajdujące się w zbiorach
muzealnych jako nabytki z w. XIX lub obiekty o niepewnej
proweniencji. Przykładowo w zbiorach Czartoryskich w Kra-
kowie znajdują się następujące przedmioty: łyżka, nóż i widelec,
tzw. sztuciec Barbary Radziwiłłówny, ze Świątyni Sybilli
w Puławach (nr inw. XIII-1217/l-3), z w. XVII, wyrób
włoski lub niemiecki (?); piaseczniczka włoska z w. XVII
(nr inw. XlII-3045), ofiarowana do Puław przez Marię z Czar-

toryskich Wirtemberską; kałamarz ofiarowany do Domu Go-

tyckiego w Puławach, włoski, z w. XVII (nr inw. XlII-3044);

taca, według katalogu Domu Gotyckiego dawniej własność

Medyceuszów, włoska, z w. XVI/XVII (nr inw. XIII-3046);

misa, według tradycji używana przy zaślubinach doży z mo-

Choć z daleka sprowadzany, koral nie był obcy
polskim wyrobom złotniczym19. Ze średniowiecz-
nych zabytków (pomijając przedhistoryczne) wy-
mienić tutaj należy wykonaną ze złoconego brązu
kurwaturę pastorału, datowaną na 2 poł. w. XIII
(ryc. 7), znalezioną na terenie katedry gnieźnień-
skiej20. Obiekt ten — którego główną, właściwie
nawet jedyną, dekorację stanowią kulki wytoczone
z korala — uznawany jest, co warto podkreślić,
zapewne ze względu na skromny charakter, za wy-
rób lokalny21.

Z tego też czasu pochodzi zespół czterech
wczesnogotyckich relikwiarzy w skarbcu klasztoru
Klarysek w Krakowie. Jeden z nich wieńczy okazała
kulka koralowa, nie wiadomo jednak, czy nie jest
to późniejszy dodatek22. Z pochodzących już
z w. XIV przedmiotów importowanych koralem
zdobiony jest tzw. pacyfikał sandomierski (ryc. 8),
tj. krzyż relikwiarzowy nadreńskiej roboty z czasu
około r. 1340, zdobyty w r. 1410 na krzyżakach
w Brodnicy i ofiarowany przez króla Władysława
Jagiełłę kolegiacie sandomierskiej, zaś około r. 1470
uzupełniony w nieznanym warsztacie krakowskim
przez dodanie stopy z trzonem i nodusem oraz puszki
relikwiarzowej23.

Zbliżoną, lecz bogatszą dekorację koralem ufor-
mowanym na kształt owoców głogu posiada krzyż
w skarbcu katedry gnieźnieńskiej (ryc. 9). W sto-
sunku do tego okazałego zabytku istnieją dwie
hipotezy. Według pierwszej powstał on przed
r. 1480 w nieznanym warsztacie pomorskim i ofia-
rowany został katedrze gnieźnieńskiej przez arcy-
biskupa Jakuba z Sienna; zrobiono go zaś na wzór
pacyfikału sandomierskiego24. Według drugiej hipo-
tezy, bodajże bardziej prawdopodobnej, sam krzyż
jest wcześniejszy, z przełomu w. XIV na XV,

rzem, wenecka, z. w. XVII(?) (nr inw. XIII-1308); kropiel-
niczka pochodząca ze Świątyni Sybilli w Puławach, włoska,
z 1 poł. w. XVII (nr inw. XI11-2428); szkatułka, według
tradycji po Stanisławie Leszczyńskim, zapewne polska (?), z w.
XVII/XVIII (nr inw. XIII-1206); Pasja, włoska z w. XVIII (?)
(nr inw. XlII-436); Pasyjka, według tradycji własność Piotra
Skargi w. XVII (?) (nr inw. XIII-307); figurki Matki Boskiej,
św. Krzysztofa i św. Józefa pochodzące ze Świątyni Sybilli
w Puławach, z w. XVIII (nr inw. XIII-441, 442, 443);
oprawa tory z w. XVIII (nr inw. XlII-502). Powyższy wykaz
zawdzięczam uprzejmości mgr Heleny Małkiewiczówny.

20 Por. Katedra gnieźnieńska [pozycje opracowane przez
Z. Świechowskiego], I, Poznań-Warszawa-Lublin 1968,
ryc. 363. — M. Walicki, Wyposażenie dworu i kościoła [w:]

154