DOI Artikel:
Samek, Jan: Monstrancja paulińska z r. 1706 i relacja o niej Benedykta Chmielowskiego oraz koral w rzemiośle artystycznym w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0164
12. Kielich, przed r. 1670, Częstochowa, klasztor Paulinów
na Jasnej Górze (fot. J. Langda)
Jak mówią archiwalia, koralem posługiwał się
również wybitny złotnik Beniamin Lanier, z po-
chodzenia Francuz, czynny w Krakowie w latach
1603-163027, oraz anonimowy autor dekorowanej
koralem monstrancji w tamtejszym kościele Fran-
ciszkanów (ryc. 10)28. Koral był używany także
i w innych miastach Rzeczypospolitej. Świadczy
0 tym wielki, koralami sadzony pacyfikał z Pelplina,
na którym znajduje się cecha imienna z literami SM
w prostokącie, używana przez złotnika toruńskiego
Samuela Meidinga, czynnego w latach 1683-170029.
Najczęściej jednak, jak się wydaje, koral uży-
wany był w Polsce w epoce baroku do wyrobu
różańców, jak również zdobienia uprzęży i broni
(kałkany)30. Z tego okresu datują się też wybitne
dzieła sztuki pochodzące z importu. Przede wszyst-
kim należy tu wymienić ąuadretto wyobrażające
Niepokalanie Poczętą Marię z czasu około połowy
w. XVII w skarbcu kościoła Mariackiego w Kra-
kowie (ryc. 11), ofiarowane testamentem przez
królową Marię Józefę, żonę Augusta III31. W Zbio-
rach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje
się ąuadretto nie ustalonej proweniencji, podobne
do krakowskiego, tyle że większych rozmiarów32.
Jak wskazują liczne włoskie analogie, oba te za-
bytki pochodzą z Południa i być może powstały
w którymś z warsztatów sycylijskich (Trapani)33.
Największy jednak komplet ośmiu bogato koralem
1 emalią zdobionych przedmiotów — kielich (ryc. 12),
tacka, dwie ampułki (ryc. 13), puszka na hostie,
solniczka (ryc. 14), kropielniczka i votum — ofiaro-
wany został klasztorowi Paulinów na Jasnej Górze
przez króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego na
pamiątkę zaślubin z arcyksiężniczką Eleonorą, córką
cesarza Ferdynanda II (27 luty 1670)34. I ten
komplet, jak wskazują analogie z Asyżu35 i Klausen36,
jest włoskiego pochodzenia.
Warto tu przypomnieć, że do zwiększenia po-
pularności korala w Polsce wydatnie przyczyniły
się liczne wojny z Turcją, a zwłaszcza „potrzeba
J. Ptaśnik, Cracovia artificum 1501-1550, Kraków 1936,
poz. 276, na s. 103.
27 Por. J. Samek, Lanier Beniamin (zm. 1630), złotnik
i jubiler, mieszczanin krakowski (Polski Słownik Biograficzny,
XVII, z. 1, 1972, s. 510).
28 Miasto Kraków, II: Kościoły i klasztory Śródmieścia,
1 (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, IV Warszawa 1971,
s. 129, fig. 729.
29 Por. Lepszy, Przemysł złotniczy w Polsce, pozycja
43 na s. 285.
30 Por. przykładowo Zbiory zamku królewskiego na Wawelu,
Warszawa 1969, pozycje 236-237 na s. 390, ryc. 236-237.
31 Por. W. Gąsiorowski, Kościół archiprezbiterialny
NP Marii w Krakowie, Kraków 1878, s. 61.
32 Nr inwentarza 1175, por. B. Gembarzewski, Muzeum
Narodowe w Warszawie (Muzea Polskie, III, Kraków 1926,
nr 99 na s. 16, tabl. 99). — T. Mańkowski i S. Gebethner,
Przewodnik po dziale sztuki zdobniczej, Warszawa 1938, tabl.
IX a, nie wzmiankowana w tekście.
33 Por. G. Tescione, II corallo nella storia e nelV arte,
Napoli 1965, tabl. XXI, XXIV-XXVII, fig. 188 na s. 220,
fig. 209 na s. 239.
34 Por. A. Przeździecki i E. Rastawiecki, Wzory
sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku
XVII w dawnej Polsce, seria druga, Warszawa 1855-1858,
tabl. Rv. — J. Adamczyk, Skarbiec jasnogórski, Częstochowa
1903, s. 40, 75, fig. na s. 41. — S. Turczyński, Przewodnik
po skarbcu jasnogórskim, Częstochowa 1926, s. 14, ryc. 8.
