DOI Artikel:
Samek, Jan: Monstrancja paulińska z r. 1706 i relacja o niej Benedykta Chmielowskiego oraz koral w rzemiośle artystycznym w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20356#0168
tacy złotnicy krakowscy, jak Józef Piątkowski,
Franciszek Kwaśniewski i Franciszek Zając, przy-
pada na czas około r. 1870, a wykonywano ją jeszcze
z początkiem bieżącego stulecia45. W XIX wieku
stał się także koral ważnym akcesorium stroju ludo-
wego, w którym do dziś jest używany. Nie stroni
też w Polsce od korala nowoczesna biżuteria, wśród
której spotkać można wcale interesujące wyroby.
Kończąc nasze rozważania sformułować można
następujące uwagi.
Trudno przyrównywać polskie koralowe mon-
strancje, pacyfikały, kielichy i inne wyroby do dzieł
masowo wytwarzanych przy użyciu korala we Wło-
szech, a także we Francji, Niemczech i Szwajcarii46.
Warto jednak zestawić krakowską monstrancję
z dziełami, w których koral użyty został nie tylko
jako dekoracja, lecz także jako element kompo-
zycji. Posłużmy się przykładami z Norymbergi
i Włoch.
Jako takie można wymienić posążki w Grunes
45 Tamże, s. 8-11.
46 Opieram się tu na wzmiankowanej już pracy G. Tescio-
ne, która zawiera najobszerniejszy przegląd wyrobów z korala
od czasów najdawniejszych po w. XX, opatrzony bogatym ma-
teriałem ilustracyjnym.
47 Por. J. Menzhausen, Das Grune Gewolbe, Leipzig
1968, poz. 54 na s. 86, tabl. 54.
48 Tamże, poz. 55 na s. 86, tabl. 55.
Gewolbe: Abrahama Jamnitzera (zm. ok. r. 1600)
Dafne47, Jeremiasza Rittera (zm. 1646) Akteona47,
Andrzeja Rosy (początek w. XVII) Skaczącego
jelenia49, grupę Adama i Ewy wykonaną przez
Hansa Kellera (1582-1610) w monachijskim Bayeri-
sches Nationalmuseum50, Św. Sebastiana z w. XVI-
XVII w zbiorach Galerii Doria Pamphili51 oraz
w prywatnych apartamentach pałacu Doria Pamphili
w Rzymie52, a także w Bayerisches Landes Museum
w Karlsruhe53, wreszcie często spotykane Pasje.
W obiektach tych występują duże gałązki korala
pełniące rolę drzewa, w które zamienia się Dafne,
rogów u Akteona, Drzewa Wiadomości Dobrego
i Złego, drzewa, przy którym poniósł męczeńską
śmierć św. Sebastian, na koniec drzewa Krzyża
Świętego.
Są to znakomite dzieła sztuki, nie zawsze jednak
krzak koralowy ma w nich tak oczywiste znaczenie
symboliczne, jak w przypadku monstrancji ze skarbca
paulinów Na Skałce w Krakowie.
49 Tamże.
50 Por. E. Redslob, Deutsche Goldschmiedeplastik, Miin-
chen 1922, s. 39, tabl. 40. — Tescione, o.c., s. 261, fig. 191
na s. 221.
51 Tescione, o.c., s. 261, tabl. XXVII.
52 Tamże, s. 261, fig. 153 na s. 186.
63 Redslob, o.c., s. 39.
ANEKS
Supellex Ecclesiae Rupellaneae quae remansit post
ademptionem nonnulae argentariae ecclesiasticae factam ...,
anno Domini 1794- t0..., Archiwum klasztoru Paulinów Na
Skałce w Krakowie, rkps nr 173, s. 7.
„Monstrancja srebrna dobrze wyzłacana, w której krzak
koralowy z dziesięcią apostołami prócz dwóch, któ[rych nie
masz] odłamani z koralem znajdują się w schowaniu. W po-
środku palma, na której s. Paweł jest trzymający cyrkuł, od tej
palmy wychodzą rózgi, na których wiszą grona z korali robione
14 i listki pozłacane, których braknie siedm. Promienie zaś,
cyrkuł, postument, rękojeść i korona gęsto koralami sadzone,
w rękojeści dwóch powiększych koralów i jednego małego
niedostaje. Nad koroną tejże monstrancji krzyżyk ze czterema
koralami w szrodku jedną perłą dużą mający. Pod tym krzyży-
kiem osóbka Matki Boskiej misternie z korala zrobiona. U tej
monstrancji około cyrkułu z prawej strony koralów wielkich
jest 8, z lewej strony jest także 8. Melchizedech srebrny pozło-
cisty, w którym diamentów znajduje się 15. Łańcuszek z sztyfci-
kiem do zamykania szkła w cyrkule srebrny jest“
160
Franciszek Kwaśniewski i Franciszek Zając, przy-
pada na czas około r. 1870, a wykonywano ją jeszcze
z początkiem bieżącego stulecia45. W XIX wieku
stał się także koral ważnym akcesorium stroju ludo-
wego, w którym do dziś jest używany. Nie stroni
też w Polsce od korala nowoczesna biżuteria, wśród
której spotkać można wcale interesujące wyroby.