35 Tescione, o.c., s. 276, fig. 193 na s. 223.
36 Tamże, s. 276, fig. 194 na s. 224.
156
na Jasnej Górze (fot. J. Langda)
Jak mówią archiwalia, koralem posługiwał się
również wybitny złotnik Beniamin Lanier, z po-
chodzenia Francuz, czynny w Krakowie w latach
1603-163027, oraz anonimowy autor dekorowanej
koralem monstrancji w tamtejszym kościele Fran-
ciszkanów (ryc. 10)28. Koral był używany także
i w innych miastach Rzeczypospolitej. Świadczy
0 tym wielki, koralami sadzony pacyfikał z Pelplina,
na którym znajduje się cecha imienna z literami SM
w prostokącie, używana przez złotnika toruńskiego
Samuela Meidinga, czynnego w latach 1683-170029.
Najczęściej jednak, jak się wydaje, koral uży-
wany był w Polsce w epoce baroku do wyrobu
różańców, jak również zdobienia uprzęży i broni
(kałkany)30. Z tego okresu datują się też wybitne
dzieła sztuki pochodzące z importu. Przede wszyst-
kim należy tu wymienić ąuadretto wyobrażające
Niepokalanie Poczętą Marię z czasu około połowy
w. XVII w skarbcu kościoła Mariackiego w Kra-
kowie (ryc. 11), ofiarowane testamentem przez
królową Marię Józefę, żonę Augusta III31. W Zbio-
rach Muzeum Narodowego w Warszawie znajduje
się ąuadretto nie ustalonej proweniencji, podobne
do krakowskiego, tyle że większych rozmiarów32.
Jak wskazują liczne włoskie analogie, oba te za-
bytki pochodzą z Południa i być może powstały
w którymś z warsztatów sycylijskich (Trapani)33.
Największy jednak komplet ośmiu bogato koralem
1 emalią zdobionych przedmiotów — kielich (ryc. 12),
tacka, dwie ampułki (ryc. 13), puszka na hostie,
solniczka (ryc. 14), kropielniczka i votum — ofiaro-
wany został klasztorowi Paulinów na Jasnej Górze
przez króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego na
pamiątkę zaślubin z arcyksiężniczką Eleonorą, córką
cesarza Ferdynanda II (27 luty 1670)34. I ten
komplet, jak wskazują analogie z Asyżu35 i Klausen36,
jest włoskiego pochodzenia.
Warto tu przypomnieć, że do zwiększenia po-
pularności korala w Polsce wydatnie przyczyniły
się liczne wojny z Turcją, a zwłaszcza „potrzeba
J. Ptaśnik, Cracovia artificum 1501-1550, Kraków 1936,
poz. 276, na s. 103.
27 Por. J. Samek, Lanier Beniamin (zm. 1630), złotnik
i jubiler, mieszczanin krakowski (Polski Słownik Biograficzny,
XVII, z. 1, 1972, s. 510).
28 Miasto Kraków, II: Kościoły i klasztory Śródmieścia,
1 (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, IV Warszawa 1971,
s. 129, fig. 729.
29 Por. Lepszy, Przemysł złotniczy w Polsce, pozycja
43 na s. 285.
30 Por. przykładowo Zbiory zamku królewskiego na Wawelu,
Warszawa 1969, pozycje 236-237 na s. 390, ryc. 236-237.
31 Por. W. Gąsiorowski, Kościół archiprezbiterialny
NP Marii w Krakowie, Kraków 1878, s. 61.
32 Nr inwentarza 1175, por. B. Gembarzewski, Muzeum
Narodowe w Warszawie (Muzea Polskie, III, Kraków 1926,
nr 99 na s. 16, tabl. 99). — T. Mańkowski i S. Gebethner,
Przewodnik po dziale sztuki zdobniczej, Warszawa 1938, tabl.
IX a, nie wzmiankowana w tekście.
33 Por. G. Tescione, II corallo nella storia e nelV arte,
Napoli 1965, tabl. XXI, XXIV-XXVII, fig. 188 na s. 220,
fig. 209 na s. 239.
34 Por. A. Przeździecki i E. Rastawiecki, Wzory
sztuki średniowiecznej i z epoki odrodzenia po koniec wieku
XVII w dawnej Polsce, seria druga, Warszawa 1855-1858,
tabl. Rv. — J. Adamczyk, Skarbiec jasnogórski, Częstochowa
1903, s. 40, 75, fig. na s. 41. — S. Turczyński, Przewodnik
po skarbcu jasnogórskim, Częstochowa 1926, s. 14, ryc. 8.
35 Tescione, o.c., s. 276, fig. 193 na s. 223.
36 Tamże, s. 276, fig. 194 na s. 224.
156