Kończąc nasze rozważania sformułować można
następujące uwagi.
Trudno przyrównywać polskie koralowe mon-
strancje, pacyfikały, kielichy i inne wyroby do dzieł
masowo wytwarzanych przy użyciu korala we Wło-
szech, a także we Francji, Niemczech i Szwajcarii46.
Warto jednak zestawić krakowską monstrancję
z dziełami, w których koral użyty został nie tylko
jako dekoracja, lecz także jako element kompo-
zycji. Posłużmy się przykładami z Norymbergi
i Włoch.
Jako takie można wymienić posążki w Grunes
45 Tamże, s. 8-11.
46 Opieram się tu na wzmiankowanej już pracy G. Tescio-
ne, która zawiera najobszerniejszy przegląd wyrobów z korala
od czasów najdawniejszych po w. XX, opatrzony bogatym ma-
teriałem ilustracyjnym.
47 Por. J. Menzhausen, Das Grune Gewolbe, Leipzig
1968, poz. 54 na s. 86, tabl. 54.
48 Tamże, poz. 55 na s. 86, tabl. 55.
Gewolbe: Abrahama Jamnitzera (zm. ok. r. 1600)
Dafne47, Jeremiasza Rittera (zm. 1646) Akteona47,
Andrzeja Rosy (początek w. XVII) Skaczącego
jelenia49, grupę Adama i Ewy wykonaną przez
Hansa Kellera (1582-1610) w monachijskim Bayeri-
sches Nationalmuseum50, Św. Sebastiana z w. XVI-
XVII w zbiorach Galerii Doria Pamphili51 oraz
w prywatnych apartamentach pałacu Doria Pamphili
w Rzymie52, a także w Bayerisches Landes Museum
w Karlsruhe53, wreszcie często spotykane Pasje.
W obiektach tych występują duże gałązki korala
pełniące rolę drzewa, w które zamienia się Dafne,
rogów u Akteona, Drzewa Wiadomości Dobrego
i Złego, drzewa, przy którym poniósł męczeńską
śmierć św. Sebastian, na koniec drzewa Krzyża
Świętego.
Są to znakomite dzieła sztuki, nie zawsze jednak
krzak koralowy ma w nich tak oczywiste znaczenie
symboliczne, jak w przypadku monstrancji ze skarbca
paulinów Na Skałce w Krakowie.
49 Tamże.
50 Por. E. Redslob, Deutsche Goldschmiedeplastik, Miin-
chen 1922, s. 39, tabl. 40. — Tescione, o.c., s. 261, fig. 191
na s. 221.
51 Tescione, o.c., s. 261, tabl. XXVII.
52 Tamże, s. 261, fig. 153 na s. 186.
63 Redslob, o.c., s. 39.
ANEKS
Supellex Ecclesiae Rupellaneae quae remansit post
ademptionem nonnulae argentariae ecclesiasticae factam ...,
anno Domini 1794- t0..., Archiwum klasztoru Paulinów Na
Skałce w Krakowie, rkps nr 173, s. 7.
„Monstrancja srebrna dobrze wyzłacana, w której krzak
koralowy z dziesięcią apostołami prócz dwóch, któ[rych nie
masz] odłamani z koralem znajdują się w schowaniu. W po-
środku palma, na której s. Paweł jest trzymający cyrkuł, od tej
palmy wychodzą rózgi, na których wiszą grona z korali robione
14 i listki pozłacane, których braknie siedm. Promienie zaś,
cyrkuł, postument, rękojeść i korona gęsto koralami sadzone,
w rękojeści dwóch powiększych koralów i jednego małego
niedostaje. Nad koroną tejże monstrancji krzyżyk ze czterema
koralami w szrodku jedną perłą dużą mający. Pod tym krzyży-
kiem osóbka Matki Boskiej misternie z korala zrobiona. U tej
monstrancji około cyrkułu z prawej strony koralów wielkich
jest 8, z lewej strony jest także 8. Melchizedech srebrny pozło-
cisty, w którym diamentów znajduje się 15. Łańcuszek z sztyfci-
kiem do zamykania szkła w cyrkule srebrny jest“
160